Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
122
—
Qeyd: Tamaml n vasit siz v  vasit li olmas  onun 
laq d  oldu u feill  ba l d r. Bel  ki, t sirli feill rl  
laq d  olan obyekt cüml  üzvü kimi vasit siz 
tamaml q, t sirsiz feill   laq d  olan obyekt is  
cüml  üzvü kimi vasit li tamaml q v zif sind  ç x  
edir. M s l n:  Evi  tikdik (vasit siz tamaml q) – Ev 
bar d  fikirl ir m (vasit li tamaml q) 
 
Vasit siz tamaml q. H r k tl  bilavasit  ba l  olan  yan , 
obyekti bildirir. Vasit siz tamaml q t sirli feilli x b rl  ifad  olu-
nan i in icras  n tic sind  yeni yaranan tam v  qism n d yi ikliy  
u rayan, m kan d yi ikliyin   u rayan v  ya sad c  olaraq, 
h r k tin t sirin   m ruz qalan  yan , obyekti bildirir. Vasit siz 
tamaml qlar ismin t sirlik hal nda olan söz v  birl m l rl  ifad  
olunur. T sirlik hal is  m lumdur ki, mü yy n v  qeyri-mü yy n 
olmaqla iki yer  ayr l r. Buna gör  d  vasit siz tamaml n özü d  
iki növ  ayr l r. Mü yy nlik v  qeyri-mü yy nlik bildir n 
vasit siz tamaml qlar. M s l n:  A alar  mey  nu  edir, dan r, 
gülü ürdül r. Z rnigar xan m uzun donunun  t yi il   gözl rin 
sil -sil   amxal n arxas nca c ra dü dü.  ( . xl ) (qeyri-
mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q) B lk  yaz q  ran  yenid n 
böldül r. (mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q)  
Mü yy nlik v  qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q-
lar bir s ra mühüm xüsusiyy tin  gör  bir-birind n f rql nirl r. 
Onlar n iki mühüm f rqi göz qaba ndad r. Mü yy nlik bildir n 
vasit siz tamaml qlar ismin t sirlik hal  kilçil ril  formala r v  
mü yy n konkret  yan  bildirir. M s l n:  
Bir r ngi yox, göyl rin min r ngini sevir m, 
Bir gülü yox, güll rin ç l ngini sevir m.     
 
   
 
 
 
(B.Vahabzad ) 
Qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q is  bunun 
ksin  olaraq t sirlik hal  kilçisi olmadan formala r v  qeyri-
mü yy n, ümumi  yan  bildirir. M s l n: Bir müdd t xan mlara 
odun da d , çör k bi irdi, hana toxudu. (M.C lal) 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
123
—
Bu iki f rq, y ni forma v   m zmun f rqi, mü yy nlik v  
qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml qlar üçün yegan  f rq 
deyildir. Bunlar aras nda a a dak  f rql r daha qabar qd r.  
1. Mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q x b rl  idar  
laq sind , qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q is  
x b rl  yana ma  laq sind  olur.  
2. Mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml n cüml d  yeri 
s rb stdir. Onunla x b r aras nda ist nil n q d r söz ola bil r. 
M s l n:  Damarlar   ç xm  quru v  kobud  lini  onun sin sin  
qoydu. ( . f ndiyev) 
Qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml n yeri sabitdir. 
O yaln z t sirli feili x b rin yan nda i l n  bilir. M s l n: Sonra 
qarl  da lara gedib bir  t k çiç k g tirdi. ( . f ndiyev)  
3. Mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml qdan  vv l  o, bu, 
h min, haman sözl ri i l n  bilir. Qeyri-mü yy nlik bildir n 
vasit siz tamaml qdan  vv l is  bel  sözl r i l nmir.  
4. Mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q  kimi? n yi? 
haran ?, qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q is  yaln z 
n ? sual n  t l b edir.  
5. Bunlar ifad  vasit l rin  gör   d   f rql nir. Mü yy nlik 
bildir n vasit siz tamaml n ifad  vasit l ri çox z ngindir. Bel  
ki, o, bütün nitq hiss l ri v  söz birl m l ri il  ifad  oluna bilir. 
Qeyri-mü yy nlik bildir n vasit siz tamaml q is  bel  ola bilmir, 
onun ifad  imkanlar  çox m hduddur, onlar  sas n, isiml rl , özü 
d   h r cür isiml  deyil, yaln z ümumi isiml rl  ifad  olunur. 
M s l n: S n  layiq bir  s r yazmam d r  airl r. (S.Vur un) 
Qayalar görmü m –  ba  buludda. (R.Rza) 
 
Qeyd: Xüsusi isiml r yaln z ümumil dikd  qeyri- 
mü yy n vasit siz tamaml q ola bilir. M s l n: Sizin 
güldüyünüz çoban torpa   Nizamil r, Füzulil r 
yetirmi . (S.Vur un) 
 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
124
—
Qeyri-mü yy nlik bildir n  heç n   v zliyi qeyri-mü yy n 
vasit siz tamaml q olur. M s.: Heç n  yemirdi, heç n  demirdi.  
Qeyri-mü yy nlik bildir n II növ t yini söz birl m l ri qeyri-
mü yy n vasit siz tamaml q olur. M s.:  O da öz dostuna  ov 
tüf ngi ba
lad .  
Kim sual  v zliyi yox, n  sual  v zliyi qeyri-mü yy n vasit -
siz tamaml q olur. M s.:  K rbalay  Fatmanisa, m nim gözl rim 
yax  seçmir  kim  s nd r b,  n   s nd r b.  Oqtay:  (üzül r k ac  
gülü l rl ) Ha-ha-ha! N  söyl yim, n ? (C.Cabbarl ) 
Vasit siz tamaml qla t sirli feili x b r aras nda  laq  
n tic sind , obyektin m nas nda bir s ra d yi iklikl r olur. Bunlar 
a a dak lard r:  
1) 
ya, obyekt  vv ld n mövcud olmur, t sirli feili x b rl  
ifad  olunan i in icras   n tic sind  yeni yaran r. M s l n:  Bir 
f hl  öz  li, öz z hm ti il   mismar da  düz ldir,  eir  d  yaz r. 
Zavodlar yaratd q,  h rl r sald q.  
Dayan, bu baxçan n h r bir buda  
Üstünd  min çiç k, min gül bitirmi . (S.Vur un) 
2) 
ya, obyekt  vv ld n mövcud olur, sonra i in icras  
n tic sind  tam d yi ikliy   u ray r, b z n m hv olur. M s l n: 
St kan   s nd rd m. 
  söndürdüm.  Tan d m be m rt b li 
köhn  bir evi sökürdül r. (C.Cabbarl ) 
3) 
ya, obyekt  vv ld n mövcud olur, i in icras  n tic sind  
qism n d yi ikliy  u ray r. M s l n: His aln n  qaraltm d . Gö-
rünür q z evi t z c  süpürüb t mizl mi dir. Me nin bütün yar-
paqlar n  ya
 yuyub, gün   üalar  par ldad rd . (C.Cabbarl ) 
4) 
ya, obyekt mövcud olur, i in icras   n tic sind   m kan 
d yi ikliyin   u ray r. M s l n:  G lini  evd n ç xartd lar, 
Z rnigar   ortaya ç km k ist dil r.  ( . xl )  Sonra balaca qay  
suya sald lar, kür kl yib sahild n araland lar. ( . xl )  ahzad ni 
ehtiyatla ota a g tirdil r.  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
125
—
5) 
ya, obyekt mövcud olur, i in icras   n tic sind  heç bir 
d yi ikliy   m ruz qalm r. M s l n:  S ni  görür m.  D nizi  seyr 
etdim. Ki i bird n-bir  t bi t  m ftun olmu  yeniyetm  cavan kimi 
h r  ey   diqq t yetirir, axar  sulara,  süz n  qu lara,  ya l don 
geyinmi   me y   baxmaqdan doymurdu.  ( . xl )  Telefon il  
dan ark n gözüm divardak  saata ili di. (C.Cabbarl )  
 
Çöll r  dü düyüm o vaxtdan b ri  
Doland m da lar , me likl ri. (S.Vur un) 
 
Qeyd: T sirlik halda olan v  haran ? sual na cavab 
ver n sözl r (da lar , me l ri v  s.) vasit siz ta-
maml q olur.  
 
B z n bir cüml d  iki vasit siz tamaml q i l n  bilir. M s.: O 
da ba qa  ranl lar kimi  ah  Allah n kölg si  bilirdi. Vasit siz 
tamaml q kimi? n yi? suallar  il  yana , b z n haran ? sual na da 
cavab verir. M s l n: Doland m da lar , me l ri.  
Vasit li tamaml q. Vasit li tamaml q h r k tl  bilavasit  deyil, 
bilvasit , y ni dolay  yolla ba l  olan  yan , obyekti bildirir. 
Vasit li tamaml qlar ismin yönlük, yerlik, ç x l q hallar nda olan 
söz v  söz birl m l ril  ifad  olunur. Vasit li tamaml q üçün, ötrü, 
gör , qar , il , haqq nda, bar sind   v  s. kimi qo malar n 
art r ld  sözl r v  birl m l rl   d  ifad  olunur. M s l n:  Bir 
d st   q z-g lin  atla,  arabalardan qabaq yola dü mü dü. ( . xl ) 
Z rnigar xan m uzun donunun  t yi il  gözl rini sil -sil   amxal n 
arxas nca c ra dü dü.  ( . xl )  O ba a dü dü ki, o lu  anas n n 
fikri il  raz la mayacaq. ( . xl ) Kim haqq nda dan rs n z? N  
bar d  söhb t edirsiniz?  V t nimin havas yla  g ncl ir m. 
Dünyam z n m nas yla g ncl ir m. (S.Rüst m)  
Vasit li tamaml n m na çalarlar .  smin yönlük hal nda 
olan vasit li tamaml qlar n bir s ra m na çalarl qlar  olur: 

---