Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
Ana dili tədrisi prosesində elə suallar yaranır ki, cavabı bir sözlü olur: bəli, xeyr. Yaxud uşaqdan belə bir sual soruşulur: isim sözü bizim dilimizdə hansı mənanı verir? Cavab birsözlüdür: ad. Lakin bir sual başqa bir sualı doğurmağa xidmət etməlidir. Məsələn belə: adımız olmasaydı bir-birimizi necə çağırardıq? Bu sual ənənəvi dərsliklərimizdəki təxminən aşağıdakı sualdır: ismin əhəmiyyəti nədir? Ənənəvi sualın cavabındakı ciddiliyə fikir verin. Sualın tonu şagirdlərin özlərini yığışdırmağa, ciddi bir görkəm almağa vadar edir. Həm də şagird çalışır ki, qaraqabaq təsiri bağışlayan həmin suala eyni tonla cavab versin. Beləliklə şagird-müəllim münasibətlərində qorxuya əsaslanan gözəgörünməz münasibətlər yaranır. Lakin “adımız olmasaydı bir-birimizi necə çağırardıq” sualında şagirdlə məsləhətləşmək ruhu var. Müəllimin şagird cavabına ehtiyacı hiss olunur. Başqa sözlə şagird öz məntiqini işə salır. Verəcəyi cavabın səhv olacağından qorxmur. O, özünü müəllimlə bərabərhüquqlu bir şəxsiyyət hesab edir. Rus metodisti A. M. İlin belə hesab edir ki, təhsili ağır vəziyyətdən çıxarmaq üçün ən sadə üsul tədrisi oyun ruhunda qurmaqdır. Uşaqlara belə bir oyun təklif etmək olar. Guya onlar xarici ölkələrdən gəlmiş yazıçı və jurnalistlərdir. Bir həftə ərzində öz cib dəftərçələrinə bu ölkə haqqında mümkün qədər çox məlumatlar qeyd etməlidirlər. (A. M. İlin XXI əsrin əlifbası, S. Peterburq. 1998, səh 70) Bu ciddi oyunun mənası nədir? Hər kəs yazıçı, rəssam, bəstəkar ola bilməz. Hətta uşaq şeir yazırsa, yaxud rəsm əsəri çəkirsə bu heç də o demək deyildir ki, o, gələcəyin S. Vurğunu, yaxud T. Salahovu olacaq. Lakin gündəlik yazmağı hər bir şagird bacara bilər. O, özünü həqiqi yazıçı kimi hiss edə bilər. Axı o, gördüklərini sözə çevirə bilir. Qoy meşə gəzintisindən, şəhər səyahətindən aldıqları və ya sadəcə ətraf aləmdən aldığı təəssüratları öz “yazıçı blaknot”unda qeydlər etsin. Onda uşaq təkcə seyr etməyi deyil, gəzməyi bacaracaq, gördüklərini sözə
74 çevirə biləcək. Bunun nəticəsində başqalarının yazdıqlarına da diqqətlə yanaşacaq. Sözü yerində işlətməyin nə demək olduğunu anlayacaq. Ana dili tədrisinin ən başlıca məqsədlərindən biri sözün mahiyyətini şagirdə anlatmaqdan ibarətdir. “Oxu” bölməsinin ilk şeiri “Əlifbam” adlanır. Şeir uşağı sözün çoxmənalılığını öyrətməklə qafiyələrin zərifliyini və gözəlliyini duydurmaq baxımından nümunəvidir.
Qafiyə kimi işlənən “açarsan” sözü əvvəl isim, sonra fel kimi işlənmişdir. Ikinci bənddə “təzəcə” sözü ilə “gəzəcəm” sözü gözəl qafiyədir. Fəsillər bölməsində təbiətin hər fəslinin özünəməxsus cəhətlərini əks etdirən şeir və nəsr nümunələri vardır. Rəsmlər mükəmməldir. Cizgilər aydın və anlaşıqlıdır. Seçilən mətnlərin əksəriyyəti I sinif şagirdinin anlaq səviyyəsinə uyğundur, təbiətdəki səsləri, rəngləri, təbii aləmətləri öyrətmək üçün əlverişlidir. Lakin bu gözəl kitabın çatışmayan cəhətləri vardır. Dərslikdəki mətnlərin sonunda verilən sual və tapşırıqlar öz sələflərininkindən heç nə ilə fərqlənmir. Qoyulan sualların cavabı çox zaman bir söz və bir cümlə ilə məhdudlaşa bilər. Halbuki sual elə qoyulmalıdır ki, tapşırığı elə vermək lazımdır ki, şagird mətnə dözə-dönə müraciət etsin, düşünsün, müstəqil fikir və mülahizə yürütsün. Nəbi Xəzrinin “Kəpənək” şeirinin sonunda belə bir sual verilir: “Şair nə üçün kəpənəyi çiçəyə bənzədir?” sualın belə qəzəbli qoyuluşu şagirdə düşünmək imkanı vermir. Həmin sualı belə də vermək olardı. Şair kəpənəyi çiçəyə bənzətməklə nəyə işarə vurur? Və ya kəpənəyin qanadları nəyə bənzədilir? Elə bil ki, əlimdən əlvan bir çiçək uçdu
75
misralarında kəpənəyin qanadlarının çiçək ləçəyinə bənzədiyinə işarə var. “Qədim diyar”, “Şəhidlər xiyabanı” kimi mətnlər şagirdə konkret heç nə öyrətmir, onun düşüncəsinə qiymət vermir. “Vətənimizin tarixindən” bölməsində verilən mətnlərdən köhnəlmiş dərsliklərimizin ruhu duyulur. Əlifba təlimi dövründə və ondan sonrakı vaxtda qarşıya qoyulan məqsədlər də ətraflı səciyyələndirilir. Müəlliflər qiymətləndirmə anlayışlarının daha ümumi, fəlsəfi mənasını açmaqla yanaşı onun gələcək şəxsiyyətinin formalaşmağındakı əhəmiyyətindən bəhs edirlər. Qiymətləndirmənin uşaq emosiyasına təsiri şagird nailiyyətlərinin aşkara çıxarılması, uşağa dəstək vermək, bilikləri qazanmaq yolunda müəllimin onlara arxa-dayaq olmaq imkanlarından bəhs edilir. Qiymətləndirmə prosesində uşağın qol-qanadını sındıran, “sən düz demədin”, “yaxşı-yaxşı fikirləşsənə”, “başa düşmürsən”, “yox səni anlatmaq çox çətindir” kimi nidalardan “bu fikir maraqlıdır”, “sizin düşüncələriniz orijinaldır, amma biz bu mövzuda danışmağı xahiş edirik”, və s kimi ruhlandırıcı axtarışa həvəsləndirən sözlərdən istifadə etmək olduqca vacibdir. Müəlliflər haqlı olaraq göstərirlər ki, qiymətləndirmə prosesində şagirdlərin fərdi keyfiyylərinin nəzərə alınması ənənəvi təhsil sistemində mövcud deyildir. Vəsaitdə “Portofilo” sistemi üzrə, Verbal qiymətləndirmələr haqqında da müəyyən məlumatlar verilir. Metodik vəsaitin üstünlüklərindən biri də proqramın həmin vəsaitdə yer almasıdır. Burada saatlar, həmin saatlara verilən mətnlərin dərsliklərdəki səhifələri, tapşırıqların nömrələri, təhsil standartlarındakı yeri və digər fənlərlə inteqrasiyası verilmişdir. Müəllim hər hansı bir mövzunu keçərkən “vəsait”dən bütün suallara cavab tapır. Müəlliflər hər bir mövzunun strukturunu işləmiş, müəllimə lazım olan materialları tam hazırlamışlar. Əlbəttə bu heç də o demək deyil ki, müəllim vəsaitdə verilən plandan kənara
76 çıxa bilməz. Əgər belə olsaydı, təhsilin demokratiyasından müəllim sərbəstliyindən, onun yaradıcılıq potensialının inkişafından danışmağa dəyməzdi. Bu vəsaitdən istifadə edən hər bir müəllim dərsi özü planlaşdırır, yeni, daha kamil, motivasiya, tədqiqat sualı qoya bilər, informasiya mübadiləsi, onun müzakirəsi, ümumiləşdirmə apara bilər. Lakin burada əsas məsələ şagirdi yeni, daha yaradıcı şəxsiyyət kimi formalaşması üçün dərsə yanaşmanın daha mükəmməl texnologiyasını tapmaq yaradıcı müəllimlərdən tələb olunan cəhətlərdir. “Müəllim üçün vəsait”də 153 mövzunun geniş planı verilmişdir. Bəzi xırda-para üslub qüsurlarını nəzərə almasaq tam yəqinliklə belə bir fikir söyləmək olar ki, bu vəsait müasir təlim texnologiyaları ilə dərs deyən müəllimlərin əlində Ələddinin sehrli çırağı rolunu oynayacaqdır. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, vəsaitin sonunda verilən mətnlər zəifdir. Uşaq ədəbiyyatımızın obrazlı təfəkkürə arxalanan saysız-hesabsız nümunələrinin əvəzinə kitabda xeyli miqdarda bəsit, qeyri-bədii mətnlərin verilməsi həqiqi təəssüf hissi doğurur.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|