Microsoft Word Sadi Bustan doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
6 Asiyanı, Afrikanın şimalını, - Hindistandan Mərakeşə qədər həm quru, həm su yolları ilə gah dərviş geyimində, gah başqa qiyafədə gəzib dolaşmış, hər cür insanlarla oturub-durmuş, rəngarəng həyati təcrübələr qazanmışdır. Sədinin əsərlərini oxuduğumuz zaman görürük ki, o bəzən Kaşğar məclisində qrammatiklərlə mübahisə edir, bəzən Ərəbistanın qızğın çöllərində karvanları izləyir, bəzən Trablis xəndəklərində yəhudilərlə birlikdə daş-torpaq daşıyır, bəzən Sumnatın hindular bütxanasında onların dinini öyrənməyə çalışır. Bu dövr Sədi həyatının ikinci dövrünü təşkil edir. Mükəmməl təhsildən sonra bu uzun səyahətlər Sədinin dünyagörüşünü genişləndirmiş, onun şüurunu o dövrün feodalizm dünyagörüşü, üsul-idarəsi, qanun və prinsipləri ilə mübarizə aparan ictimai təbəqələrin ideologiyası səviyyəsinə yüksəltmişdir. Bu səyahətlərdən sonra sədi 1257-ci ildə vətəni Şiraza qayıtmış, ömrünün axırına qədər öz doğma şəhərində böyük hörmətlə yaşamış, mühitinin müdrik filosofu, alimi kimi şöhrət tapmış, 1291-ci ildə vəfat etmişdir. Sədinin yaşadığı dövr Yaxın Şərq tarixində ictimai keşməkeşlər, qanlı çarpışmalar, qırğınlar dövrü olmuşdur. Bu dövrün əsas böyük tarixi hadisələri – əhli-səlib müharibələri və moğol istilalarıdır. Sədi səlib müharibələrində iştirak etmiş, Suriyada fransızlara əsir düşmüş, moğolların dağıdıcı hücumlarının şahidi olmuş, müxtəlif şahlıqların məhv olmasını, vətəninin yadellilər istilasına məruz qalmasını görmüşdür. Zamanının bu səhnələrini şair bircə misrada çox gözəl obrazla təsvir edir: Cəhan bər-həm oftade çun muy-e zəngi. (Dünya zəncinin saçı kimi bir-birinə qarışmışdı). Bütün bu dəhşətli tarixi hadisələr qarşısında Sədi alimanə və həkimanə şüurunu, həyati təcrübələrini inkişaf etdirib 7 zənginləşdirmiş, sonra bunları yeddi əsrdən bəri müxtəlif dillərə tərcümə edilib yayılan və milyonlarlainsanların malı olan məşhur qiymətli əsərlərində əks etdirmişdir. «Gülüstan»da olan bir hekayəsindən anlaşıldığına görə, Sədi ədəbi fəaliyyətə hələ gənc ikən başlamışdır. 1210-cu ildə Kaşğara səyahəti zamanı bir adam ondan haralı olduğunu soruşur. Şair: şirazlıyam, – deyə cavab verdikdə, o adam: Sədinin əsərlərindən bilirsənmi? – deyir. Bundan anlaşılır ki, hələ iyirmi altı yaşında ikən onun əsərləri Kaşğarda yayılmış və Sədi adı orada məşhur olmuşdur. Buna baxmayaraq böyük şairin əsil yaradıcılıq fəaliyyəti həyatının üçüncü dövrü ilə bağlıdır. Özünün dediyinə görə, «Bustan»ı 1257-ci ildə, yəni 63 yaşında, «Gülüstan»ı isə 1258- ci ildə, 64 yaşında ikən yazmışdır. Sədi əsərlərini əsasən farsca yazmışdır, lakin ərəbcə qəsidələri və farsi-ərəbi müləmmələri də vardır. Məşhur iranşünas E.Braunun dediyinəgörə, Sədi urdu dilində də şerlər yazmışdır. Bundan başqa onun bəzi İran qəbilələrinin işlətdiyi «farsi-ye bum» adlanan dildə də şerləri vardır. Mşhur şərqşünas Hammer-Purqştallın göstərdiyinə görə Sədi latın dilini də yaxşı bilirmiş. Sədinin əsərləri: «Bustan», «Gülüstan», qəsidələr, qəzəllər, bədaye, təyyibat, xəvatim müləmmələr, tərci-bəndlər, rübailər, şitələr, müfrədlər, müxtəlif şerlər, həzllər və sairədən ibarətdir. Lakin qəsidədə və xüsusən qəzəldə böyük ustad sayılan lirik şair Sədi dünya ədəbiyyatına böyük moralist şair və nasir kimi «Bustan» və «Gülüstan» əsərləri ilə daxil olmuşdur. Sədinin böyük şair və mütəfəkkir kimi tanınmasında əsas keyfiyyətlərdən biri də ondakı böyük demokratik ruh, dərin xəlqilikdir. An ke pay əz sər-e nəxvət nə nehadi bər xak, Aqebət xak şod-o xəlq bər u miqozərənd. 8 (Təkəbbür və dikbaşlıqdan ayaqları yerə dəyməyən hakimlər torpağa döndülər və xalq indi o torpağı tapdalayıb keçir). Sədi həmişə rəiyyəti xalqı soltanlardan, hakimlərdən yüksək tutur: Rəiyyət çu bixənd, soltan derəxt, – Derəxt, ey pesər, başəd əz bix səxt! (Hakim bir ağac isə, xalq o ağacın köküdür, – ey oğul, ağac kökdən möhkəm olar). Mkon ta təvani del-e xəlq riş, Və gər mikoni mikəni bix-e xiş. (Bacardıqca xalqın qəlbini yaralama, əgər yaralasan, öz kökünü qoparmış olarsan). Sədi bir sıra əsərlərində insanları ədalətsizliyəqarşı mübarizəyə dəvət edir: Məkon səbr bər hakem-e zolm-dust! (Zalim hakimin zülmünə səbr eləmə). Sədini səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən biri də onun bir para məddah şairlər kimi hakimlərə yaltaqlıq etməməsidir. O öz qədrini, əsil şair qiymətini yaxşı bilirdi. Yaltaq şairlər özlərini dövrünün hakimindən alçaq tutaraq deyirdilər: «Mən xoşbəxtəm ki, sənin dövründə yaşayıram!». Sədi isə Fars hakimi Əbu-Bəkr ibn Səd Zəngiyə ithaf etdiyi «Bustan»ın müqəddiməsində çox haqlı olaraq özünü hakimdən yüksək tutur, ona xitab edir: «Sən nə xoşbəxtsən ki, mənim dövrümdə doğulmusan, çünki mənim əsərlərimdə həmişəlik yaşayacaqsan!». «Bustan» 4200 beytə yaxın, on fəsildən ibarət mənzum əsərdir. hƏr fəsildə şairin öz fəlsəfi və ictimai fikirlərini ifadə edən bir sıra gözəl, maraqlı hekayə və nəsihətlər vardır. «Bustan» Yaxın Şərq ədəbiyyatında didaktik poema 9 janrının ən parlaq nümunəsidir. Bu əsər yazıldığı dövrün və mühitin bütün məişət məsələlərini, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin əxlaq qaydalarını, əsrin əsas ictimai-tarixi səciyyəsini konkret həyati misallarla əks etdirir. «Bustan»da göstərilir ki, orta əsrlər İranında əsas istehsal qüvvələri və zəhmət adamları: kəndlilər, sənətkarlar, nökərlər (qulamlar), ticarət işləri vəalları isə tacirlərdir. Sədi hekayələrində cəmiyyətin bu qüvvələrini müdafiə edir, hakimlərdən onlara qayğı və hörmət bəsləməyi tələb edir. Pulun ağalığını Sədi keçici və qüdrətsiz bilir, sənətkarlığı ondan daha davamlı və güclü sayır. Sədi ağıllı qadının ailə həyatındakı müsbət roluna böyük qiymət verir. Ata-ananı uşağın tərbiyəsinə fikir verməyə çağırır, uşuğu faydalı peşə öyrətməyi tələb edir. Burası çox maraqlıdır ki, «Bustan»da din və dinitəbliğ mövzuları yoxdur. Sədinin məfkurəsincə, insan göylərə deyil, öz vicdanına səcdə etməlidir. Bu qiymətli əsəri mütaliə edən oxucu onda yalnız orta əsrlər üçün deyil, bizim əsrimiz üçün də hələ əhəmiyyət və təsirini itirməyən ağıllı öyüdlər, ibrətamiz fikirlər, tərbiyəvi nəsihətlər tapır. Buna görədir ki, «Bustan» indi də dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilib yayılmaqda və xalqlar tərəfindən sevilə-sevilə oxunmaqdadır. Rus dilinə Oktyabr inqilabından qabaq «Bustan»ın yalnız ayrı-ayrı parçaları tərcümə edilmişdi. Bunlardan bəyənilən Xolmoqorovun Sədi Şirazi haqqında dissertasiyasındakı «Bustan»dan parçalar tərcüməsidir. Bu əsərin rusca ən yaxşı, əslində çox yaxın tərcüməsi K.Çaykinin 1935-ci ildə etdiyi və son illərə qədər dəfələrlə yenidən nəşr edilmiş mənzum tərcüməsidir. Lakin bu da dolğun deyil: 700 beyti ixtisar edilmişdir. Azərbaycan dilinə 1912-ci ildə «Bustan»ın təxminən dörddə bir hissəsi «Mizanül-ədalət» adı ilə şair Seyid Zərgar tərəfindən tərcümə edilmişdir. Əsasən zəif olan bu tərcümənin bir müsbət cəhəti var ki, onda orjinalın vəzni (mütəqarib bəhri: Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|