Microsoft Word Toxumshunasliq 2014 mbm

112 
Ən mühüm dənli taxıl bitkilərinin toxumlarının həzm olunma 
qabiliyyəti, zülalın miqdarı və qidalılığı 
                                                                        Cədvəl 10 
Bitkilər 
Qidalılıq 100 
q/kkal 
Zülalın 
miqdarı, kq/qr 
Həzm olunma 
qabiliyyəti,% 
Buğda 334  122  78 
Çəltik 360  67 
67 
Qarğıdalı 356 
95 
92 
Arpa 337  75  82 
Sorqo 343  101  95 
Çovdar 319  110 
80 
Darı 340  97  95 
 
Zülalda lizinin miqdarı (buğdalarda) 
 
1.  çox az  (zülalda lizinin miqdarı 1,6%-dən az olduqda);  
3. aşağı (1,7-2,0% arasında olduqda);  
5. orta   (2,1-3,0% arasında olduqda);  
7. yüksək (3,1-3,5% arasında olduqda);  
9. çox yüksək  (3,5%-dən çox olduqda). 
 
 Zülalda lizinin miqdarı (arpalarda) 
 
1. çox az (zülalda lizinin miqdarı 1,9-2,1%-dən az olduqda); 
3. aşağı (zülalda lizinin miqdarı 2,2-2,7% arasında olduqda);  
5. orta   (zülalda lizinin miqdan 2,8-3,3% arasında olduqda);  
7. yüksək(zülalda lizininmiqdarı3,4-3,9%  arasında olduqda); 
9. çox yüksək(zülalda lizinin miqdarı 3,9%-dən çox olduqda). 
 
Kleykovinanın miqdarı və keyfiyyətinin təyini 
 
Orta nümunədən 50 qram dən zibil qarışığından təmizlənib 
laboratoriya dəyirmanında elə üyüdülməlidir ki, üyüdülmüş 
nümunə 067 №-li məftilli ələkdən keçirildikdən sonra isə az un 
qalmamalıdır. 38 №-li kapron ələkdən keçirildikdən sonra isə 

---

113 
az un qalmalıdır. Bu göstəricilər alınmırsa nümunə  təkrar 
üyüdülməlidir. Dən laboratoriya dəyirmanında üyüdüldükdən 
sonra diqqətlə qarışdırılır və 25 qram çəkilib çini kasaya tö-
külür. Sonra isə temperaturu  18-20
0
S olan zəif su axını ilə 
yuyulur. Yumanı  əvvəlcə yavaş, bir qədər sonra isə sürətlə 
aparmaq lazımdır. Kleykovina yuyulan su şəffaflaşdıqdan 
(kütlədən kəpək və nişasta kənar edildikdə) sonra o ovucla 
sıxılır və texniki tərəzidə  çəkilir. Çəki qeyd edildikdən sonra 
yenidən 2-3 dəqiqə yuyulub suyu sıxılır və çəkilir.  
Əgər iki çəki arasındakı fərq 0,1 q-dan azdırsa, yumanı da-
yandırmaq olar. Kleykovinanın keyfiyyəti onun elastikliyi, 
möhkəmliyi ilə xarakterizə olunur və  əsasən  İDK-1 cihazında 
təyin olunur. Kleykovinanın elastikliyini təyin etmək üçün yu-
yulmuş kleykovinadan 4 q çəkilir,  şar formasına salındıqdan 
sonra çini kasada 15 dəq müddətində suya qoyulur. İDK-1 ci-
hazı elektrik şəbəkəsinə  qoşulur, 15-20 dəqiqə  qızdırıldıqdan 
sonra kleykovinanın elastikliyi təyin edilir və həmin göstərici-
yə görə kleykovina bu və ya digər qrupa aid edilir.  (cədvəl 11) 
 
Kleykovinanın qrupunun təyini 
                                                                       Cədvəl 11        
                      
İDK-1 aparatının 
şkala göstəricisi 
Keyfiyyət qrupu 
Kleykovinanın 
xarakteristikası 
0-15 üçüncü 
Çox 
möhkəm 
20-40 ikinci 
Qənaətbəxş möhkəmliyə 
malik 
45-75 birinci  Yaxşı 
80-100 ikinci 
Qeyri 
qənaətbəxş 
105-120 üçüncü 
Zəif 
 
Məlum olduğu kimi kleykovinanın miqdarı 28-30%-dən çox 
və yaxşı keyfiyyət göstəricilərinə malik olan dənlərdən alınan 
undan yüksək həcm çıxımına malik olan çörək bişirilir.  

---

114 
Mövcud dövlət standartına müvafiq olaraq “qüvvəli” buğda-
ların dənində kleykovinanın miqdarı 28%-dən çox, keyfiyyəti 
isə I qrupa aid olmalıdır. 
Kleykovinanın  əsas hissəsini (80-90%) suda həll olmayan 
zülallı maddələr qliadin və qlütenin təşkil edir. Bundan əlavə 
kleykovinanın tərkibində 2-10% sulu karbonlara (nişasta, 
şəkər, sellüloza), qeyri-üzvi turşuların duzlarına (yağabənzər 
maddəyə və s.) təsadüf edilir. 
 
Yaş kleykovinanın dəndəki miqdarı, balla 
 
1. çox aşağı    
(yaş kleykovinanın dəndəki miqdarı  
  
 
 
16%-dən az olduqda); 
3.  aşağı            
(17-24% arasında olduqda); 
5.  orta            
(25-36% arasında olduqda); 
7.  yüksək         
(37-44% arasında olduqda); 
9. çox yüksək   
(44%-dən çox olduqda). 
 
Unun fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri 
 
Yaş kleykovinanın undakı  miqdarı 
 
1.  çox aşağı  (yaş kleykovinanın undakı  miqdarı 20%-dən 
az olduqda); 
3. aşağı  (yaş kleykovinanın undakı miqdarı 21-30% 
arasında olduqda); 
5. orta   (yaş kleykovinanın undakı miqdarı 31-39% 
arasında olduqda) ; 
7. yüksək (yaş kleykovinanın undakı miqdarı 40-47,9% 
arasında olduqda); 
9. çox yüksək  (yaş kleykovinanın undakı miqdarı 47,9%-dən 
çox olduqda). 
 
 

---

115 
Unun şişməsi (Pumpyanski metoduna görə) 
 
1. çox zəif (21 
ml-dən az olduqda); 
2. zəif 
(22-30 ml arasında olduqda); 
3. orta 
(31-50 ml arasında olduqda); 
4. yüksək 
(51-65 ml arasında olduqda); 
5. çox yüksək (65 
ml-dən yüksək olduqda). 
 
Zeleni metoduna görə xəmirin sedimentasiyası 
 
1. çox pis 
(16 ml-dən az olduqda); 
3. pis 
(17-30 ml arasında olduqda); 
5. orta 
(31-45 ml arasında olduqda); 
7. yaxşı 
(46-60 ml arasında olduqda); 
9. çox yaxşı (60 
ml-dən yüksək olduqda). 
 
Ümumi çörəkbişirmə qiyməti 
 
1.  çox aşağı (ümumi çörəkbişirmə göstəricisi 2,5 baldan 
aşağı olduqda); 
3. aşağı (ümumi çörəkbişirmə göstəricisi 2,6-3,1 bal 
arasında olduqda); 
5. orta   (ümumi çörəkbişirmə göstəricisi 3,2-3,8 bal arasın-
da olduqda); 
7. yüksək (ümumi çörəkbişirmə göstəricisi 3,9-4,4 bal ara-
sında olduqda); 
9. çox yüksək  (ümumi çörəkbişirmə göstəricisi 4,4 baldan 
çox olduqda). 
 
Makaron keyfiyyəti 
 
Xəmirin rəngi (85-93% nisbi rütubətlik  şəraitində bir 
sutka saxladıqdan sonra) 
1. boz; 
2. ağ; 

---