Microsoft Word Z. Bayramli Kitab son variant doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
62 Əfşar - 7 nəfər Qacar - 5 nəfər Təklə - 3 nəfər Hinisli - 1 nəfər cəmi 63 nəfər İsgəndər bəy Münşi I Şah Təhmasibin vəfatı əsnasındakı siya- hıda qeyd olunan Qızılbaş-Türk elləri əmirləri ilə yanaşı, İç Oğuzun Çəpni boyundan Mahmud xəlifə, Calal oğlu Məhəmməd sultan və Dönməz sultan adlı 3 nəfər əmirin adını göstərmişdir ki, onlar bu zaman Qarabağda olub Ziyad oğluna tabe idilər. Müəllif siyahıda Xorasanda məskun olan Yaka Türkmanlarını Cağatay adı ilə vermişdir. Onlardan da 3 nəfər əmirin adı çəkilir. Yaka Türkmanın Gəraylı oymağının Xorasanda yaşadığı, Səfəvilərə tabe olduğu və əmirlərinin Mirzə Əli Xəlifə adlı əsilzadə olduğunu görürük. İbn Hüseyn Mir Hüseyn sultan Firuzcəngi Məşhədin sadiq bəndə- lərindən olub, Sərəxs hakimi, Hacı Məhəmməd sultan isə Savə hakimi idi. Siyahıda Şeyxavənd soyundan olan 2 nəfərin və 1 nəfər də seyidin adı çəkilir. Onlardan Məsum bəy Səfəvinin oğlu Sədrəddin xan Səfəvi saray əmiri, həm də Bəhram Mirzənin oğlu Sultan Hüseyn Mirzənin lələsi, onun qardaşı Seyid bəy isə böyük əmir olub, Astrabad hakimi idi. Siyahıda adı çəkilən Seyid isə Seyid Məhəmməd Kəmunənin oğlanlarından möhürdar vəzifəsində olan böyük əmir Seyid Süleyman idi ki, o, Seyid bəy Kəmunə ayaması ilə tanınırıdı (80, 141; 128, 412). İsgəndər bəy Münşinin Səfəvi dövlətinin idarəçilik və dövlət quruluşunda önəmli rola malik olmuş tayfalar və onların əmirlərinin siyahısı Səfəvi dövlətinin tarixini araşdırmış tədqiqatçılardan V.Minorski və İ.P.Petruşevskinin diqqətindən kənarda qalmamışdır. Öncə qeyd etmək lazımdır ki, hər iki tarixçinin Səfəvi dövlətinin sosial-iqtisadi və siyasi quruluşuna həsr etdikləri monoqrafiyaların elmi əhəmiyyəti az deyildir. Ancaq müəlliflərin hər ikisi 1576-cı il siyahısını təhlil edərkən müəyyən qüsurlara yol vermişlər. Belə ki, İsgəndər bəy Münşinin əsərindəki 1576-cı il siyahısı üzrə apar- dıqları təhlilə əsasən V.Minorski türk əmirlərinin sayının 59 nəfər, İ.P.Petruşevski isə 61 nəfər olduğunu qeyd etmişdir (103, 22; 181, 63 109). Halbuki apardığımız düzgün hesablamalar nəticəsində aydın olmuşdur ki, siyahıda göstərilən 114 nəfər əmirdən 84 nəfərin adı qeyd olunmuşdur ki, onlardan 72 nəfəri türk, 12 nəfəri isə talış, kürd, lurlardan ibarət olmuşdur. İsgəndər bəy Münşi I Şah Təhmasibin ölümü əsnasında yerli idarələrdə yüksək vəzifələrdə çalışan əmirlərin siyahısı ilə yanaşı, dövlət və saray təşkilatındakı qulluqçuların da sayını göstərmişdir. I Şah Təhmasibin ölümü əsnasında mərkəzdəki yüzbaşılar, ərbablar, qorçular və digər mülazimlərin ümumi sayı cəmi 6000 nəfər idi. Onların 4500 nəfəri qorçu, 1500 nəfəri isə daş (dış, dışarı) qorçular, yasovullar, bukavullar, eşikağısı, yasovulbaşı, mirşikar, topçubaşın- dan ibarət olub, mötəbər yasovullar və qorçular türk tayfalarının müxtəlif zümrələrindən idilər. Əslində Şahın 20 000 nəfər xassə mülazimləri, yəni qorçuları var idi ki, onların içərisində yüksək mənsəblilər əmir rütbəsinə malik olmasalar da, əmirlik dərəcəsinə qədər yüksəlmişdilər. Bu qorçulardan 100 nəfəri şücaətinə, cəsarə- tinə görə başqa qoşun növündən olan əsgərin 1000 nəfərinə bərabər idi (80, 141-142). İsgəndər bəy Münşi əsərindəki ikinci siyahıda (1628) isə müxtəlif dövlət vəzifələrində çalışan əmirlərin sayının 92 nəfərdən ibarət olduğunu qeyd etmişdir. Birinci siyahıda olduğu kimi, ikinci siyahıda da təkcə türk deyil, bu dövrdə dövlət qulluğunda olan qeyri-türk tayfa əmirlərinin də sayını göstərmişdir. O, tayfalar üzrə əmirlərin sayı haqqındakı siyahıda Şeyxavənd boyundan yalnız bir nəfərin, qorçubaşı İsa xan ibn Seyid bəy ibn Məsum bəy Səfəvinin adını qeyd etdikdən sonra, bu zaman dövlət qulluğunda olmuş Qızılbaş-Türk əmirləri barədə yazır: Şamlı tayfasından Zeynal xan Bəydili (Səfəvilər dövründə Bəydili, Abdallı, Ərəbgirli, Nəlqas Şamlı tayfasının obalarından idilər-Z.B.) Rey hakimi Həsən xan Abdallı Xorasan bəylərbəyi, Məhəmməd Zaman Xorasanın bəzi mahalı və Qur hakimi, Fəzləli sultan Bala Murğab hakimi, Haqverdi sultan Ərəbgirli Azərbaycan əmiri, Naqdi sultan Nəlqas eli (bu el Şamlı tayfasının tərkibində idi) əmiri (80, 1084), Bəydili Gündoğmuş Sultan Azərbaycanda mahal hakimi idilər (80, 1085). 64 Ustaclı əmirlərindən Möhbəli sultan Xorasanın Nisə mahalı- nın hakimi, Maqsud Sultan Kəngərli Naxçıvan hakimi, Əbdülqasım sultan İraq-i Ərəbdə Hillənin hakimi idi (80, 1085). Zülqədər Rüstəm sultan Sevgilinin oğlu Əmir xan Kirman hakimi, Qorxulu İbrahim sultan Xorasanda Sərəxsin hakimi, möhür- dar Şahqulu Xəlifənin nəvəsi Dərgahqulu sultan Qorxulu Fars əyalətində bəzi mahalların hakimi, keçmiş Qarabağ əmirlərindən Səlim xan Şəmsəddinli Axısqa qalası hakimi, Eymur Kəlbəli sultanı oğlu Xəlil sultan Qarabağ əmirlərindəndir. Müstədam sultan Hacılar Astrabadın Came-Kəbud adlı mahalının hakimi idi (80, 1085). Qacar Təhmasibqulu xan atası Əmirgünə xandan sonra onun yerinə Çuxur-Sədin bəylərbəyi, Peykər xan İyirmi dörd isə Qarabağ əmirlərindən olub, Bərdə hakimi idi (80, 1085). Əfşar Qasım xan İmanlının oğlu Kəlbəli sultan Urmi hakimi, Hələbli Ərdoğdu xan Xorasanın Əsfzar və Fərah mahallarının haki- mi, İsalı İmamqulu sultan Qavrud hakimi idilər (80, 1085). Türkman Şahbəndə xan Pornağın oğlu Pirbudaq xan Azərbay- can bəylərbəyi, Həsən sultan Ördəkli Qapanat hakimi idi (80, 1085). Siyahıda İspəhirli Şikari Sultan Ərdəbil və Sərab (80, 1085), Rumlu Heydər sultan Qoyləhisarlı Gilanın Tonakabon mahalı (80, 1085), Qaradağlı İlyas xəlifənin oğlu Bürhanəddin xəlifə Qaracadağ, Bayat oymağından Yarəli sultan Bəyazid qalası, Gedəəli sultan Maku, Bədr sultan Çuxur-Sədin bəzi mahallarının hakimi olduqları göstərilir (80, 1086). Cəyirli Məhəmməd sultan Şəki, Qazağlar Şəmsi xan Axısqa, Bayburdlu Muradxan sultan Arasbar hakimi olub, Alpout oyma- ğından Mənsur sultan isə Şirvanda ulka sahibi idi (80, 1086). İsgəndər bəy Münşinin əsərindəki siyahı 1628-ci il üzrə Qızılbaş-Türk tayfa və oba əmirlərinin sayı: Şamlı - 7 nəfər Ustaclı - 3 nəfər Zülqədər - 6 nəfər Qacar - 2 nəfər Əfşar - 3 nəfər Türkman - 2 nəfər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|