Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
219
 
 
Virtual coğrafiya = cə-
miyyətin taktiki və stra-
teji  inkişafının dialekti-
kasının kompleks xəritə-
sini təhlil edir. 
larında = dünya ölkələrinin arasında “güclü” və “asıllılıq”  şəbəkəsinin = ya-
ranmasının  virtuallaşma ilə əlaqə səbəbləri durur. 
Virtual coğrafiya elmi anlayışının məzmunu və ideya mənbələrinə dair ya-
naşmalarının təhlillər göstərir ki, əsasən üç mühüm formalaşan və ideoloji is-
tiqamət sayılan  dialektik xəritə  çərçivəs elmi cəhətdən daha çox aktuallıq 
kəsb edir: 
▼ 
Cəmiyyətin təkamül coğrafiyasının mövqeyi 
▼ 
Virtuallaşan coğrafi mühütin dəyərləndirilməsi 
▼ 
Virtual iqtisadi-siyasi taktikasının formalaşması 
      
Virtual coğrafiya mühütinin məntiqi onunla ölçülür ki, müəyyən regionları-
nın (ölkələrin) beynəlmiləlliyinin coğrafi sərhədlərinin xəritəsinin təyini  tak-
tiki və strateji cəhətdən effektlik yarada bilsin. Digər bir tərəfdən isə coğrafi 
sərhədlərinin təsirinin əhatə dairəsinin önəmə gətirən ölkənin strateji maraqla-
rından irəli gələn geosiyasi və geoiqtisadi mövqe nümayiş etdirməyə imkanlar 
yaransın. 
Virtual iqtisadi-siyasi taktikasının formalaşmasında ilkin olaraq ölkənin in-
novasiya - texnologiyalarının imkanlarının təyini və idarə edilməsi məsələləri 
durur.  İnnovasiya-texnologiyalarının imkanlarının taktiki və strateji önəmli 
strukturlarının yaranmasına və iqtisadi inkişafın sərhədlərinin müəyyən çər-
çivə daxilində  dəyişmələrinə “reaksiya” verir. Bu dəyişmələrin dialektikası 
struktur sahələrinin formalaşması prosesindən fərqlidir. Bu fərq ilk növbədə 
virtual olaraq milli iqtisadi inkişafının coğrafi sərhədlərinin müstəqilliyini qo-
ruyur.   
Virtual anlayışının kifayət qədər təsnifatı vardır və onların əksəriyyəti iqti-
sadi-siyasi yanaşma mövqeyindən təhlilləri edilir. Digər tərəfdən virtual coğra-
fiya  ölkənin geosiyasi üstünlüyünü təmin edən çoxqütblüdən bir qütblü dünya 
ölkələrinə  keçidinin diaqnostikasını göstərir. 
Müasir dövr informasiya və texnologiyalar epoxası olduğunu nəzərə alsaq 
dünya ölkələri üzrə qütbləşmə  “şəbəkə  cəmiyyəti”nin formalaşması dinamik 
hala çevrilmişdir. Virtual coğrafi ”şəbəkə cəmiyyət”in formalaşması dünya öl-
kələri arasında tarazlıqlarının pozulmasına səbəb olmuşdur. Məntiqi olaraq öl-
kələr arasında nisbətlərinin pozulmasına səbəb inkişaf etmiş ölkələrində  infor-
masiya-texnologiya resurslarının optimallıq səviyyəsinin yüksək olması ilə sə-
ciyyələnir. 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
220 
 
 
Bu ilk növbədə daha yüksək texnoloji resurslarının səfərbərlik qabiliyyəti-
nin olması səbəbindən dünyanın sənaye ölkələrinin virtual coğrafiyasında ge-
niş məzmuna malik olmasına imkanlar yaratmışdır. Bununla yanaşı, virtuallaş-
ma dünya ölkələrinin periferiyasına mənfi təsiri də müşahidə olunur. Əsas isti-
qamət ondan ibarətdir ki, periferiya regionlar açıq iqtisadi bazar və ixrac po-
tensiala malik olan istehsal sahələrinə hazır deyildirlər. Bununla yanaşı dünya 
ölkələrinin iqtisadi-siyasi qütbləşməsinin imitasiyası periferiya ölkələrinin ümu-
mi iqtisadi-siyasi formalaşmasına müəyyən səviyyələrdə fəaliyyət göstərirlər. 
Dünya ölkələrinin iqtisadi-siyasi formalaşması  və dinamik coğrafiyası key-
fiyyətcə yeni bir mərhələyə = virtuallaşma çərçivəyə çevrilməsi = erasına  daxil 
olmuşdur. Virtual coğrafi mühitinin dialektik  proseslərinin qarşılıqlı diaqnos-
tikası getdikcə ölkələrdə radikal istiqamətli yanaşmalarının yeni məzmun kəsb 
etməklə yanaşı, həm də siyasətləşmə proseslərinə məruz qalmışı ilə fərqlənir. 
Həqiqət ondan ibarətdir ki, dayanaqlı iqtisadi-siyasi sisteminə malik olan 
“Yeddilər” sistemi virtual coğrafiyanın formalaşmasında mühüm mövqe nü-
mayiş etdirir. “Yeddilər” sisteminin hegemonlluğu (ABŞ, Almaniya, Fransa və 
s. ölkələr) müasir virtual siyasətdə digər ölkələrinin iqtisadi-siyasi istiqamətlə-
rinə təsir etməklə yanaşı, həm də onların inkişaf yollarını özlərinin strategiya-
sına uyğunlaşdırırlar. 
Müasir iqtisadi inkişaf siyasəti getdikcə virtual siyasətin məzmununa çev-
rilməkdədir. Məsələnin əsas elmi-praktiki mahiyyəti ondan ibarətdir ki, virtual 
coğrafiyanın məzmunu siyasi-iqtisadi və sosial inkişafa məruz qalan ölkələrin 
əksəriyyəti İEÖ-in transformasiya proseslərini yarada bilən nəticələrinin təsi-
rilə nizamlanırlar. 
Mürəkkəb və çoxşaxəli strateji sferalarını özündə birləşdirən virtual coğra-
fiya mühiti daim hərəkətdə olan və dialektik inkişafının formalarını özündə 
birləşən ölkələr təkamül proseslərinə daxil olmuşlar (Çin, İsrail, Hindistan, 
Braziliya, CAF, Cənubi Koreya və s.). Bu ölkələrdə = texnologiya - maliyyə - 
innovsiya = adlanan müasir virtual  coğrafiya önəmində iqtisadi-siyasi komp-
leksininn bütün “şaxələnmiş ağacın budaqlarında” kreativ-istehsal tsikllin mo-
delinin transformasiyası proseslərinin dinamikası  baş verməkdədir. 
Müasir mərhələdə dünya ölkələrində baş verən siyasi, iqtisadi və eləcə də 
hərbiləşmə prosesləri həqiqi mənada virtuallaşmaya məruz qalmışdır və bu 
məqsədlərdə  də ölkələr arasında keyfiyyət dəyişikliyinin yaranmasına səbəb 
olur. Eyni zamanda, ölkələr avtonom status əldə etməklə öz-özünü ölçü vahidi 
kimi fəaliyyət göstərir və mərkəzi önəmə çevrilirlər. 
Virtual coğrafiya mühitinin çərçivəsində “İnkişafın Azərbaycan modeli”nin 
dialektikası  və diversifikasiyası  qısa zaman kəsiyində keyfiyyətcə yeni məz-

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
221
 
 
munda iqtisadi-siyasi inkişafa nail olmuşdur. Azərbaycanın gələcək dayanıqlı 
inkişafı istiqamətində həyata keçirilən virtual dayanıqlı iqtisadi-siyasi və stra-
teji reallıqlarının davamlı fonunda beinəlmilən iqtisadi inkişafının strategiya-
sında mövqe nümayış etdirir. 
 
 
Virtual  struktur təsnifatının coğrafiyası   
  
 
Coğrafiya elmi tədqiqat obyektlərində  qloballaşma ilə paralel olaraq virtual 
yanaşma ideyası da müəyyən dərəcədə təhlilləri aparılmışdır.
155
 Coğrafiya el-
mi araşdırmalarında virtual ərazi-iqtisadi sisteminin dialektikasının gerçəkliyi 
əsas ideya mənbəyi hesab edilir.  
Coğrafiya elmi baxışlarının virtual yanaşmasının çərçivəsində dünya ölkə-
lərinin təsnifatlaşması və transformasiyası önəmli problem kimi aktual mənbə-
yə çevrilmişdir. Məntiqi olaraq, müasir dünya ölkələrininin təsnifat göstərici-
lərinə uyğun olaraq “mərkəz dövlətlər”ə və “periferiya dövlətlər”ə bölünmüş-
dür. Bu səbəbdən də virtual coğrafiya elmi təliminin əsasında təsnifatlaşan öl-
kələrinin sistemi dinamikdir və  tarixi-iqtisadi gerçəkliklərini özündə əks etdir- 
mək qabiliyyətinə malikdirlər. 
Virtual coğrafiya elmi struktur formalarının tarixi formalaşması sistemində 
strateji əhəmiyyətli “iqtisadi-siyasi dayanıqlı gücə” malik olmuş, digərləri isə 
tarixi inkişaf mərhələlərində periferiya səviyyəsinə  yenmiş ölkələr meydana 
gəlmişdir. 
Makroiqtisadi və siyasi “güc qüvvəsi”nə malik olan dövlətlərinin təsiri ilə 
deqredasiyaya məruz qalmış ölkələr qrupuna – inkişaf etməkdə, zəif dövlətlər 
dünyanın xəritəsində yer almışlar.  İnkişaf etmiş  sənaye dövlətlər tərəfindən 
virtuallaşan ölkələrinin təsnifatında yerdəyişmə dalğası daha da aktivləşmişdir. 
İqtisadi potensialı yüksək olan ölkələrinin “dayanıqlı güc”ün ağırlıq mərkəzi-
nin ilkin dalğası Qərbi Avropa, ikinci dalğa isə sonrakı dövrlərdə Şimali Ame-
rika və başqa ölkələrinin iqtisadi inkişafına daxil olmuşdur. 
Dayanıqlı inkişaf konsepsiyasının məntiqi baxımdan ölkələrin virtual struk-
tur coğrafiyasının təsnifatının mədsədli ərazi təşkilinin formaları kimi beynəl-
xalq təşkilatlar tərəfindən irəli sürülmüş ideya mənbələri mühüm əhəmiyyət 
kəsb edir. İdeya mənbəyinin dialektik mühitinin əsasını ölkələrin iqtisadi-si-
yasi ərazi təşkilinin optimal səviyyəsinin kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklə-
rinin meydana gəlməsindən ibarətdir. Bu təsnifatın konteksində virtual mo-
dernləşmə ideyası  cəmiyyətin elmi-nəzəri və praktiki nəticələrinin konsepsi-
yasının fəaliyyəti ilə əlaqəlidir.   
                                                            
155
 A.A. Qurbanzadə. Dünya ölkələri: siyasi-iqtisadi və dialektik coğrafiyası. Bakı, 2013 
 

---