Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bank sistemind ə böhran.
115 3. Borc daxili və ya xarici borc probleminin kəskinləşməsi ilə əla- qədardır; 4. Birjada qiymətli kağızların bazar dəyərinin sürətlə düşməsi. Sistemli bank böhranının başlanğıcı ümumilikdə bank sektorunda müstəsna rolu olan bir və ya bir neçə bankın ödəmə qabiliyyətində ciddi prob- lemlərin yaranması ilə bağlı ola bilər. Bu cür bankların dağılması «domino effekti»ni təhrik edə və bununla da sistemli böhran yarada bilər.
böhrana salan fərqli səbəblərlə bərabər, bütün ölkədə keçərli ortaq səbəblər də var və beynəlxalq təcrübədə bank böhranının ən geniş yayılmış izahına görə ə gər aşağıdakı dörd şərtdən biri mövcud olarsa bank sisteminin vəziyyəti böhranlı hesab oluna bilər: 1. Bankların aktivlərində işləməyən, yəni gəlir gətirməyən aktivlərin payı 10 %-dən çoxdur; 2. Bankların xilasetmə əməliyyatına sərf olunan məsrəflər ÜDM-in 2%- dən çoxdur; 3. Bank sektorunun problemləri bankların əhəmiyyətli hissəsinin (10%- dən artıq) milliləşdirilməsinə gətirib çıxarıb; 4. Əmanətçilər arasında şaiyələr (panika) yaranıb və depozitlərin kütləvi surətdə geri götürülməsi baş verib və ya depozitlərin dondurulması, ya da ki, böhrana cavab olaraq hökumət tərəfindən depozitlərə ümumi zəmanətlərin tətbiq olunması kimi fövqəladə tədbirlər görülüb. Maliyyə böhranının hərarət dərəcəsinin şiddətlənməsinə təsir edən amillər aşağıdakılardır: 1.Faiz dərəcələrində yüksəlmə; 2.Bankın balansındakı pozuntular; 3.Fond birjasında çöküş; 4. qtisadiyyatda qeyri- müəyyənliyin artımı. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bank böhranları qanunauyğun haldır və ona xas olan immanent disproporsiyalar və ziddiyyətlərlə şərtləndirilir. Bu çər- çivədə bank sektorundakı böhranların səbəblərini araşdıran elmi-tədqiqat işləri son illər artmaqdadır. Bank sisteminin böhrana girməsinin başlıca problemi sistemin dövlətə və cəmiyyətə yüklədiyi maliyyə ağırlığındadır. Bəzi hallarda, bankların xilas edilmə əməliyyatı maliyyə böhranlarının şaxələrini artıraraq daha böyük zə- rərlərə yol aça bilir. 2007-ci ildə ABŞ-da başlayan və daha sonra əksər ölkələrə yayılan maliyyə böhranı dünyanın keçirdiyi ən iri tutumlu qlobal böhranıdır. 1975- 2009-cu illərdə 50-dən artıq ölkədə 200-dən çox valyuta və 54 borc/bank böhranlarını qeydə alıb. 2007- 2008-ci illərdə ABŞ baş verən böhranın daha çox “maliyyə infek- siyası” kimi yeni fenomenin nəticəsi olduğu aydınlaşandan sonra yeni dünya
116 maliyyə böhranının yaranma təhlükəsi xüsusilə kəskin şəkildə qəbul olunmağa başladı. 1970-2000-ci illərdə maliyyə böhranları onlarla ölkədə milli maliyyə aktivlərinin 10-30%-nin itirilməsinə səbəb oldu. 2008- 2009-cu illərdə bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin bank sistemlərində böhranlar baş verdi və bu böhranlar yalnız batan və çətin vəziyyətə düşən bankları deyil, eyni zamanda banklarla əlaqəsi olan real sektoru və ev idarələrini də əhatə etdi. 2008-ci ilin II yarısı - fond indekslərində azalma: 70-80%, global maliyyə sektorunda itkilər: 3 trln. $ və ya qlobal ÜDM-in 4.3%-i təşkil etmişdir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, bank böhranının aradan qaldırılmasına çəkilən məsrəflər orta hesabla ÜDM-in 15-20%-ni təşkil edir. Məlumdur ki, ə ksər ölkələrdə bank böhranının qarşısının alınması üçün çox böyük məsrəflər tələb olunmuşdur: spaniya və Macarıstanda 15%-ə qədərini, Malayziyada 20,5%-i həcmində, Meksikada isə 30%-dən yuxarı səviyyəyə çatmışdı. Bir sıra ölkələrdə bu göstərici 40-50%-ə çata bilər. Türkiyənin bank sektorunun yenidən kapitallaşmasına və struktur yenilənməsinə dövlətin sərf etdiyi məsrəflər 40-50 mlrd. dollar və ya ÜDM-in ⅓-ni təşkil edirdi. hətta Türkiyədə bank sektorunun 25%-nin öhdəliklərini öz üzərinə götürəcək yeni tənzimləyici orqan (BDDK) yaradıldı. Rusiyada bankların struktur yenilənməsinə sərf olan birbaşa maliyyə məsrəfləri 1998-ci ildə ÜDM-in 0,2%-ni təşkil etdiyi halda, 2009-cu ilin aprel ayına bu göstərici 21,7% təşkil etmişdi. 2007–2008-ci il böhranından sonra ABŞ hökuməti bankların struktur yenilənməsinə sərf etdiyi birbaşa maliyyə məsrəfləri ÜDM-in 38,7%-ni təşkil edir, yəni rəqəmlə ifadə etsək- 5500 mlr. $. Avrozonada isə, böhranın qarşısının alınması ilə əlaqədar məsrəflər ÜDM-in 23,4%-i həcminə çatmışdı (3285 mlr $), o cümlədən AFR hökumətinın anti- böhran proqramının həcmi 500 mlr avro, Fransada 360 mlr avro, rlandiyada 400 mlr. avro təşkil etmişdir. Son məlumatlara görə hazırki maliyyə böhranı nəticəsində dünya üzrə bankların məcmu itkiləri 700 mlrd dollardan çox təşkil edir, bunlardan yarıya qədəri Amerika banklarının payına düşür. Banklar bu məbləğin təxminən 50%- ni artıq yeni kapitalın cəlb olunması hesabına kompensasiya edə biliblər. Lakin BVF-nin son hesablamalarına görə bankların itkilərinin məbləği iki dəfədən də çox-1,6 trln. dollaradək arta bilər. Beləliklə, qlobal maliyyə böhranı (2008) və postkrizis ssenarisinin inkişafı ardıcılıqla aşağıdakı kimi olmuşdur: 1. ABŞ ipoteka kreditləşmə sisteminin çöküşü; 2. Kredit həcminin azaldılması və kredit xəttinin açılmasına ciddi nəzarət; 3. Fond indekslərinin aşağıya doğru meyli; 4. Büdcə defisitlərinin artımı; 5. Real sektorda geriləmə; Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|