Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
266
—
2. Cüml nin qurulu u mü yy n edilm lidir. Cüml  
mür kk b cüml dirs , onun tabesiz v  ya tabeli 
oldu u qeyd olunmal d r. 
3. Tabesiz v  ya tabeli mür kk b cüml nin t rkib 
hiss l ri göst rilm li v   t rkib hiss l rini ba layan 
vasit l r qeyd olunmal d r. 
4.
g r cüml  tabesiz mür kk b cüml dirs , onda 
onun t rkib hiss l rini sad  cüml  kimi t hlil etm k 
laz md r.  
5.
g r cüml  tabeli mür kk b cüml dirs , onda 
onun t rkib hiss l rini sad  cüml  kimi t hlil etm k 
laz md r.  
a) Tabesiz mür kk b cüml nin sintaktik t hlili. 
A a dak  tabesiz mür kk b cüml nin sintaktik 
t hlilini nümun  kimi veririk
1
:  
D hlizin qap s  aç ld   v  ota a bir q z daxil oldu. 
( .V liyev)  
1. fad   m qs di v  intonasiyaya gör   n qli 
cüml dir.  
2. Qurulu ca mür kk b cüml dir, tabesiz mür kk b 
cüml dir; ona gör  ki, b rab rhüquqlu sad  cüml -
l rin birl m sind n  m l   g lmi dir. H min t rkib 
hiss l r bunlard r: a) D hlizin qap s  aç ld ; b) ota a 
bir q z daxil oldu.  
3. Ba lay c l  tabesiz mür kk b cüml dir. T rkib 
hiss l r bir-birin  v  ba lay c s  il  ba lanm d r.  
4. T rkib hiss l r aras nda ard c ll q  laq si var, 
çünki burada ard c ll qla ba  ver n iki hadis  (D h-
lizin qap s  aç ld ; Ota a bir q z daxil oldu) sadalan r.  
1
 
.M. hm dov. Linqvistik t hlil bacar qlar   a lanmas n n elmi-metodik 
saslar . “T hsil” n riyyat , Bak , 1997, s.47
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
267
—
5. T rkib hiss l rd n h r biri cütt rkibli, bütöv 
cüml l rdir, birinci t rkib hiss  müxt s r (D hlizin 
qap s  aç ld ), ikinci t rkib hiss  geni  (Ota a bir q z 
daxil oldu) cüml dir.  
6. T rkib hiss l rinin cüml  üzvl rin  gör   t hlili 
sad  cüml d  oldu u kimi apar l r.  
b) Tabeli mür kk b cüml nin t hlili 
A a dak  tabeli mür kk b cüml nin sintaktik 
t hlilinin nümun  kimi veririk
1
:  
M qs dimiz budur ki, torpaqlar m z  azad ed k. 
1. fad   m qs di v  intonasiyaya gör  bu cüml  
n qli cüml dir.  
2. Qurulu ca mür kk bdir, tabeli mür kk b cüml -
dir. Ona gör  ki, bu mür kk b cüml ni  m l  g tir n 
sad  cüml l rd n biri müst qil (m qs dimiz budur), 
dig ri ona tabedir (torpaqlar m z  azad ed k). T rkib 
hiss l rd n qrammatik c h td n müst qil olan  
(M qs dimiz budur) ba  cüml , tabe olan  (torpaq-
lar m z  azad ed k) budaq cüml dir. Torpaqlar m z  
azad ed k cüml si ona gör  budaq cüml dir ki, ba  
cüml nin (m qs dimiz budur) budur i ar   v zliyi il  
ifad  olunan x b rini izah edib ayd nla d r r; dem k, 
x b r budaq cüml li tabeli mür kk b cüml dir.  
 M qs dimiz n dir? – budur;  m qs dimiz n dir? – 
torpaqlar m z  azad ed k.  
3. Budaq cüml  ba  cüml y   ki ba lay c s  il  ba -
lanm d r. 
1
 
.M. hm dov. Linqvistik t hlil bacar qlar   a lanmas n n elmi-metodik 
saslar . “T hsil” n riyyat , Bak , 1997, s.48

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
268
—
4. T rkib hiss l rd n ba  cüml  cütt rkibli, budaq 
cüml   t kt rkiblidir. H r ikisi bütöv, müxt s r 
cüml l rdir. 
5. Ba   v  budaq cüml l rin üzvl rin  gör   t hlili 
sad  cüml d  oldu u kimi apar l r.  
 
d biyyat: 
  
1. .Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.273-294 
2. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.102-109 
3. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , “As-
poliqraf LTD” MMC, 2004, s.283-300 
4. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , Az rt drisn r, 1962, 
s.169-183 
5. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.44-50 
6. . hm dov. Linqvistik t hlil bacar qlar   a lanmas n n elmi-
metodik  saslar . “T hsil” n riyyat , Bak , 1997, s.47-48 
7. H.Bayramov. Müasir Az rbaycan dilind  tabesiz mür kk b 
cüml l r. Bak , 1960 
 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
269
—
 
 
Ò
ÀÁÅËÈ ÌÖÐÿÊÊÿÁ 
ÚÖÌËÿËÿР
 
 
 
Tabeli mür kk b cüml  haqq nda m lumat. Sad  cüml nin 
üzvl ri bir-biri il  tabesizlik v  tabelilik yolu il   laq l ndiyi kimi, 
mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri d  tabesizlik v  tabelilik yolu 
il   laq l nir. Buna gör   d  mür kk b cüml l r, qeyd etdiyimiz 
kimi, tabesiz v  tabeli olmaqla iki böyük növ  ayr l r. 
ki v  daha art q cüml nin m na v  qrammatik c h td n 
tabelilik yolu il  vahid bir tam kimi birl m si n tic sind   m l  
g l n cüml l r  tabeli mür kk b cüml l r deyilir. 
Tabeli v  tabesiz mür kk b cüml l rin ox ar c h tl ri. Ta-
beli v  tabesiz mür kk b cüml l rin bir s ra ox ar c h tl ri vard r:  
1.H r ikisi iki v  daha art q cüml nin birl m si il  formala r. 
2.H r ikisind   t rkib hiss l r m na v  qrammatik c h td n 
birl
r k bir tam t kil edir.  
3.H r ikisinin t rkib hiss l rind  mü yy n f rql rl  zaman, 
yer,  rt, qar la d rma v  s. kimi m na  laq l ri olur.  
4.H r ikisinin t rkib hiss l ri intonasiya v  ba lay c larla 
laq l nir. 
5.Bunlardan  lav , tabesiz v  tabeli mür kk b cüml l ri 
yax nla d ran c h tl rd n biri d  budur ki, tarix n tabeli mür kk b 
cüml l rin bir qismi tabesiz mür kk b cüml l rd n  m l  g lmi -

---