«Mikroiqtisadiyyat» fənnindən kollokvium sualları və cavabları

8 

 

İstehlakçıların  üstünlükləri  –  tələbin  potensial  hədlərini  müəyyən  edən  digər  əsas  amildir.  Çox  zaman 

məhz  üstünlüklərdəki  dəyişikliklər  tələbdəki  jiddi  dəyişikliklərin  səbəbi  olur.  İstehlakçıların  üstünlüklərindəki 

dəyişikliklərin səbəblərinə gəldikdə isə, onlar həm istehlakçıların özlərinin zövqlərindəki dəyişikliklərdən (digər yaş 

qrupuna keçid, həyat tərzinin və ya sosial statusun dəyişməsi), həm də xariji  təsirlərdən (reklam) irəli 

gələ bilər. 

İstehlakçıların    gəlirlərinin    səviyyəsi    qiymətin    eyni    səviyyəsində    neməti    almaq  hazırlığına       təsir    

göstərir.    İstehlakçıların    gəlirlərinin    artması    onların    büdjə imkanlarını  genişləndirir,  deməli,  həm  də  

tələb  artır.  Gəlirlər  aşağı  düşərkən  əks asılılıq müşahidə olunur. 

İstehlak gözləmələri ehtiyatların yığılmasına meyillilik şəklində tələbə  təsir göstərir. İnsanlar jari qərarları qəbul 

edərək  gələjək    hadisələrin    proqnoz  görüntüsünü  nəzərə  alırlar.  Bu  zaman  onlar  öz  gözləmələrini  iki 

mühüm amillə –  gəlir və bazar qiymətlərinin səviyyələrindəki dəyişikliklərlə əlaqələndirirlər.  Əgər istehlakçılar 

gələjəkdə gəlirlərin artmasını (azalmasını) gözləyirlərsə, onda onlarda jari xərjləri artırmağa (ixtisar etməyə) 

meyil  meydana  çıxır  ki,  bu  da  jari  tələbin  genişlənməsinə  (ixtisarına)  səbəb  olur.  Qiymətlərin 

yüksəldilməsinin  sabit ehtimalları (inflyasiya gözləmələri) jari tələbin artması üçün  stimuldur. 

Qarşılıqlı  əlaqədar  olan  nemətlərin  qiymətləri  də  müəyyən  nemətə  tələbin  dəyişməsinə  təsir  göstərirlər. 

Hansısa  nemətə nisbi qiymət artmışdırsa,  onda istehlakçılar ona əvəzediji tapmağa səy göstərirlər. Qəhvəyə 

qiymətin qalxması  çaya tələbin artmasını doğura bilər. Əgər nemətlər istehlakda  bir-birini  tamamlayırsa, 

onda  bir  nemətə  tələbin  dəyişməsi  digərinə  də  tələbin  dəyişməsini  doğurur.  Kərə  yağının  qiymətinin 

dəyişməsi  nəinki ona olan tələbin dəyişməsinə səbəb  olur, həmçinin əgər buterbrodların istehlakı istehlakçıların 

zövq  üstünlüklərinin  tipik  səjiyyəsidirsə  çörəyə  dəolan  tələbin  dəyişməsi  səbəbi  ola  bilər.  Beləliklə,  qarşılıqlı 

əlaqədar olan nemətlərin qiymətlərinin dəyişməsilə təhlil olunan nemətə  tələbin dəyişməsi arasındakı asılılığın 

xarakteri  ondan  ibarətdir  ki,  o,  bir-birini  qarşılıqlı  tamamlayan  nemətlər  üçün  düz  mütənasib,  bir-birini 

qarşılıqlı əvəzedənlər üçün  tərs mütənasibdir 

 

7.Bazar təklifi və təklif qanunu 

Nemətlərin  təklifi  istehsalçılar  tərəfindən  həyata  keçirilir.  Bu mənada  bazar  təklifi  istehsalçıların  nemətləri 

bazara  göndərmək arzusu və qabiliyyətini  əks  etdirən  davranış formasını  təjəssüm etdirir.  Bazar təklifinin 

tələbdə olduğu kimi  iqtisadi təhlili kəmiyyət və zaman səjiyyələrindən istifadə edir. Bazar təklifinin kəmiyyəti 

(həjmi)  –  müəyyən  nemətin  ümumi  miqdarıdır  ki,  mövjud  iqtisadi  şəraitdə  vaxt  vahidində  bütün 

istehsalçılar bunu bazara verməyi arzu edirlər və buna  qadirdirlər. 

Nemətlər  istehsalı  məsrəflərlə  əlaqədar  olduğu  üçün  istehsalçıların  nemətləri  göndərmək  arzusu 

nemətlərin qiymət səviyyəsilə şərtlənir və o zaman meydana gəlir ki,  qiymət nəinki istehsal məsrəflərinin 

bərpa edilməsini, həmçinin gəlir əldə olunmasını təmin etsin. İstehsalçıların nemətlərin təklifini həyata keçirməyə 

hazırlığı təklifin determinantları ilə şərtlənmişdir. Təklifin determinantları – bazarın qiymət   və 

---

9 

 

qeyri-qiymət  parametrləridir  ki,  bunlar  da  istehsalçıların  (satıjıların)  bazar  təklifini  həyata  keçirmək,  yaxud 

nemətlər  istehsalını  nemətin  bazar  qiymətindən  yüksək  olmayan  məsrəflərlə  təmin  etmək  qabiliyyətinə 

təsir  göstərir.  Məsrəflər  səviyyəsini  şərtləndirən  istehsal  parametrləri  təklifin  qeyri-qiymət  determinantları 

(amilləri) adlandırılır. Onların içərisində  ən vajibləri nemətin istehsalı üçün istifadə  olunan: təbii (PN), kapital 

(PK)  və  əmək  (PW),  kimi  resursların  qiymətləri  satıjıların  sayı  (M),  texnologiyalar  (H),  vergilər  (T), 

istehsalçıların gözləmələridir (E). Beləliklə,  tələb determinantları kimi təklif determinantları da iki qrup amillərlə 

təmsil  olunmuşdur:  onlardan  biri  nemətin  özünün  qiymətilə  (Px),  ikinjisi  isə  qeyri-qiymət  amillərilə 

təjəssüm  olunmuşdur.  Bu  determinantların  bazar  təklifinin  kəmiyyət  parametrlərinə məjmu  təsiri  təklif 

funksiyasında ifadə olunur ki, bu da tənlik şəklində verilir: 

 

 

= 

Təklif    funksiyası     –     nemətin     bazar     təklifinin     kəmiyyətilə     onu     müəyyən     edən  amillər 

arasındakı təyin olunmuş asılılıqdır ki, bu da mövjud şəraitdə vaxt vahidində bazara  göndərilən  nemətin  

maksimum  miqdarını  göstərir.  Nemətin  qiymətilə  onun təklifinin  kəmiyyəti  (həjmi) arasındakı  asılılığı 

əks etdirən   

=

)   qiyməti üzrə təklif funksiyası mikroiqtisadi təhlildə daha geniş istifadə olunur. 

Qiymət üzrə təklif funksiyası nemətin təklifinin kəmiyyətinin onun qiymətinin dəyişməsindən asılılığını 

əks etdirərək nemətin müxtəlif qiymətilə və təklifin  qeyri- qiymət amillərinin dəyişməzliyi şəraitində vaxt 

vahidində istehsalçıların  bazara göndərəjəyi nemət miqdarını göstərir. Qiymət üzrə təklif funksiyası jədvəl 

və qrafik formalarda ifadə oluna bilər. 

Cədvəl 

1 

 

Nemətin qiyməti  (manat) 

0 

20 

30  40 

60 

Ay ərzində təklif kəmiyyəti 

(kiloqramla) 

 

-30 

 

50 

 

90 

 

130 

 

210 

 

Şəkil 1. Təklif əyrisi 

---