Microsoft Word Tural dissertasiya docx

19 

 

Amerika  tədqiqatçısı  F.Yansen  innovasiyanı  “şirkətin  daim  artımını  və  

çiçəklənməsini  təmin  edən  magistral  yol  kimi”  səciyyələndirir  (24,  s.9).  O, 

innovasiya  trayektoriyası  kimi  ifadə  olunan  TAMO  modelini  işləyib 

hazırlamışdır(Sxem 1): 

Sxem 1. 

nnovasiya traektoriyası 

Yenitexnolo

giyalar 

(T) 

Əmtəə 

vəxidmətlərin 

yeni 

növləri(A) 

Yeni 

bazarlarınformalaşması  

(M) 

Yeni 

təşkilatformalarının 

tətbiqi(O) 

 

Bəzi  iqtisadçıların  fikrincə,  TAMO  modelinə  vacib  bir  elementi-insan  

kapitalının  inkişafına  yönəldilmiş  innovasiyanı  (NR)  əlavə  etməklə  genişləndirmək 

olar  (14,  s.46).  NR  özündə  işçi  qüvvəsinin  intellektualkomponentinin  yüksəlməsini 

ifadə etməklə, fasiləsiz təhsili, ixtisasınyüksəlməsini, təcrübənin ötürülməsini, yeni iş 

yerlərinin yaradılmasını, eləcə dəinsan qabiliyyətini aşkara çıxaran və yaradıcı əməyə 

kömək  edən  fəaliyyətintəşkilini  nəzərdə  tutur.  Digər  iqtisadçıların  fikrincə  isə, 

TAMO  modelinə  sosialinnovasiyaları  əlavə  etmək  və  yeni  yaradılan  model 

çərçivəsindəinnovasiya  prosesinin  inkişafı  üzrə  qeyri–xətti  mexanizmlərin 

gücləndirmə,məhdudlaşdırma, 

bağlanma, 

əks 

əlaqə, 

müvəqqəti 

ləngimə 

mexanizmləri kimitəsnifləşdirilməsi daha məqsədəuyğun sayılır. (15, s.133-134). 

 

 

1.2.  Milli  innovasiya  sisteminin  formalaşmasınin  nəzəri 

məsələləri 

 

 

Milli  nnovasiya  Sisteminin  proseslərinin  fəallaşdırılmasına  yönəldilən  işləri 

şərti  olaraq  iki  qrupa  bölmək  olar.  Birinci  qrupa  əsaslı  dəyişikliklərə  səbəb  ola 

biləcək  tədbirlər  kompleksinin  işlənməsi  daxildir.  Onlara  elmi  işləmələrin  həyata 

keçirilməsinə  investisiya  axınını  sürətləndirə  biləcək  güclü  və  qeyri-ordinar  olan 

---

20 

 

tədbirlər  aid  edilir.  Obrazlı  desək,  onları  mərkəzləşdirilmiş  dövlət  iqtisadiyyatından 

bazar  iqtisadiyyatına  keçid  zamanı  qiymətlərin  sərbəst  buraxılması  tədbiri  ilə 

müqayisə etmək olar. 

kinci  qrupa  innovasiya  fəaliyyətinin  inkişaf  proqramının  əsasını  təşkil  edən 

təşkilati,  hüquqi,  iqtisadi  və  sair  tədbirlər  kompleksinin  işlənməsi  daxildir.  Bu 

qruplardan hər biri ölkənin innovasiya imkanlarına təsir edir.  

M S-in formalaşmasına olan yanaşma aşağıdakı əsas əlamətləri ilə səciyyələnir: 

• innovasiyaya  olan  tələbatı  və  elementlərinin  sıx  əlaqəsini  nəzərə  alan 

innovasiya prosesinin qeyri-xətti modelinə keçid baş verir; 

• innovasiya  prosesləri  ölkənin  tarixi  inkişafının  iqtisadi  və  sosial-siyasi  milli 

xüsusiyyətlərinin  təsiri  altında  inkişaf  edir  və  nəticədə  M S  yeni  imkanların 

yaranmasından asılı olaraq daima uyğunlaşır və dəyişir; 

• institutlara  həm  qaydaların  müəyyən  edilməsi  (norma  və  qanunlar),  həm  də 

kompaniya və firmaların təşkilinə böyük yer verilir; 

• M S-in  əsas  elementləri  arasında  qarşılıqlı  əlaqənin  forma  və  intensivliyinə 

daha çox diqqət verilir; 

• M S  konsepsiyasına  siyasətin  və  proqnozların  işlənilməsində  istifadə  oluna 

bilən mexanizm kimi baxılır. 

nnovatika – innovasiya fəaliyyətinin elmi bünövrəsi, nəzəri əsasıdır.  nnovatika 

altında  elmi  fəaliyyətin  nəzəri  əsaslarının  innovasiyanın  proqnozlaşdırılması  və 

yaradılması elmi metodologiya və üsullarının hazırlanması və inkişafı ilə məşğul olan 

elmi  fəaliyyətin  istiqaməti,  həmçinin  innovasiya  fəaliyyətinin,  tətbiqinin 

planlaşdırılması və təşkili üsulları başa düşülür. 

nnovatikanın müasir təşəkkül vəziyyətinin təhlili, onun inkişafının proqnozu bir 

çox  fundamental  elmlərin  əsasını  təşkil  edən  problemləri  ifadə  etməyə  imkan  verir. 

Bu  problemlərin  həlli  innovatikanın  tədqiqat  obyekti  kimi  nəzəri  bazasının  və 

metodoloji əsaslarının inkişafına təkan vermişdir.  

Beləliklə,  innovatika  elmi  istiqamət  kimi  yeni  biliklərin,  texnologiyaların, 

metodologiya və metodların daxili nizamlanmış tam sistemidir. Bu sistem innovasiya 

---

21 

 

prosesinin  və  onların  vahid,  qarşılıqlı  əlaqəli  və  tamamlanan  sisteminin  məntiqi 

birləşdirilmiş konseptual sxemini əhatə edir. 

stənilən  dövlətin  müasir  iqtisadiyyatının  əsas  məsələsi  innovasiya  aktivliyinin 

artmasıdır.  Məhz  bu  istiqamət  istənilən  sahə  və  regional  problemin  rəqabət 

qabiliyyətliliyini  təmin  edir.  nnovasiya  infrastrukturu  ölkənin  istehsalat  sektorunun 

ümumi inkişaf alətləridir. 

stehsalat sektorunun real inkişafı yeniliyin innovasiya fəaliyyətinin davamlı və 

məqsədyönlü təşkilinə əsaslanmalıdır. 

Müasir dövrdə effektiv innovasiya bazarının yaradılması ən aktual məsələlərdən 

biridir.  Məhz  bu  səbəbdən  nnovasiya  strategiyaları  işlənib  hazırlanmışdır. 

nnovasiya  strategiyalarının  işlənilməsinin  əsasını  məhsulun  yanaşma  tsikli 

nəzəriyyəsi təşkil edir. Makroyenilik (makroinnovasiya) strategiyaların formalaşması 

yeniliklərlə bağlı dövlət idarəsinin müxtəlif aspektlərinin nəzərə alınmasını tələb edir. 

Aşağıdakılara həmin aspektlər kimi baxmaq olar: 

• Dövlət 

tərəfindən  elmi-texniki  sahələrin  və  innovasiya  fəaliyyəti 

istiqamətlərinin dövlət tərəfindən əhatə olunması diapazonu; 

• Texnologiyaların yerdəyişmə xarakteri; 

•  deyaların yaradılması xarakteri; 

•  nnovasiya proseslərinin dəstəklənməsinin xarakteri. (23,səh 108) 

Makroinnovasiya sytrategiyalarının ümumi tipalogiyası sxem 1-də verilib. 

Aşağıda  makroinnovasiya  strategiyalarının  formalaşma  aspektlərinin  nəzərə 

alınması  mexanizmləri,  həmçinin  həmin  strategiyaların  müvafiq  sistemi  verilmişdir. 

Strategiyalar makroinnovasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması ehtiyacını və dövlət 

elmi-texniki  prioritetlərinin  reallaşdırılması  nəzərə  alınmaqla  qurulmuşdur.  Elmi-

texniki  sahələrin  və  innovasiya  fəaliyyəti  istiqamətlərinin  dövlət  tərəfindən  əhatə 

olunması  diapazonu.  Bir  qayda  olaraq,  bu  klassifikasiya  (  təsnifatlandırma)  əlaməti 

iki strategiyanın - ümumi və selektiv strategiyanın seçilməsini nəzərdə tutur. Mənim 

fikrimcə,  bu  cür  yanaşma  mümkün  çoxsaylı  strategiyaların  dairəsini  daraldaraq 

idarəetmə məsələrlərini asanlaşdırır. 

---