Microsoft Word Tebrizden bashlanan dunya doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 Söz yox ki, mənim tədqiq etdiyim mövzu çərçivəsində adları yad edilən sönməz sənət səyyarələrinin yaradıcılıqları haqqında geniş bəhs etmək imkan xaricindədir. Mən ancaq Qulamrza Səbri Təbrizinin həmin sənətkarların irsləri barədə bəzi mülahizələrini xatırlatmaq, onlar barədə bəzi mülahizələrini açıqlamğa çalışmışam. Ş airin yaradıcılığı və qoyub getdiyi qiymətli irsi barədə sevə-sevə söz açdığı sənətkarlardan biri Məhəmməd qbaldır. O, yazır: “Məhəmməd qbalın əsərlərini oxuduqca görürsən ki, onun öz millətinə, məmləkətinə, dilinə, mədəniyyətinə böyük sevgisi vardır... Bu silsilə məqalədə məqsədimiz qbalın yara- dıcılığının əsas ruhunu, dünya görüşünü, fikir və qənaətlərini qısa şəkildə əks etdirməkdən ibarətdir” (30, s. 58). Professorun bir izahı mənsub olduğu ölkənin elmi, dini, fəlsəfi mühiti üçün xüsusilə gərəklidir. O, yazır: “ qbal Qurana istinad edərək göstərdi ki, o biri dinlərdən fərqli olaraq slamda mollalıq və keşişlik yoxdur. Çünki, slami dünyagörüşə görə Allah ilə insan arasına heç kəs girməməlidir. Mollalıq Allaha şərik yaratmaqdır. Bu əməl küfrdür, korluqdur” (24, s.59). Ə dəbiyyatşünas Pakizə Əliyevanın “Vilyam Bleykin lirikası” adlı tədqiqat əsərində görkəmli ingilis şairi və filosofu haqqında professor Qulamrza Səbri Təbrizinin elmi əsəri haqqında çox maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür. Pakizə xanım yazır: “V.Bleykin yaradıcılığını ciddi araşdıraraq onun haq- qında ingilis ədəbiyyatşünaslarından daha mötəbər alim sözü ə slən azərbaycanlı olan professor Qulamrza Səbri Təbrizi de- mişdir”(10, s.106). Araşdırıcının mənim də sədaqətlə şərik olduğum bir mülahizəsini də diqqətə çatdırmadan ötüb keçmək istəməzdim. Qulamrza Səbri Təbrizi doğurdan da heç kəsə oxşamayan yaradıcılıq profilinə malikdir. O, sənəti ilə XIX əsrin sonu və 49 XX əsrdə mühacirət etmiş qələm dostlarından fərqlənir. Bu sahədə onun filosof şair Vilyam Bleykin sənətinə, irsinə yaxından bələdliyinin söz yox ki, əsaslı rolu olmuşdur. Bu həqiqəti “Vilyam Bleykin lirikası” adlı elmi-tədqiqat əsərinin müəllifi də dəruni inam hissləri ilə etiraf etmədədir. O, yazır: “Səbri Təbrizi bir çox suallarına məhz V.Bleykin heç kimə bənzəməyən poeziyasında cavab tapdığını, buna görə də onun təsiri və sehri altına düşdüyünü, Bleykin yaradıcılığını tədqiqatçı kimi araşdırmaq qərarına gəldiyini etiraf edir” (10, s.6). Nə demək olar? Səmimi etirafı yaradıcılıq uğuru ilə yan- yana qoymaq məncə, heç də yanlış olmazdı. Azərbaycanın möhtəşəm sənət bargahlarından olan Niza- mi adına ədəbiyyat muzeyində görkəmli ingilis yazıçısı Ceyms Oldiricin yaradıcılığına həsr edilmiş tədbirdə çıxış edən Qu- lamrza Səbri Təbrizi bir sıra maraqlı mülahizələr irəli sür- müşdür. Bu fikirlər müəllifin Ceyms Oldiric yaradıcılığına yaxından bələdliyilə nəzəri cəlb edir: “Yadımdadır ki, “Diplomat” romanı Azərbaycanla bağlı bir çox mətləblərə işıq salmışdı və yazıçı bu həqiqətləri yazan- dan sonra bəzi bədxahlar, Azərbaycanı sevməyənlər onu tənqid də etmişdilər. Lakin biz Azərbaycanla bağlı xaricdə yazılan və nəşr edilən bütün əsərlərə diqqəti artırmaqla onların təbliğinə çalışmalıyıq” (30, s. 266). Ş air “Ruhun əsarəti və azadlığı” (H.Ruminin və Bleykin görüşləri) əsasında adlı məqaləsində hər iki sənətkarın yaradıcılığında fəlsəfi mövqelərini təhlil edir. Gəldiyi son nəticə isə belə səslənir: “C.Ruminin və B.Bleykin dialektik görüşləri öz döv- ründə anlaşılmadı. Aralarındakı böyük fasiləyə baxmayaraq on- ların dahiyanə fikirlərini cəmiyyət qəbul edəcək səviyyədə de- yildi. 50 C. Rumi təzyiqlər və təqiblər nəticəsində doğma yurdunu tərk edərək Koniyaya sığındı, V.Bleyk isə peyğəmbəranə kəlam- larına və orjinal fikirlərinə görə “Dəli” elan edildi” (30, s.70). Bir cəhət nəzəri xüsusilə cəlb edir. Şair müxtəlif ölkə- lərdən olan həmkarlarının yaradıcılıqlarına yalnız onların özləri haqqında fikir demək məqsədilə toxunmur. Fürsətdən istifadə edərək bu fonda özünü düşündürən problemlər barədə müsa- hibinin fikrini açıqlamağa çalışır. Bu baxımdan Əziz Nesinlə bağlı olan yazılarında oxucunu da düşündürən problemlər haq- qında yetərincə söz-söhbət ortaya çıxmışdır. Şair Əziz Nesinlə dostluğa həsr etdiyi “Böyük uşaq” adlı məqaləsində ağır çəkili məsələlər barədə söhbət üçün zəmin yaradır, diqqət edilməyə layiq mətləbdir: “Mən soruşdum ki, -Əziz, nə üçün bir solçu kimi Brej- nevə qarşısan? O, dedi ki, yazıçı həmişə hakimiyyətin qarşısında durmağı bacarmalıdır. Ona müxalif olmalıdır”. Başqa bir əl yandıran məsələ. “Doxsanıncı illərin əvvəllərində mən Əziz Nesindən film çəkərkən ondan Sovetlər Birliyinin gələcəyinə necə baxdığnı soruşdum. O, dedi ki, Sovet sistemini demokrasi və söz azad- lığının olmaması aradan apardı. Sonra ... 70 il bu sistemdə yaşayıb, onun yaxşısını da gö- rüb, pisini də. Sovet sisteminin dağılması ilə bütün yaxşı şeylər aradan qaldırılıb, pis şeylər qalıb” (30, s.39). Ş air Qulamrza Səbri Təbrizini və yaradıcılığını vətəndən olan qələm əhli ilə qırılmaz tale zəncirləri bağlayır. Həmişə söz düşəndə vətəndən olan Qulamrza Saedinin, Əhməd Şamlunun, Səməd Behrənginin, Sadiq Hidayətin həyat və yaradıcılıqla- rından qürur, eyni zamanda, dərin təəssüf hissləri ilə danışır. Başqa bir cəhət isə şairin araşdırmaya cəlb etdiyi obyektə hansı bucaq altından baxması məsələsdir. Şairin Saediyə həsr etdiyi “Qulamhüseyn yaradıcılığında sosial-mədəni problemlər” adlı məqaləsi düşünmək üçün bol material verir. Aşağıdakı sətirlərdə vətəndən didərgin salınmış qüdrətli qələm ustasının Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|