Microsoft Word ?Ziz? C?F?Rzad?docx
Yüklə 5,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏZİZƏ CƏFƏRZADƏ ALƏMDƏ SƏSİM VAR MƏNİM
- Buraxılışa məsul: Əziz Güləliyev Nəşriyyat redaktoru: Əlişirin Şükürlü Tərtibatçı-rəssam
425
-Amma hərdən, səhər obaşdan evə qayıdanda, səni ana qarşılayırdı, "ömrüvə haram qatdın, ovqatuvu zay elədin deyirdi... Ceyran kimi gəlinə xəyanət elənməzdi... -Olub ana, keç günahımdan. -Ana da, Ceyran da keçib, Allah keçsin... -Onun cavabını özüm verrəm... -Həlbət ki... özün... Kimin isə, hardansa əlinə bir əl uzandı... Elə bil əlindən tutub aparırdılar onu... hara, özü də bilmirdi, amma bilirdi ki, bu yoldan döndü yoxdur... Gözləri axırdı... "Sizi tərk edib gedirəm... Əlvida!.. İman-gümansız, tavanasız qoyub gedirəm... Cəfərimi... anamı... Ceyranımı... əməllərimi... "Bircə mən səni tərk etməmişəm, Ağa, səndən əvvəl köçmüşəm o dünyaya", "Yox, pərilər soltanı, səhvsən! Sənin də gedən cismindir, ilham isə bu Şirvan torpağını tərk etməyib... eləyə bilməz də..." "Nə deyirəm ki, Ağa, yesirin olum, sən bilən yaxşıdı..." "Mən bilən?! Bəlkə də... Amma hər halda..." Onun gözləri yumulur, açılır, elə bil ki, gah ölür, gah yenidən dirilir, yenidən qayıdırdı. Seyyid həyata vida edirdi, lakin sevdiyi həyat onu tərk etmək bilmirdi! Sevməli şairini həyat sevirdi. Onun qulaqlarında bütün bir aləm, mübarizələrdə, çarpışmalarda keçmiş bütöv bir ömür öz sədası, qayğıları ilə canlanırdı: Mahmud ağanın səsi: "Əhməd ağanın ərvahına and olsun ki, düz buyurmusan, cədda. "Dürdi-mey ta vardır biz dərdi-aləm çəkmərik, Biz bu aləmdə səfanı şahdan kəm çəkmərik..." Molla Qurbanqulunun səsi: -Deyib, bəli, bəli, özü deyib, özü öz hökmünü verib bu sözlərlə,özü öz küfrünə fıtva verib, həzərat: Bu küfrnüma şerüvü, Seyyid, görüb aləm Kafər deməsinlər səni, aya nə desinlər? Qapaqlının səsi: -Kafərdi, əşhədənbillah, dilim kəlməyə gəlməsin ki, kafərdi, kafərdi, babidi, daha babinin başında buynuz olmur ki, moltanıdı yalan deyən.
426
Ağaseyidəli ağanın səsi: - Cəddinin vəsiyyətinə əməl etmədin. Axı "səlamətil-insan fi hifzi lisan" deyiblər. Həlak eylədin özünü, əmoğlu, lap nahaq yerə... Aləmi-nasutda gözləyirəm səni, gələrsən, mübahisəmizi orda ayırd elərik. Xaliqi-ləmyəzəlin hüzurunda, görərik kimdir haqlı, kimdir nahaq? Seyyidin bozarmaqda olan dodaqlarında kinayəli bir təbəssüm qaynayır, özü öz səsini eşidir: "Ordadamı, ordadamı çalışmalar bitməyəcək, ordadamı yorulan beyinlər dincəlməyəcək!?. Afıd əfəndinin səsi: - Kişilər özü deyib ki, Budu gəldi səfahətin kani, Hacı Seyyid Əzim Şirvani. Dayı burda çök-çövür yoxdu ki... səfahətdi o başdan ayağa... Yenə də pərilər soltanının səsi canlandı, bu səsi eşidəndə şairin soyumaqda olan cismindən bir gizilti keçdi; elə bildi ki, son dəqiqədə soyuq tər basmış ilıq alnına xəfıf bir nəsim, bəlkə də incə, ətir qoxulu Sona dodaqları toxundu: -Yox, elə deyil, qulaq vermə, Ağa, yesirin olum, onlar, o namərdlər bilməsə, də tərəqqi aləmi yaxşı bilir ki, sən "zəmanə dərdini, qüsseyi-cahanı yazmısan". Rza bəyin səsi: -Heyif, əməlləri puç oldu Ağanın... əvvəli və sonu heç-puç olan dünyada... Yaxşı deyib: Bikəsəm aləm ara, dərdü qəmindən özgə Nə həvadarü nə yavər, nə kəsim var mənim. Pərilər soltanının səsi: -Niyə ki... heçcə yerə elə deyil, axı bircə aşağıdakı beytə qulaq ver bir nə deyib?
Etmişəm gərçi bu dəm aləmi-nasutu vətən, Ey könül, böylə degil, pişü pəsim var mənim. Onun sələfi də, xələfı də var, kimsəsiz neyşə olur Ağa? Əzəli , Füzuli sələfli, sonu Sabir, Hadi xələflidi... Məgər əməllərini
427
heç kimə tapşırmayıb gedir? Bu torpaq elə münbitdi ki, hələ çox Seyyidlər yetirəcək... Birdən şair özünü Gülüstan ətəklərində gördü. Burda o seyr zamanı bir Rast dəstgahı dinləmişdi... İndi "qarabağlı balası Hüsünün" səsi yenidən qulaqlarında canlandı, yazdığı qəzəl də... Hüsünün məftunedici səsi, nəfəsləri, zili, bəmi, zəngulələri ürəyini oxşayırdı. Məclisin sədrində əyləşmiş Mahmud ağa, adəti hərəkətilə musiqinin ahənginə uyğun olaraq başını yelləyir, arabir ən təsirli məqamlarda əlini yuxarı qaldırıb fındıqça çalır. "Afərin, Əhməd ağanın ərvahına and olsun ki, belə nəfəs, bəlkə sarənc oxunmağını eşitməmişəm, bunu sənə mən deyirəmsə, inan..." Təbəssümdən şairin dodaqları səyridi, solmaqda olan yanaqları bir anlığa allaşdı... Sonra birdən-birə Cin Cavadı məşhur yerində "Cavad daşının" üstündə oturan gördü, yenə də başına bir aləm dinləyici yığıb Seyyidin "Köpəyə ehsan"ını özünəməxsus xüsusi ahəng və lətifəguluqla oxuyurdu... Bir az aşağıda Zoğalavayın sahilində Tərlanla birlikdə altında əyləşdikləri tənha söyüd yellənir, saçaqları suyacan enib, bu sudan Səfanınmı, Tərlanınmı siması görünür, qulaqlarını Tərlanın səsi oxşayır: "Məni bu dünyada tənha qoyub getdin, Ağa! İndən belə kimin sorağı ilə yaşayacam? Qarateldən sarı nigaran olma, Tiflisdə qız müəllimlər hazırlayan məktəbdə oxuyur... Bəli, təəccüblənmə... Qaratel Tərlanova sənin binəsib bacılarının ilk müəllimi, ilk qadın məktəbdarların- dan biri olacaq...Sənə bunu salim qəlb ilə söz verirəm. Bu da mənim el-günümüz üçün gördüyüm kiçik bir işdir, qardaş!" İncə bir ana səsi onun sözünü tamamladı: -Çox sağ ol, Tərlanım, sevgilim! Sən əhdinə artıqlıqca vəfa etdin! Balamdan sarı dayı nigaran deyiləm... Gənc şair Sabirin səsi: -Nəydi günahı? Niyə onu bu günə saldılar? Neyşə qoca bir millətin, qoca bir şairinin zülümlü ölümünə bais oldular? Axı o xalqına, millətinə yaxşılıqdan başqa bir şey eləməmişdi? Maarifdən, mədəniyyətdən sivay amalı, xalqın balalarının gözünü açmaq, elin gününü bircə parça yaxşılaşdırmaqdan başqa qərəzi yox idi!!! Pərilər soltanı: -Elə günahı bu böyük məhəbbətində idi... O öz xalqını böyük bir məhəbbətlə sevirdi... Əgər vardısa, buydu onun günahı... Sən də öz xal
428
qının gələcəyini belə bir məhəbbətlə sevə, yolunda belə bir fədakarlıqla qurban olmağı boynuna götürə, çiyinlərində daşıya biləcəksənmi? Şairin gözlərində "Şahnamə"dən səhnələr canlandı... Şahnaməxanların' oxuduğu bu səhnələri dinləməyi çox sevər, "Şahnamə" oxunulan məclislərə gedərdi. İndi həmin mənzərələrdən biri gözü önündə canlandı: "Ona elə gəldi ki, özü də həmin cəngavərlərdən biridir, yaralanıb, ələmi əlindən düşüb. -Bəs kim qaldıracaq bu ələmi, pərilər soltanı? Sən kimə ilham verəcəksən? Bəs Alışlar, Qapaqlılar dünyası ilə kim çarpışacaq? Beləcə qalacaq, Seyyidin ölümünü qalibiyyət kimi bayram edəcəklər? -Elə neyşə, Ağa... Sən rahat yat! Anamız Vətən, canını fəda etdiyin Şirvan torpağı sənin üçün pərğu olsun!.. Sənin ölümün Şirvanı nehrə kimi çalxalayacaq, yağı bir yan, ayranı-zordabı bir yan olacaq... Sənin Sabirin Şirvanı, Azərbaycanı, Yaxın Şərqi un kimi ələyəcək, valası bir yan, kəpəyi biryanlıq olacaq... Arxayın yat, ələmin 2 yenə göylərə yüksələcək! Şagirdinin, amalını vəsiyyət etdiyin Sabirinin əlində. Alışın səsi: -Qurban olum Allaha, ölüb gedəcək, adı da silinəcək yer üzündən;sabah basdırılan kimi, min ilin ölüsünə qatılacaq, qurtarıb gedəcək... Yenə də Seyyid özümü, anasımı, pərilər soltanımı, Ceyranmı, könlümü, axı kimdir o, kimin səsidir, Seyid Əzimin öz misralarını oxuyur: -Qulaq vermə, Ağa, yesirin olum, boş sözdür, özün demisən ki: Mövti-cismani ilə sanma mənim ölməyimi, Seyyida, ölmənəm, aləmdə səsim var mənim... Ölməkdə olan şairin göz qapaqları ağırlaşırdı. O, dərin, şirin bir yuxuya gedirdi, o bilirdi ki, bu yuxudan oyandı yoxdur. Yalnız cisminə oyandı yoxdur, səsi isə bu aləmdə qalacaq, əbədi qalacaqdır. Odur ki, sakit, xoş bir yuxuya gedirdi, qulaqlarında çarpışan bir aləmin vuruş səsi, yaxınında ananın, Ceyranın, pərilər soltanının hələ bəlkə Sarabəyimin də səsi həzin bir layla çalırdı. ...Sabah oldu. Şirvan dəbiycən cənazəni tez suya tutdular, Mahmud ağa Kərim bəy, Hacı Ömər bəy, Hacı Səməd bəy, şairlərdən Zühuri, Rağib, Qafil və Nasehin, Şirvan ziyalı və tərəqqipərvərlərindən möh-
429
təşəm bir izdihamın müşayiəti ilə şairi onun öz vəsiyyətinə görə, Şaxandan qəbiristanına apardılar. Mahmud ağa onun bir zamanlar dediyi beyti də yada salıb, həzin, sızıltılı bir səslə qəbri üstündə, ucadan təkrarladı. Sənduqənin üstündə şairin çox sevdiyi xəttat məktəbinin təlimi üzrə məhz bu beyt həkk olundu: Mövti-cismani ilə sanma mənim ölməyimi, Seyyida, ölmənəm, aləmdə səsim var mənim... Şirvan ziyalıları bu beyti şair Hacı Seyid Əzim Şirvani yaradıcılıgı istiqamətləndirən, bütün ədəbi və ictimai fəaliyyətinə qiymət verən bir rəmz kimi qəbul etmişdilər. Bu gün 8 ramazan 1305-ci il idi. Elə həmin gün şairin həmvətənlərindən, gənc qələm dostlarından biri olan Ağaəli Naseh, nazik dodaqlarını qəzəb və kədərlə sıxmış, mülayim ifadəli ağ bənizi boğulmuş, cənazə alayını müşayiət etdikcə düşünürdü: "Sevinməyin, şadlanmayın, ağalar! Seyid Əzim öldü - Seyyid ki, şeir ki, ölmədi, Vəfat edən Hacı Seyid Əzim Seyid Məhəmməd oğludur. - Əməl ki deyil! Siz, sağlığında onun özündən, kəlamından, öləndən sonra da cənazəsindən, cənazə alayından qorxursunuz və hələ çox da qorxacaqsınız!!! Bundan sonra da "öldü", deyə sevinməyin. Bundan hələ çox-çox sonra balalarınız mənzumələrini oxuyanda, satiralarını söyləyən Cavadın səsini eşidəndə, qəzəliyyatını xanəndələrin sövtündə dinləyəndə, kitablarını rəflərdə, nəsihətlərini çərəkə əvəzinə şagird əllərində görüb dəfən-dəfən boğulacaq, fovt olacaqsınız... hələ bu harasıdır?!" Əziz dost, Naseh bacarsaydı, hələ deyərdi ki, gün gələcək, Şirvan torpağının ilk addımında böyük müəllim, maarifçi şairin şəkli, heykəli ucalacaq. Gələn qonaqlar onu salamlayıb şairlər Vətəni olan müqəddəs torpağa qədəm qoyacaqlar. Qərəz, səkkiz ramazan günü isə Ağaəli Naseh Seyyidin ölümünə kədərli misralar həsr etmiş, vəfat tarixini əbcəd hesabı ilə şerindəki bu misralarda gizlətmişdi: Naseh dedi tarixi-vəfatın qəm ilə: Səd heyf ola Seyyidi-Şirvan getdi. Şirvan, sənin paytaxtının səddində üç təpə var, bu üç təpə üç də məzarlıqdır: Şaxandan, Lalazar, Yeddigünbəz... Zövq əhli olan baba-
430
lar həmişə ev, yurd yeri kimi, məzarlıq üçün də səfalı, axar-baxarlı yer seçiblər... Elə bil istəyiblər ki, bu yüksəkliklərdən gözləri doymayan, ürəkləri, ciyərparələri qalan Vətən torpağını həmişə seyr edə bilsinlər... Elə bil istəyiblər ki, qoyub getdikləri doğma diyarda, əzizləri hər qapıya çıxanda onların məzarını görsünlər, Lalazarda, Şaxandanda, Yeddigünbəzdə yatanları unutmasınlar... Arada rabitə qalsın... İstək kimi, o da ölməsin... İndi Şaxandan şairimi, Seyyidimi, Ağamı qoynuna aldı... Şirvan, sənin gözəl oğullarından biri XIX əsr Azərbaycan musiqisinin bilicisi, musiqiçilərin, şairlərin hamisi, Qafqaz incəsənətinin mesenatı Mahmud ağa bir az sonra Lalazara gömüləcək! Sabirin isə Yeddigünbəzi təzədən ziyarətgaha çevirəcək! Sənin üç böyük oğlun, bu məzarlıqları ziyarətə gələnlərə müraciətlə deyəcəklər: Budur sizin panteon, əziz xələflərimiz! Diyarbədiyar Təbrizdə, Hələbdə, Kərbəlada, Şərqin digər şəhərlərində, qərib torpaqlarda dəfn olunmuş övladların da Vətən adı dilində gözünü dünyaya yumub, bizim kimi... Sizin üçün yazıblar, "Sizi deyib gəliblər" bizim kimi... Şamaxı yollardan başlayır... Sonsuz, nəhayətsiz yollar... Şirvana gedən yol az qala dünyanın bütün ticarət aləminə məlumdur. Hələ uzun illər, qərinələr keçəcək, Şərqin bir sıra ölkələrində "Şamaxı" adlı kəlağayı örtüləcək, uzaq Hindistanda indi də "Şirvani" adlandırılan geymələri kişilər sevə-sevə geyəcəklər... "Şirvana gedən karvan yolu", "Şamaxı yolu", "Şirvan şahlığı", "Şamaxan sultanlığı", "Şirvan- şahlar sarayı" ifadələri dillərdə qalacaq. Bir nağıl, bir əfsanə, bir hekayət başlanğıcı kimi... Şirvandan çıxan yollar Şirvan oğullarını diyarbədiyar salır. Uzaq ölkələrə biri ticarətə gedir, - Şirvandan xas ipək aparır. Bir başqası elm əxz və intişar üçün gedir, - saraylar bəzəyi şair, alim olur. Nə olar... Dar çərçivədə qalmayıb gedən oğullar, Vətən eşqilə yenə də qayıdıb gəlir... Təki sağ olsunlar. Hara getsələr də, təki Lalazar yolu, Şaxandan yolu, Yeddigünbəz yolu getməsinlər; qayıtsınlar... Şirvanı gözsüz, sözsüz, oğulsuz qoymasınlar... Ayrılıq vaxtı çatdı, dostlar, sizə sonsuz səadətlər diləyirəm. Mənə rəfaqət etdiyiniz üçün çox sağ olun. Gələcək görüşlərədək... Bakı, 1970-1972
431
MÜNDƏRİCAT Ön söz.................................................................................................................4 Şamaxı yollardan başlayır……………………………………………………..11 İlk imtahan………………………………………………………………..…...18 Görüş yeri……………………………………………………………………..34 Məsləhət……………………………………………………………………….45 Pərilər soltanı....................................................................................................59 Bəst…………………………………………………………………………….69 Yenə Şamaxıda………………………………………………………………116 And…………………………………………………………………………...124 Məktublaşma…………………………………………………………………135 "Beytüs-Səfa"………………………………………………………………...159 Qəmzə………………………………………………………………………..180 Güllübəyim…………………………………………………………………...195 Vida (müsibət)………………………………………………………………..223 Zəmanənin ikinci Leylisi…………………………………………………….236 Sona…………………………………………………………………………..252 Çillə çıxartmaq……………………………………………………………….261 Müsəlla……………………………………………………………………….278 "Aslan və iki öküz"…………………………………………………………..291 Yenə də Sona (davamı)………………………………………………………328 Ziddiyyətlər içində…………………………………………………………...338 Ana duası…………………………………………………………………….354 Qaravəllidə…………………………………………………………………...398 "Mizan-tərəzi" və yaxud dörd Ramazan……………………………………..408
432
ƏZİZƏ CƏFƏRZADƏ ALƏMDƏ SƏSİM VAR MƏNİM "ŞƏRQ-QƏRB"
BAKI-2006
433
Buraxılışa məsul:
Nəşriyyat redaktoru: Əlişirin Şükürlü Tərtibatçı-rəssam:
Kompyuter səhifələyicisi: Rəvan Mürsəlov Korrektorlar:
Tutu Məmmədova
434
Yığılmağa verilmişdir 20.06.2006. Çapa imzalanmışdır 29.08.2006. Formatı 60x90, 1 / 16 . Fiziki çap vərəqi 27. Ofset çap üsulu. Tirajı 25000. Sifariş 137. Kitab "Şərq-Qərb" mətbəəsində çap olunmuşdur. Bakı, Aşıq Ələsgər küçəsi, 17. Yüklə 5,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|