Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
225
 
 
İnkişaf etmiş sənaye ölkələrində 
dünya  əhalisinin 15%-i məskun 
laşmışdır. Lakin dünya resursları-
nın 85%-dən çoxu bu ölkələrin 
iqtisadi inkişaına xidmət edir. 
şaf etmiş sənaye ölkələrində bu problem daha optimal formada tədbiqi və real-
laşdırılması məsələlərinin coğrafiyası daha effektlidir.  
Kreativ resurslara söykənən inkişaf et-
miş ölkələrinin iqtisadi sisteminin dayanıqlı  
strukturlaşmış resurs təminatından komp-
leks istifadə edilməsi zəruriyyəti,  ən yeni 
innovasiya-texnologiyaya modelinin dina-
mik imitasiyasının ideyası üstünlük təşkil 
edir. Məntiqi  olaraq sənaye ölkələrinin  gəlir mənbəyinin miqyasında kreativ 
resurslarının ixrac potensialında kapital yığımının strategiyasının əsasını əhatə 
edir.  İnformasiya texnologiya səviyyəşivsində kreativ kapitalının tətbiqinin 
potensial imkanları daha üstündür. 
Kreativ iqtisadi inkişafın “məhsuldar” kodunun effektliyi ölkənin optimal-
lığını  təyin edən  əsas faktorlarından sayılır.  İnkişaf etmiş  sənaye ölkələrinin 
dayanıqlı inkişaf tempində kreativ iqtisadi inkişafının xüsusi çəkisi 70%-dən 
çoxdur (ABŞ-da=78%, Yaponiyada-75%  və s.). 
Kreativ iqtisadi inkişafın coğrafiyası hər bir ölkənin struktur kompleksininn 
keyfiyyət göstəricisidir. Dünya Bankının hesablamalarına (100 ölkənin milli 
resurslarının istifadə göstəricilərinə) əsasən təbii kapital orta hesabla 2.0-4.0 % 
dəyişilidiyi halda, bu kəmiyyət göstəricilər sistemində  insan kapitalı isə 40- 
80% arasında dəyışilir. Bununla yanaşı İEÖ sistemində milli inkişafının xüsusi 
çəkisində  təbii kapital orta hesabla 10%, insan kapitalın 70% təşkil edirsə, 
İEOÖ sistemində aqrar-sənaye məhsullarının hesabına təbii kapital 80% həc-
minə bərabərdir.       
 
 
 
 
 
 
 
 
“Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasında kreativ resur-
sun strategiyasının kompleksi təhlil edilir. Problem ondan ibarətdir ki, ölkənin 
kreativ resursun qloballaşma məkanına inteqrasiyasının effektliyinə diqqət ye-
tirilir. Əsas məqsəd kreativ “məhsul” yaradılması istiqamətlərinin əlaqələrinin  
tarazlaşdırılmasının nəticəsində ölkədaxili rəqabətədavamlı  məhsulunun po-
tensialının artırılması nəzərdə tutulmuşdur.  
 
 Kreativ iqtisadi resurs  strukturu 
Milli aqrar-sənaye kreativ resurs 
Milli sənaye kreativ resurs 
İnnovativ iqtisadi kreativ resurs

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
226 
 
 
 
Virtual kreativ inkişaf müəyyənliyinin coğrafiyası  
 
Kreativ coğrafiya modelində virtual mənbə kimi insan resurslarının keyfiy-
yət  müəyyənliyinin təyin edilməsidir. Bu isə hər bir ölkənin iqtisadi-sosial və   
funksional struktur formalaşmasının effektliyini təmin edir. Ümumi yanaşma 
fonunda virtual kreativ coğrafiya müəyyənliyinin təyini ərazi resurslarının isti-
fadə edilməsi məqsədində optimal mühitin yaranmasına səbəb olur. 
   
 
F =  {F
1 
},  {F
2
},  {F
3
} ...  {F
n
}    
B =  {B
1
},  {B
2
},  {B
3
} ... {B
n
} 
E =  {E
1
},  {E
2
},  {E
3
} ...  {E
n
} 
                                                                                                                                                                         
           
    
 
 
Virtual mühitində kreativ  dayanıqlı inkişaf modelinin müəyyənliyi hər bir 
ölkənin (regionun) yeni meyar və paradiqmalarına əsaslanır. Bir cox hallarda  
isə iqtisadi inkişaf konsepsiyasında ənənəvi ilkin mənbələrindən imtina etməsi 
zəruriyyətini qarşıya məqsəd qoyur. Nəticə etibarı ilə bu zərurət ölkədə komp-
leks islahatlarının həyata keşirilməsi və idarə edilməsinin təminatında həledici 
rol oynayır. 
Kreativ dayanıqlı inkişafının virtual istiqamətinin təsir dairəsi yeni formala-
şan və dinamik sənaye ölkələrinin ümumi strateji məqsədlərinin həyata keçiril-
məsində əhəmiyyəti daha önəmlidir. 
Problemin həlli və önəmi “Azərbaycanın inkişaf modeli”nin forma və iq-
tisadi-siyasi xarakterləri misal ola bilər. Ölkənin makroiqtisadi inkişaf sistemi-
nin virtual mühitə transformasiyası daha effektli məzmuna çevrilməsinə səbəb 
olmuşdur. 
Azərbaycanın coğrafi cəhətdən virtual genişlənməsi həm Qafqaz regionun-
da, eləcə də materik ölkələrinin sistemində strateji potensialları ilə reallaşmaq-
dadır. Məsələ ondan ibarətdir ki, iqtisadi-siyasi baxımdan respublikanın gələ-
cək dayanıqlı inkişafına uyğun olaraq virtual coğrafi kreativ meyilli strukturla-
rının yaradılması strategiyası davamlılığının təmin olunmasına dövlət səviyyə-
sində həyata keçirilir. Məqsədyönlü formada şaxələnmiş struktur formalarının 
yaradılması və modernləşdirilməsi Azərbaycanın dayanıqlı kreativ inkişaf mo-
delinin ideyasının əsasını təşkil edir.  
Yaxın gələcəyinin strategiyasının  əsasında neft gəlirlərinin səviyyəsindən 
asılı olmayaraq qeyri-neft sektorunun potensial tempini qoruyub saxlamaq və 
F = ərazi resursun müəyyənliyi; B = kreativ resursun istifadəsi  
E = kreativ funksional virtual strukturun müəyyənlik təsnifatı   
 Virtual kreativ coğrafiyanın  təsnifat müəyyənliyi
 

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
227
 
 
onun ixrac imkanlarını şaxələnmiş strukturlarının hesabına genişləndirməkdən 
ibarətdir. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında virtual 
kreativ istehsalın və həmçinin ixrac potensial yönümlü ərazi-istehsal sahələri-
nin genişləndirilməsinə üstünlük verilmişdir. Ölkənin gələcək potensial im-
kanlarından kompleks istifadə edilməsi və texnoloji proseslərinin tədbiqi nəti-
cəsində  rəqabətədavamlı  məhsul istehsalında kreativ inkişafının müəyyənlik 
üstünlüklərinin təsnifatlarının dinamikası nəzərdə  tutulmuşdur.   
Kreativ inkişaf modellər və onlarda baş verən siyasi-iqtisadi infornasiyalar 
ölkənin diversifikasiya sisteminin aktivləşməsində daha çox fəallıq göstərir. 
Buna görə də kreativ inkişaf modellərində olan qeyri-müəyyənlik halları başqa 
modellərdən köklü surətdə fərqlənir və əsasən ölkənin iqtisadi-sosial struktur-
larının  kompleks idarə edilməsindən asılı olaraq yeniləşir (hərəkətdədir). 
Kreativ coğrafiya elmi informasiyasının  əsasında  ərazi-struktur sahələrinin 
təşkili və idarə edilməsinin optimal modellərinin müəyyənləşdirilməsinin təsnifa-
tında ABŞ,Yaponiya və Qərbi Avropa ölkələrində XX əsrin axırı XXI əsrin əv-
vəllərindən başlayarq aparılan tədqiqat işlərinin nəticələri praktiki hala çevrilmiş-
dir. Ona görə də kreativ inkişafının proqnoz göstəriciləri ancaq müəyyən ehtimal-
da iqtisadi-siyasi və coğrafi funksiyalarının faktiki göstəriciləri ilə üst-üstə düş-
məsinin şərtində formalaşması virtual effektlik yaratmaq imkanına malik ola bilər. 
Təhlillər göstərir ki, ölkənin kompleks idarəedilməsində  əsas problemlər-
dən sayılan kreativ qərarların qəbulu əsasında müəyyənlik təsnifatının dialek-
tikasında geniş mənada özünü  biruzə verir. 
Məsələn, Yaponiyanın inkişafının dialektikasının müəyyənliyini təmin edən 
siyasi, texnoloji, coğrafi mühit, sosial-psixoloji və s.faktorlar iqtisadi-sosial  
idarə etmə sistemlərinin fəaliyyətində kreativ tənzimləmə funksiyalarinda özü-
nü göstərir. Yaponiyada kreativ düşüncə keyfiyyətinin təhlilindən istifadə edi-
lən praktiki metodlarının tətbiqi ölkənin sürətlə inkişafına təsir göstərmişdir.  
 
 
Virtual  coğrafiya ilə kreativ inkişaf arasında dialektik əlaqə  
   
 
Virtual coğrafiya elmi ilə ilkin olaraq kreativ resurs arasında dialektik əlaqə 
mövcuddur. Ölkə və eləcədə beynəlxalq mühitdə kreativ istehsal inkişaf sahə-
lərinin uzlaşması və idarəedilməsində digər yanaşmalarla birlikdə virtual coğ-
rafiya elmi araşdırmalarının praktikası aktual məsələlərindən biridir.  Elmi 
informasiya və virtual coğrafiya arasında dialektik əlaqə cəmiyyətin ərazi təş-
kili fəlsəfəsinin ayrılmaz hissəsi hesab edilir.
158
 
                                                            
158
 
A.A.Qurbanzadə. XXI əsr dayanıqlı inkişafının aqrar-sənaye  klaster  faktoru. Bakı, 2015. 

---