“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və
ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
17
2.2. AP istifadəsinin gələcəkdə planlaşdırılması
Şəkil 2-də hamiləlikdən qorunmaq üçün müştərilərin AP-nın istifadəsinin planlaşdırılması
göstərilmişdir. Abort müştərilərinin 70%-i və ANX müştərilərinin 50%-i gələcəkdə müasir
vasitələrdən istifadə edəcəklərini arzuladıqlarını ifadə ediblər. Bu iki qadın qrupu arasındakı
fərq uşaqlarının ayından ibarətdir; abort müştərilərinion uşaqları ANX müştərilərinin
uşaqlarından çoxdur, odur ki, onlar gələcəkdə AP üsullarından daha tez-tez istifadə
edəcəklərini planlaşdırırlar, nəinki az uşaq olanlar.
Hər iki qrupdan olan qadınlardan UDV-ə meyillik abort müştərilərində—47% və ANX
müştərilərində 41%-dir. Hər iki qrupdan olan qadınların bəziləri dedilər ki, hamiləikdən
qorunmaq üçün heç nə etməyəcəklər; onlardan çoxu dedi ki, hamilə olmaq istəyirlər. ANX
müştərilərinin təxminən ¼ hissəsi bu suala cavab vermədilər.
Şəkil 2. AP-nın müxtəlif üsullarının istifadəsini planlaşdıran müştəri tipinə görə
müştərilərin faizi
47
41
6
4
19
6
12
7
12
18
5
24
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Abort
ANX
Cavab verməyib
Heç bir üsul
Digərlər
Kondom
Həblər
UDV
n=203
n=180
2.3. Müştərilərin qəbul etdiyi AP xidmətləri
Abortdan sonra kontraseptivlərin qəbulu üçün həvəsləndirmənin bir yolu qadın tibb
müəssisəsini tərk etməmiş AP-nın bir üsulunu tətbiq etmək, yaxud resept yazmaqdır. Bu
tədqiqatda abort müştərilərinin ancaq 6%-i müəssisəni AP-nın bir üsulu ilə tərk etdi (Şəkil 3,
səhifə 18); qadınların 3%-i kondom götürdü və digər 3%-inə abortdan dərhal sonra UDV
yerləşdirildi. Digər 14% müəssisəni üsulun tətbiqi üçün reseptlə tərk etdi; bu qadınlardan da
çoxu UDV üçün olan reseptlətərk etdi (9%). Yerli tədqiqatçılar UDV üçün “resept”
anlayışına belə aydınlıq gətirdilər ki, bu qadınlar UDV-ni aptekdən alandan sonra bu
vasitənin yerləşdirilməsi üçün həkimin yanına qayıdacaq. (UDV-nin alınması üçün
resepttələb olunmur.) Ola bilsin ki, bir qədər müddət keçəndən sonra qadınların əksər hissəsi
hansısa bi AP üsulu üçün tibb müəssisəsinə qayıdacaq: bu tədqiqatda olan təchizçilərin
bəziləri əmindirlər ki, abortdan bir ay sonra UDV-nin yerləşdirilməsi çox münasib bir
vaxtdır (Cədvəl 16-ya baxın) və digər tərəfdən, müəssisələrdə vasitə olmaya bilər.
“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və
18
ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
Şəkil 3. Aborta gəliş zamanı AP qəbul etmiş abort müştərilərinin faizi
6%
14%
80%
Metod
Təyinat
Heç birisi/Cavab
vermədi
Abortdan sonra AP qəbulunun həddən çox az olmasının bir səbəbi ola bilsin ki, abort
müştərilərinin 40%-dən azının təchizatçıların onlarla aborta gəldikləri ərəfədə AP haqda
müzakirələr apardıqlarını məlumat verməsidir (Şəkil 4, səhifə 18).
Abort müştərilərinin arasında 39%-i məlumat verdilər ki, təchizatçılar onlarla AP haqda
söhbət aparıblar və təchizatçıların çoxu öz müştərilərini bu vasitələri istifadə etmək üçün
həvəsləndiriblər (Şəkil 4). Bu, xüsusilə, UDV üçün həqiqət idi. Müştərilərin çox az bir
hissəsi məlumat verdilər ki, onların həkimləri UDV, həblər və kondomların istifadəsi üçün
aktiv surətdə bu üsullardan uzaqlaşdırmaq yolunu tutmuşlar; bu yolu məsləhət görən
həkimlər, ola bilsin ki, bunu sağlamlıq məqsədilə etmişlər, məsələn, əgər müştərinin bu
üsulu istifadə etməsi üçün əks göstəriş varsa. Təchizatçının UDV, yaxud kondomlara
nisbətən həb qəbuluna görə heytral mövqe tutduğunu hiss edən müştəri hissəsi daha çox
olmuşdur. Neytrallıq yaxşı məsləhət əlaməti ola bildiyi halda, bu nəticələri interpretasiya
etmək çətin olur, belə ki, biz bu neytrallığın müxtəlif üsulların müzakirəsi, yaxud adekvat
məlumatlarla bağlı olmasını aydınlaşdıra bilmirik.
Cədvəl 5. Təchizçinin AP üsullarına toxunduğunu* məlumat verən üsulla əlaqəli müştəri
faizi
Haqqında danışılmış üsul
Müştərilərin %
Abortlar
(n=203)
ANX
(n=180)
Hər hansı üsul
39
26
UDV
37
24
Kondomlar
24
18
Həblər 21
18
Spermasid 12
5
Təcili kontraseptiv həblər 2
3
Progestin halqası
<1
<1
* Təchizçi bu, yaxud əvvəlki abort/hamiləlik gəlişi ilə əlaqəli haqqında danışılmış üsul.
“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və
ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
19
Şəkil 4. Müştərilərin tipi və üsula müvafiq müasir üsulların istifadəsi üçün təchizçının
dəstəyinə əsasən müştərilərin faizi
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Abort
ANX
Abort
ANX
Abort
ANX
Həkim dəstəklədi
Həkim biganə idi
Həkim dəstəkləmədi
UDV
Həblər
Kondomlar
n=75
n=43 n=43
n=33
n=48 n=32
*Həkimlə bu metodlar haqda danışan müştərilərin arasında
3. Səhiyyə sisteminin təsirləri
3.1. Xidmətlərin yerləşməsi
AP-na çatmaq üsullarından biri potensial istifadəçilərin bu vasitələrin harada əldə etməyin
mümkünlüyünü bilmələridir. Bütün vasitələri özəl apteklərdə tapmaq olar, amma UDV
xəstəxanada yerləşdirilə bilər. Qadınların əksəriyyəti UDV, kondom və həblərin əldə
olunması üçün hara getmək lazım olduğunu bilirlər. Tibb xidməti müəssisələri UDV daha
tez əldə olunması üçün yerin olması məlumatlarda ən çox öz yerini tutduğu halda (77%
abort və 60% ANX müştərilərində), kondom və həblərin əldə olunmasında apteklər daha
böyük roloynayırlar (Cədvəl 6).
Təcili kontraseptiv həblər (TKH) Bakı apteklərində olur, ancaq abort müştərilərinin 76%-i
və ANX müştərilərinin 84%-i onları harada əldə etmək mümkün olduğunu bilmirlər. Bu
fakt onunla təsdiqlənir ki, onlardan təcili kontraseptiv həblər barəsində soruşanda onlar bu
haqda eşitmədiklərini söyləyirlər (məlumatlar göstərilməmişdir).
Cədvəl 6. Mənbənin yerləşməsi, müştərinin tipi və vasitələr nəzərə alınmaqla AP
vasitələrinin haradan əldə olunmasını bilən müştərilərin faizi
Vasitə
Tibb müəssisəsi
Aptek
Ailə portnyoru
Bilməyənlər
Abort
%
(n=203)
ANX
%
(n=180)
Abort
%
(n=203)
ANX
%
(n=180)
Abort
%
(n=203)
ANX
%
(n=180)
Abort
%
(n=203)
ANX
%
(n=180)
UDV
77
60
17
29
0
0
6
11
Kondom
0
<1
78
80
10
2
12
18
Həb
4
9
77
62
0
<1
19
28
TKH
3
3
21
12
0
0
76
84