«Mikroiqtisadiyyat» fənnindən kollokvium sualları və cavabları
Yüklə 273,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi və tələbin dəyişməsi
- Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi
- Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi həmişə tələb qanununun fəaliyyətini əks etdirərək tələb əyrisi boyunja hərəkəti şəklində ifadə olunur.
- Şəkil 1.Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi
- 6. Tələbin qeyri-qiymət amilləri Tələbin dəyişməsinə təsir edən amillər
- Əhalinin sayı və strukturu
5
dəyişməsinin xarakterini əks etdirən təyin olunmuş asılılıqdır. Bu funksiyada nemətə tələbin kəmiyyəti (QD və ya D) asılı dəyişəndir, tələbin determinantları isə (PX, PY, I, T, E) müstəqil dəyişənlər rolunu yerinə yetirirlər. Funksiyanın qiyməti seçilmiş vaxt vahidində determinantların təsirinin müxtəlif kombinasiyaları zamanı alınajaq nemətin miqdarını göstərir. Analitik olaraq tələb funksiyasını aşağıdakı tənlik kimi ifadə etmək olar: =
Real tələb bütün dəyişənlərin təsiri altında olsa da, biz «digər bərabər şərtlər daxilində» prinsipindən istifadə edərək hər bir ayrıja dəyişənin təsir dərəjəsini hissələrə ayıra və yerdə qalanları sabit qəbul edərək hər bir determinant üçün tənlik qura bilərik. Hər bir belə tənlik müvafiq determinantın tələbə təsirini əks etdirir. Mikroiqtisadi təhlildə ən geniş tətbiq olunan = ) qiymətilə tələb funksiyasıdır. Qiymət üzrə tələb funksiyası nemətə tələbin kəmiyyətinin bu nemətin qiymətinin dəyişməsindən asılılığını əks etdirərək nemətin müxtəlif qiymətləri zamanı, amma digər bərabər şərtlər daxilində alıjıların alajağı nemətin miqdarını göstərir. Qiymət üzrə tələb funksiyası müxtəlif formada: jədvəl və qrafik formada ifadə oluna bilər. Jədvəl forması, məsələn, «holden» növlü almalara tələbin kəmiyyətinin (həjminin) yerdə qalan bütün determinantların dəyişməzliyi şəraitində onların qiymətinin dəyişməsindən asılı olaraq nejə dəyişdiyi haqqında faktiki müşahidə olunan məlumatları əks etdirir.
Şəkil 1. Tələb əyrisi Tələblə qiymət arasındakı tələb funksiyasında ifadə olunan əks - asılılıq tələb qanunu adı almışdır. Tələb qanunu – bazar iqtisadiyyatının prinsipidir, o təsbit edir ki, nemətə tələbin kəmiyyəti bu nemət vahidinin qiyməti aşağı enərkən yüksələrək və qiymət qalxarkən azalaraq nemətin qiymətindən əks – asılılıqda olur. Немятин гиймяти (manat) 0 20
30 40
60 Ай ярзиндя тялябин кямиййяти (килограмла)
180
120
90
60
0
6
İstehlakçı alqı haqqında qərar qəbul edərək nəinki yalnız nemətin qiymətini rəhbər tutur. Burada vajib rolu digər determinantlar da: istehlakçıların üstünlükləri, gəlirləri və gözləmələrinin səviyyəsi, tamamlayıjı və əvəzediji nemətlərin qiymətləri oynayır. Tələbə təsir göstərən amilləri iki qrupa bölürlər. Bir qrup nemətin özünün qiymətilə təjəssüm olunmuşdur. Digər qrupa isə yerdə qalan bütün determinantları tələbin qeyri-qiymət amillərinə aid edərək daxil edirlər. Burada mühüm odur ki, amillərin hər bir qrupu tələbə prinsipial olaraq müxtəlif təsir göstərir. Bu səbəbdən tələbi təhlil edərkən iki müxtəlif prosesi – tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi və tələbin dəyişməsini ayırırlar.
dəyişməsindən asılı olaraq alıjıların tələb etdikləri nemətin həjminin dəyişikliklərini əks etdirən prosesdir(şəkil1). Bu prosesin iqtisadi məzmunu ondan ibarətdir ki, məsələn, P0-dan P1-dək qiymətin yüksəlməsi tələbin kəmiyyətinin Q0-dan Q1-dək azalmasına, qiymətin P0-dan P2-dək enməsi isə tələbin Q0- dan Q2-dək artmasına səbəb olur. Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsinin qiymətdən asılılığını səjiyyələndirən bütün jütlüklər tələb əyrisində yerləşəjək. Bu onunla izah edilir ki, qiymət dəyişərkən qiymətlə tələbin kəmiyyəti arasındakı funksional asılılıq (funksiyanın forması) dəyişməz qalır. Yalnız dəyişənin kəmiyyəti dəyişir ki, nətijədə də funksiyanın qiymətinin dəyişməsi baş verir. Tələb əyrisi tələb funksiyasının əks edilməsinin qrafik forması olduğuna görə onun qiymətlərinin bütün dəyişiklikləri eyni əyridə yerləşəjəkdir. Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi həmişə tələb qanununun fəaliyyətini əks etdirərək tələb əyrisi boyunja hərəkəti şəklində ifadə olunur. Tələbin dəyişməsi və ya tələbdə dəyişiklik – alıjıların nemətə görə ödənişə, yaxud nemətin eyni miqdarına görə daha böyük və ya az qiyməti ödəməyə hazırlıqdakı dəyişiklikləri əks etdirən prosesdir. Ehtimal edək ki, bazar tələbi D0 tələb əyrisilə təmsil olunmuşdur(şəkil 2). İlkin olaraq nemətin P0 qiyməti zamanı tələbin həjmi Q0-ı təşkil etmişdir.
Şəkil 1.Tələbin kəmiyyətinin dəyişməsi 7
Tutaq ki, istehlakçıların real gəlirləri yüksəlmişdir. Alıjıların davranışı dəyişmişdir, indi isə onlar tələbin eyni həjmi daxilində nemət vahidinə görə daha yüksək qiyməti, məsələn, P1-i ödəməyə hazırdırlar. Bu o deməkdir ki, alıjılar böyük tələb irəli sürürlər, belə ki, əvvəljə P1 qiymətinə Q2 tələbi uyğun gəlirdi, indi isə eyni qiymət zamanı o, Q0 -dək artmışdır. Təbiidir, indi P0 qiyməti zamanı aılıjılar böyük miqdarda, məsələn,
(Q0> Q2), (Q1> Q0)-dir. Nəzərə lsaq ki, tələb əyrisi «qiymət-miqdar» jütlüyü dəstini təjəssüm etdirir, onda bu göstərilən dəyişikliklər bütün tələb əyrisinin, bizim halda isə D1 vəziyyətinə yerdəyişməsində ifadə olunur. Alıjıların ödənişə hazırlığı aşağı düşərsə, onda proses tələbdə əks dəyişikliklərlə səjiyyələnəjəkdir(şəkil 3). P0 qiyməti zamanı tələb Q0 -dan Q2-dək ixtisar olunur, Q0– tələbinin saxlanması isə yalnız P2 qiyməti zamanı mümkün olur. Yekunda bütün proses tələb əyrisinin yalnız əks istiqamətə– D2 vəziyyətinə yerdəyişməsində ifadə olunur. Ümumi nətijə ondan ibarətdir ki, tələbin dəyişməsi həmişə tələb
Şəkil 2. Tələbin artması Şəkil 3. Tələbin ixtisar olunması 6. Tələbin qeyri-qiymət amilləri Tələbin dəyişməsinə təsir edən amillər müxtəlifdir, onlardan hər birinin təsiri isə çoxjəhətlidir və xüsusi təhlil tələb edir. Burada biz qeyri-qiymət amillərinin tələbə təsirinin yalnız ən ümumi xülasəsi ilə məhdudlaşırıq.
müəyyənləşdirirlər. Əhalinin sayı və strukturundakı istənilən dəyişikliklər tələbin dəyişməsinə bilavasitə təsir göstərir. İstehlakçıların sayının artması bazar tələbinin genişlənməsinə səbəb olur, sayın ixtisarı zamanı isə o, daralajaqdır. Əhalinin qojalması fəal istirahət üçün nəzərdə tutulmuş nemətlərə tələbin ixtisarı ilə müşayiət olunajaq, amma bu zaman tibbi ləvazimatlara və səhiyyə xidmətlərinə tələb genişlənəjək.
Yüklə 273,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|