Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
204 mifdən, folklordan müasir günlərə qədər Azərbaycan xalqı dünya ədəbi-bədii fikrinə hansı yenilikləri gətirib, hansı mənəvi, əxlaqi, bədii dəyər və sərvətlərlə onu zənginləşdirib?” (Qarayev Yaşar. Tarix: yaxından və uzaqdan. Bakı “Sabah”, 1996, səh., 22). “Tarix: yaxından və uzaqdan” kitabında Y.Qarayev bu suallara cavab aramaq məqsədi ilə bədii-mədəni keçmişimizin bütün dövrlərini tədqiqat obyektinə çevirdi. Tarix yalnız yaddaşa və idraka çökəndə (yalnız onda!) şüuru manqurtluqdan, sklerozdan xilas etmək mümkün olur. “...ərazinin bütövlüyü də, hər şeydən əvvəl, yaddaşın böyüklüyü, qədimliyi və bütövlüyü ilə qorunur.”(yenə orada, səh.699) Y.Qarayevin yara- dıcı milli dühasında zaman kökünə və bütövlüyünə boylanaraq dildə daşlaşan və yaddaşlaşan tarixə döndü, öz rişəsini Dədə Qorqud müdrikliyi, Nizami humanizmi, Nəsimi dözümü və Fü- zuli eşqindən alaraq poetik ifadəsini “Poeziyanın Araz ağrısı və yaddaşı-Şəhriyar”da, “Romantizmin Cavid yaddaşı”nda, “Nəsrin və səhnənin ağrı yaddaşı- Cəlil Məmmədquluzadə”də, “Özünü satirada dərk edən- Sabir”də tapdı. 1990-cı illərin xaotik proses- ləri önündə çaşqın qalmış humanitar elmə Yaşaq Qarayevin gətirdiyi yeni konsepsiya-yaddaş konsepsiyası bir sillə kimi səsləndi, alim başımıza açılan bütün fəci və gərgin olayların nədənini yaddaşsızlıq, yaddaşdan məhrumluqla əlaqələndirib çıxış yolu kimi nicatı da elə ona-yaddaşa dönüşdə gördü. Tarixsə nəinki “müəllim olmaqdan qalır”(Alber Kamyu), əksinə ondan dərs götürməyənlərə bu dərsi dəfələrlə təkrar et- miş olur. Hər halda XX əsrin əvvəli və sonu arasında harmo- niya, hadisə və proseslərin adekvat səslənişi və oxşar təzahürü sübut etdi ki, tarixdən heç kəsin heç bir dərs götürməməsi bizi yaşanmışları bir də yaşamağa, görülmüşləri bir də görməyə vadar edir. Və yenə də bir halda ki, tarixin dərslərindən ibrət götürməyəndə günahkar zaman yox, şüur olur, o zaman şüuru naqis stixiyadan, yad düşüncədən və sönük təfəkkürdən təmiz- ləmək lazımdır. Y.Qarayev əsaslandırdı ki, indi təfəkkürdə məhz belə katarsis işinə ehtiyac var, milli ruhun yenidən bər- qərar olması, milli şüurun, yaddaş kultunun dirçəldilməsi üçün 205 elmi konsepsiyalar, doktrinalar, təlimlər işlənib hazırlamaq za- manın tələbidir.. “Vahid, yekparə və bütöv bir təlim olan Azər- baycançılığ”ı alim dövrün ən vacib, ən zəruri ideyası kimi ye- nidən xalqa qaytardı. Xalqın milli mənlik şüurunu dirçəltmədən, ona böyük əxlaqi keyfiyyətlər-milli vətənpərvərlik, milli ovqat, mili ləyaqət hissi aşılamadan vahid ortaq məxrəcə-milli birliyə səsləmək müşkül məsələdir. Azərbaycançılıq ideyalarının təşəkkül tapması və praktiki surətdə həyata keçirilməsi uğrunda mübarizənin beşiyi başında həmişə Azərbaycanın sağlam ziyalıları və milli münəv- vərləri durublar. Belə bir tarixi-mənəvi missiyanın fəal və la- yiqli daşıyıcısı olmaq prioritetini Yaşar Qarayev qələmi də nü- mayiş etdirdi. Y.Qarayev üçün Azərbaycançılıq - ilk növbədə milli birlik, milli-mənəvi dəyərlərə hörmət, milli ideyaya sadiq qalmaq idi. Düşünürdü ki, “onun etnik arxetipi də, bədii estetik kodu da, ilkin mifik-fəlsəfi şifrəsi də milli yaddaş özüdür”( Milli “mən” şüuru və etnik yaddaş - azərbaycançılıq. “Kredo” qəzeti, 8-23 mart, 2002). Keçmiş ancaq unudulmayanda tarixə dönür, yəni yaddaşdan silinməyəndə. Yaddaşını qoruyub hifz edən, onu bütün tarixi epoxalardan bütöv və salamat çıxardan xalq birliyi- ni yaratmağa nail olur. Y.Qarayev milli birliyin üç səviyyəsini göstərirdi. Birincisi “daxili-milli həmrəylik”dir. Hələ əsrimizin əvvəllərində türkçülüyün banilərindən və ideoloqlarından olan Ə.Hüseynzadə “nə başqa-başqalarız, nə ittihad edəriz” deyərək vətənin halına təəssüf edir, milli birliyin yoxluğundan ürək ağrısı ilə danışırdı. Başqa bir dahi- Cəlil Məmmədquluzadə “si- zi deyib gəlmişəm, ey mənim müsəlman qardaşlarım” xitabı ilə milləti bir kitaba, bir amala tapındırmaq istəyirdi və bu kitabı- millətin “ana kitabı”nı özü yaradırdı. Çünki bir kitaba, bir ideala tapınmayan xalq sadəcə kütlədir, xalq deyil. Y.Qarayevə görə, yalnız milli məslək, milli məfkurə kütləni xalqa çevirir. Əgər xalqı asanlıqla kütləyə, kütləni əziyyətsiz fərdə parçala- maq mümkündürsə, o zaman milli birlik ideyası yalnız iddiliya və utopiya olaraq qalacaq. Amma “elə bir utopiya yoxdur ki, 206 həyata keçirilməsi mümkün olmasın” (Elias Kanetti). Xalqı birliyə səsləməzdən əvvəl onu düşüncədə, idrakda bu birliyə hazırlamaq lazımdır. Y.Qarayev keçmişə rakurs etdi, xalqın dü- şüncəsində dərin iz qoyan məqamları, tarixin Azərbaycan üçün görk etdiyi mühüm anları əks etdirməyə çalışdı. Tarixi faciələ- rimizin, düçar olduğumuz amansız bəlalarımızın başlıca səbəbini indiyə kimi milli mənafe üçün yox, ayrı-ayrı siniflər üçün çalışmağımızda gördü. Həqiqətən də məhz “məndən ötdü, qar- daşıma dəydi” biganəliyinin nəticəsi idi ki, Azərbaycanı par- çalanmalardan, bölünmələrdən qoruya bilmədik. Məhz bir bay- raq altında birləşməyi, eyni hədəfə vurmağı bacarmadığımız üçün Qarabağ kimi məmləkətimizi qorumağa bütün gücümüz və qeyrətimizlə atılmadıq. “Əvvəl sözlər, sonra adamlar, lap axırda torpaq azadlığını itirdi”. İdrak yaddaşdan xali olanda daxili harmoniyanı xaos əvəz edir, tarix “sapı özümüzdən olan balta- lar”ın zərbəsinə hədəf olur. Və bəlkə də bu zərbələrin fiziki ağır- lığından daha çox, mənəvi ağırlığından əzab çəkir, yanıb-yaxılır. Y.Qarayev mənəvi birliyin ikinci səviyyəsi kimi “Cənubi Azərbaycan, türk xalqları arasında mədəni, ədəbi-mənəvi bir- lik” yaratmaq təlimini irəli sürürdü. Yalnız öz irsinə, milli mə- dəniyyətinə arxa çevirmədən, ümumtürk kontekstində inkişaf etmək, ümumdünya mədəniyyətindən bəhrələnmək olar. Ümu- miyyətlə, Yaşar Qarayevdə milli bədii təcrübənin imkanlarına, milli təfəkkür mədəniyyətinin zənginliyinə inam, etimad böyük idi və böyük alim üzün illərin müşahidə və tədqiqat bacarığın- dan sonra sələflərinin vurğuladığı məqamlara israrlı idi: Soy, qan və gen birliyini hər şeydən uca tutub “elmə, mədəniyyətə öz dilimizin, öz mədəniyyətimizin ruhu, rəngi ilə pərvərdə edil- mış elə bir millət çıxardaq” ki, (Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan Cumhuriyyəti. Bakı: Elm, 1990, səh.18). bizə baxıb “türklər və müsəlmanlar nə gözəl tərəqqi ediyorlar denilsin, yoxsa türklər və müsəlmanlar ittihad ediyor və firəngləşiyorlar denilməsin” (Hüseynzadə Əlibəy. Türklər kimdir və kimlərdən ibarətdir. Bakı: Mütərcim. 1997, səh.186). İrəli getməyi bacaraq, amma milli varlığımızı unutmayaq, milli dəyərlərimizi inkar etməyək, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|