Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
51
 
 
kənlik” kodu, sinergetikanın nüvəsində isə sistemin əlaqəsinin xaos vasitəsilə 
formalaşdıran “xaos–nizam” kodu   mövcuddur 
Coğrafiya elmi təfəkkürün klassik baxımından  ərazi sistemlərin qeyri–ta-
razlıq vəziyyətlərinə üzün bir dövr ərzində neqativ hal kimi qəbul edilirdi. Mü-
rəkkəb ərazi sistemlərə klassik zəkanın təsnifatında xarici təbii hadisələrin nə-
ticəsinin sxeminə  xətti xaraketerinin formasında dərk edilməsi coğrafiya el-
mində aktuallıq kəsb edirdi. Ərazi strukturlara (obyektlərə) klassik yanaşma 
ilə müqayisədə coğrafi sinergetika hadisə  və proseslərə qeyri–xətti, yeni ra-
kursdan dərk etməyə imkanlarının yaratmaq funksiyasına malikdir. 
     
 
          
       
 
           
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
52 
 
 
 
Üçünçü önəm              
Coğrafi–iqtisadi elmi təfəkkürün rasionallığı
  
 
 
 
 
 
 
 
 
“Coğrafi - iqtisadi təfəkkür”  elmi tədqiqat anlayışın mədəniyyəti 
 
Coğrafi-iqtisadi elmi tədqiqat mədəniyyəti: coğrafi model funksiaları  və 
davranışları ilə fərqlənən radikal institusional dialektik ərazi və iqtisadi biliklər 
sistemini özündə birləşdirir. Radikal ərazi-iqtisadi model sistemləri nəzəri və 
praktiki təsnifatda biri digərindən tədqiqat obyektininin fərqlənməsinə baxma-
yaraq, məntiqi olaraq vahid ümumi coğrafiya elminin tədqiqat sahəsi kimi 
fəaliyyət göstərir. Dialektik coğrafiya elminin çoxsaylı tədqiqat variantlarının 
müxtəlifliyinə baxmayaraq, məsələyə konstruktiv formada yanaşsaq coğrafi-
iqtisadi tsiklinin tədqiqat obyektində ərazi (coğrafi) resurslarının konteksti və 
sektorial iqtisadi bölgüsü əsas parametr kimi qəbul edilir. 
Ərazi resurs tsiklinin dialektikasını  təhlil etmədən, onun potensial imkan-
larının təyinatına yönəldilən ideyalara söykənmədən iqtisadi dayanıqlı inkişafa 
nail olmaq imkanı məhdud formaya çevrilə bilər. Coğrafi-iqtisadi təvəkkürün 
fonunda: nəzəri və praktiki əsaslarla ərazi resursların potensialının təyinatında  
iqtisadi tədqiqat mədəniyyətinin ərazi təşkilinin formaları və optimallığının ra-
sional parametrləri meydana gəlir. Bu səbəbdən də iqtisadi inkişafın sektorial 
təsnifatını gerçəkləşdirə bilən “coğrafi-iqtisadi təvəkkür” anlayışına yeni priz-
madan, radikal çağrışlara ehtiyacı duyulur. 
Coğrafiya elminin nəzəri və metodoloji reallıqlarına uyğun iqtisadi tədqiqat 
mədəniyyəti = ilkin olaraq konseptual coğrafi & iqtisadi dialektik funksiyanal 
əlaqələrinin diverensiyasının mənbələrinə söykənərkən optimallığının artırıl-
masına səbəb olur və nəticədə isə ölkənin şoxfunksional struktur formalarının 
effektliyini təmin edir. Nəzəri-metodoloji yanaşma mədəniyyətinə söykənən 
coğrafiya və iqtisadiyyat elmlərin özünəməxsus idrak formalarının uzlaşması 
ilə yanaşı, hər bir ölkənin ərazi- istehsal sahələrinin idarəedilməsi və  optimal 
səviyyədə təşkilinə nəzərə alsaq, o zaman aparılan kompleks araşdırmalar sə-
mərə vermək iqtidarına malik olması üzrə  fərqlənir. Məntiqi nəticə ondan 
ibarətdir ki, coğrafi obyektləri idarə etməklə onun nəzəri & tədbiqi ideyaları-

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
53
 
 
nın miqyasının həllinə çevirə bilən rasional metodlarının tədbiqi effektliyinin 
önəmə gətirilməsi ilə yekunlaşır.
53
 
Coğrafiya elmi tədqiqat mədəniyyətinin metodoloji baxış fələsəfəsinə radi-
kal yanaşmaq ideyasına  əsaslanmaq lazımdır. Fikrimizcə, ideya istiqamət 
onunla izah olunur ki, coğrafiya elminin metodoloji baxış fəlsəfəsinin əsasını 
“coğrafi zaman & coğrafi məkan”, “dayanıqlı inkişaf & ərazi-istehsal tsikl”in  
dialektikasını əhatə etməklə  yeni elmi məzmun kəsb etməsidir.  
Coğrafi-iqtisadi tədqiqat çağrışının” coğrafi zaman & coğrafi məkan” diffe-
rensiyasının dialektik idarəetmə mədəniyyətinin obyektivliyinin ümumi iqtisa-
di-sosial inkişafının qanunauyğunluqları ilə bağlıdır. Praktika göstərir ki, hər 
bir ölkənin (regionun) coğrafi-iqtisadi tədqiqat mədəniyyətnin əsasında yaradı-
lan kompleks proqramlarının tətbiqi, obyektiv strateji məqsədlərə nail olamaq 
imkanına malik olur. Ona görə də bir məna yanaşma: “dayanıqlı inkişaf & əra-
zi-istehsal tsikl” coğrafi-iqtisadi idarəetmə  mədəniyyət təfəkkürünün konsep-
tual və struktur hərəkətinin praktiki dəyişdirilməsi inkişaf etmiş ölkələrinin 
yaranmasına səbəb olan faktorlarından sayılır. 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
Coğrafi-iqtisadi elmi mədəniyyət çərçivəsinin sərhəddi = dialektik “coğrafi 
məkan & dayanıqlı iqtisadi inkişaf” oxu boyunca ardıcıllıq və dinamik trans-
formasiyanın tsiklli strukturun mövqeyini nümayiş etdirir. “Coğrafi məkan & 
dayanıqlı iqtisadi inkişaf” dialektikasının sərhəddinin təyinində coğrafi-iqtisa-
di elmi mədəniyyətini öyrənmədən və onun elmi-praktiki mahiyyətini dərk et-
mədən ümumi inkişafa  nail olmaq qeyri-mümkündür. 
Coğrafi-iqtisadi mədəniyyətin sərhədinin təsir funksiyası çoxvariantlı oldu-
ğu üçün hadisə və proseslərə konstruktiv yanaşmasını tələb edir. Məsələnin el-
mi mahiyyəti ondan ibarətdir ki, coğrafi-iqtisadi təvəkkürün  ərazi & istehsal 
struktur kompleksinin dialektik əsaslarını tədqiq edən elmlər sistemi daha ak-
tual məsələrinini tədqiq edir. Buna görədə, iqtisadiyyat elmi təvəkkür ilə coğ-
                                                            
53
 A.A.Qurbanzadə. Regionalogiya. Bakı, 2013. 
  Coğrafi-iqtisadi yanaşma mədəniyyəti
Ərazi resursun kompleks  
mənimsəməsinin təyinatı 
Coğrafi-iqtisadi çoxvariantlı 
praktiki  dialektik yanaşma 
Coğrafi tədqiqatlara söykənən 
iqtisadi elmi yanaşmasının təlimi 

---