_________________Milli Kitabxana
________________
382
yox, bir şeyi yox! Samouçeniye — özünü təlim var onda. Hansı ixtisas
sahibləri, akademiklərnən danışırsa — deyək ki, konstruktor Yakovlev. Deyir
aerodinamikada mən ehtiyatlı olmağa başlayıram! Akademik Kuznetsov —
morexodnı, deyir sonra özüm çəkindim!.. Dilçilikdə möcüzədi! Ədəbiyyatda
möcüzədi! Adam buna bir hörmətnən yanaşar. Dünən canavardı, amma canavar
elə elmli ola bilməz axı! Deməli, onun canavarlığında bir konsepsiya var daa!
Bax bunları görürsən ey Milli Məclisin üzvlərini — bir nəfər cinayətin kökünə
getsən əgər, ən yaxşılarıdı hələ onlar, onlar güllədən xilas ola bilər?! Təkcə
oduku əə, boyunu yerə soxum, sən səs vermisən: burda pensiya 5 “şirvan”, sən
330 “şirvana” səs vermisən, hər yerdə bütün qapılar da üzünə açıqdı. Nə
hoqqadan çıxırsan?! Hətta Sabir Rüstəmxanlı deyir bizə mühafizə dəstəsi, silah,
dubliruyuşşi sastav — olan işlərimizi görsün. 1500 “şirvan” ayda! Hələ Sabir
Rüstəmxanlı ha… Bəxtiyarı götürək. 100 “şirvan” alır, 230 “şirvan” ordan alır,
akademiklikdən ayda 100 “şirvan” alır, bir neçə institutda işləyir… Bütün
qapılar da üzünə açıqdı. Özü də xalq şairidi!
Safruh: Hə, indi mən nə deyirəm, o aləmləri mən bilmirəm. Mən Soyluynan
Ötkünü deyirəm. Ötkün ağıl adamıdı, Soylu coşğun oğlandı. Deyirəm ki, belə
bir məsəl var, deyir ki, “Çəkmə, çəkə bilməzsən — bərkdir fələyin yayı”
Sabir: Orda yəqin demək istəmisən ki, fələyin yayını bəlkə də çəkmək lazım
deyil. Ona işarədir.
Safruh: Bu işarədən onlar haqqında yazdığım söz var. Deyirəm ki, Soylu
dəli-doludu; gəlir çıxır fələyin qapısına. Yapışır, dartışdırır; Ötkün dartışdırmır,
bilir ki, əşi, onsuz da çəkə bilməzsən, bərkdi. Amma o bilmir, dartışdırır.
Zaman keçir, aydın olur ki, bir azacıq aralayıbmış qapını. Bilik ona imkan
vermir ki, iş görsün.
Sabir: Mənim bütün həyatım, özümü məhv eləyib, ancaq mənim dartdığım
nədi — fələyin yayıdı darta-darta dururam. Ayrı işim yoxdu ki mənim!
Safruh: (Dəftərdən Sabirin sözünü oxuyur:) “Hitlerizmin əsl mahiyyəti onun
Fransaya hücumu və Fransanın ona göstərdiyi Herakllıqda yox, Hitlerizmin
SSRİ-yə basqınında və SSRİ-nin ona qarşı başa gətirdiyi Koroğluluqdda üzə
çıxır. Hitlerizmin əsl mahiyyəti. …Dünyaya sığışmayan Herakl ailə sevinci
çərçivəsinə sığırdı”. (Sabir özünün bu sözünün yada salınmasından çox xoşhal
olur: Yaxşıdı ki, əəə!).
Sabir: Gör, a Nüsrət, ailə sevinci… Bir var ailə sən istədiyin, siz bir-birinizi
sevib ailə qurmusunuz də. Amma onun, ailəyə gələndə, sevincin dadıydı!
Ondan böyük hadisə ola bilər?! …Yox ey! Qanı qaraldıb nə qazandıq ki?!
Bunun əvəzinə, nə var onunla sevin daa! Sənin nə isə tələbin var, ona görə qan
qaraldırsan. Qan qaralığı saldın, istədiyin də əldə olunmadı, sevinci də əldən
verdin getdi! İndi isə 76 yaşlı… Hə, öləcəm, nə olsun?! Halbuki 80 yaşı var,
amma deyir mən ölə bilmərəm. Bu var haa! (Safruha: Buyur!)
_________________Milli Kitabxana
________________
383
Safruh: 257-ci səhifədə İnam Atanın (Asif Atanın) yazısı var — Asif
Əfəndiyev imzasıyla. Yazır: “Əsərin Heraklla bağlı hissəsində üç özünəməxsus
geniş konsepsiya var. I. “Göy insaniliyinin” “yer insaniliyindən” fərqi və
üstünlüyü. II. Bəşərin şərə meyl etməsi. III. Qəhrəmani itaətkarlıq — “Herakl
itaətkarlığı”. Hər konsepsiyanı hərtərəfli işləyib — bəşər tarixinin
qanunauyğunluğu kimi təsdiq etmək lazımdır. Bu, böyük idraki nailiyyət olar”.
Bunu 20 yanvar 1981-ci ildə yazıb. Deməli, Yanardağdan öyrənərək, — mən
özüm üçün yazmışam bunu.
Sabir: O şeyin, səhifənin qırağında yazıb?
Safruh:Yox. Makinada yazdırıb qoyubsunuz oraya, səhifənin içindədir.Belə
bir cümlə deyirsiniz: “İnsan insanın prototipidir”. Belə bir şey. “Valideyn sövq-
təbiisi təbii duyğudur. İnsan isə ünsüyyət kimi bəşəri keyfiyyətə daim ehtiyac
hiss edir”.
Sabir: O biri üzü də var ki, sən elə nə qazanmısansa həyatda — xeyirxahlıq.
Məsələn. Safruh! Bizim ailədən atam da, qardaşım da əsgərə getdi, 5 il qaynar
cəbhədə oldu, sağ-salamat da gəldilər. (Burda qardaşlar arasında söhbət gedir.
Onu ha çalışdımsa anlayıb tuta — yaza bilmədim.)
Safruh: (Dəftərindən Sabirin sözünü oxuyur:) “Lakin başqa yunan
əsatirlərində olduğu kimi, burada da Allahlar uzaqgörənlərə insana xidməti,
yıxılana köməyi yasaq eləyirlər”.
Sabir: Prometeyə də deyir dəə! Od daşıma! Odsuz insan neyləyə bilərdi?!
Safruh: “İnsan anlayışı bütövlükdə bəşəriyyəti təmsil edir. Tarix ötəndən
sonra şərdən heç nə qalmır”. Sabir Yanardağsa yazır: “Böyüklük — insanlar
üzərində yüksəlməkdə yox, onlara xidmət göstərməkdədir”… Həm də çox vaxt
simvolların məna çalarları tükənmir. Biri onları bu cür, başqası başqa cür
mənalandıra bilər. Biz öz ideyamız çərçivəsində hərəkət edirik”.
Sabir: Kim onu necə mənalandırır mənalandırsın, mən öz ideyamı izləyirəm.
Safruh: Yəni burda nə yazıçının, nə əsatirin arxasınca gedirəm. Mən yalnız
öz ideyamı izləyirəm.
Sabir: Onlar da mənə kömək edirlər.
Safruh: (Oxuyur:) “Dahilikdən qoy qanmazlıq, qərəz, şər ehtiyat etsin.
Medeya burda özü Yazona sehrlənmişdi”. Medeya özü sehrkardı!.. Məhəbbət
onu sehrləyir. Yenə də yazırsınız: “Mərtəbə, sərvət, təltif hələ bir yana,
peyğəmbərlik, allahlıq tərkibləri də insani düşüncədən aşağı dayanır, çünki
onların hamısını yaradan insandır”. Çox gözəl fikirdir! Dahi də, peyğəmbər də
sıravi insanilikdən aşağıdır — ona sıravi insanlığa qalxmayıbsa, qalxsın… Bax
bu, çox böyük, işıqlı fikirdir. Bax çox adamlar var ki, dahi deyil, istedadlı da
deyil, heylə savadı da yoxdu… Adi, sıravi bir insan olsa, bu onlardan
yüksəkdir. (Oxuyur:) “İnsanlıq özündəki zəif, başqalarındakı qüvvətli cəhətləri
görməkdən başlayır”. Bu da gözəl sözdür! Safruhun da belə bir deyimi var: “Ey
özünün kölgəsinə, özgənin işığına qarov qardaşım!” “Qarov” bizlərdə gecə