MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
- Ölmək-ölməkdir, xırıl- damaq n ə deməkdir”
- Bədbəxt, ölürdün, b əs o xırıldamaq nə idi”
- Adamın niyy əti haradırsa, mənzili də ora olar.
Misir S əfərov 280 olmaqla b ərabər, yazıçının yaradıcılıq üslubunu müəyyən- l əşdirməyə də kömək edir. Daha başqa bir nümunə, xalq arasında belə bir məsəl işlənir: “Ölmək-ölməkdir, xırılda- maq n ə deməkdir” 106 . Romanda bu m əsələ həm əslində olduğu kimi, həm də şəkilcə dəyişilmuiş formada rast g əlirik: “Axı mən nədən qorxuram? Ölmək-ölməkdir, xırıl- damaq n ə deməkdir?” (I, 117). “Hacıyevin məktubundan öyrəndikləri Qulam hadi- s əsi böyük ibrətamiz bir dərs kimi hələ də onların yadından çıxmırdı, onun dalınca deyirdilər: Bədbəxt, ölürdün, b əs o xırıldamaq nə idi” (II, 97). Göründüyü kimi, eyni atalar sözünd ən iki müxtəlif şəkildə istifadə olunmuşdur ki, bu da üslubi çoxrəngliliyə nail olmaq baxımından ədibin zəngin söz ehtiyatına dəlalət edir. Ə.Əbülhəsən xalqın işlətdiyi “Əzrayıl gələndə soruş- maz ki: - oğul-uşağın necədir” 107 m əsəlindən “Dedilər Əzrayıl uşaq paylayır, dedi, mənimkini almasın, özününkü özün ə qalsın” (I, 279) kimi, “Ölən canını qurtarır, vay qalanın halına” məsəlindən “dərd dirinin dərdidir, ölüyə nə var ki”, “Ölünün d ərdi yoxdur, dərd dirininkidir” (IV, 122), “Şirin aşına zəhər qatma” 108 m əsəlindən “aşımıza yamanca ağı qatdı” (II, 62) şəklində və s. istifadə etmişdir. Bu atalar sözl əri və məsəllər formasını dəyişsə də təsvir olunan hadis ə ilə elə əlaqələndirilmişdir ki, oxucu çətinlik çə- m ədən onların hansı atalar sözü və ya məsəldən təşəkkül tapdığını müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkmir. Bu isə 106 Atalar sözl əri. Bakı, 1949, səh.178. 107 Atalar sözl əri və məsəllər. Bakı, 1981, səh.126. 108 Atalar sözl əri. Bakı, 1949, səh.177. Az ərbaycan dili məsələləri 281 yazıçının bədii səbnətkarlığını, onun dil və üslub özünə- m əxsusluğunu aydınlaşdıran cəhətlərdəndir. 3. Atalar sözl əri və məsəllərin tərkibinə söz və ya söz birl əşməsi daxil edilmişdir. Atalar sözl əri və məsəllərə son dərəcə ehtiyatla, h əssaslıqla yanaşan sənətkar, yeri gəldikcə, üslubi tələbdən asılı olaraq, onlara bəzən əlavələr də etmişdir. Bu əlavələr atalar sözl əri və məsəllərin ifadə etdiyi mənanı daha da genişləndirmiş, onların oxucuya təsirini qat-qat artırmış, əsərin dilinə canlı xalq danışıq dilinin rayihəsini gətir- mişdir. M əsələn, xalq arasında işlənən “Niyyətin hara, m ənzilin də ora” 109 v ə “Bir gül ilə bahar olmaz” 110 atalar sözl ərinə Ə.Əbülhəsən müəyyən əlavələr etmiş və bununla da onları surətin danışıq tərzinə, bilik səviyyəsinə uyğun- laşdırmışdır. Misal: Bala, s ən bunu yadında yaxşı saxla. Adamın niyy əti haradırsa, mənzili də ora olar. Səninki buradır, burada da qalacaqsan (I, 221); “Bir güln ən də ki, bilirsən bahar olmaz” dey ərlər. Amma bu gül baharın yaxın- lığının muştuluqçusu olanda iş dəyişir (II, 213). Burada maraqlı bir cəhət də özünü göstərir. Müəllif atalar sözləri v ə məsəllərin tərkibinə sözlər əlavə etməklə yanaşı, onlara öz münasib ətini də bildirmişdir. Nümunələrdəki “Səninki buradır, burada da qalacaqsan” və “amma bu gül baharın yax ınlığının muştuluqçusu olanda iş dəyişilir” artımları m əhz xatırlatdığımız müəllif münasibətilə əlaqədardır. Bunlar mü əllifin atalar sözləri və məsəllərə yaradıcı şəkildə yanaşdığını bir daha təsdiq edir. 109 Atalar sözü. Bakı, 1949, səh.167. 110 Yen ə orada, səh.45. Misir S əfərov 282 Xalq arasında bir işi gizli saxlamaq, heç kimə bildirm əmək fikri “Bir daş altda, bir daş üstdə” 111 şəklində ifad ə olunur. Ə.Əbülhəsən bu məsələ də əlavələr etmiş və onu t əsvir olunan hadisə ilə bilavasitə əlaqələndirmişdir. M əsələn, “Belə də olsun, hələ ki sən bir daş bunun altından qoy, bir daş da üstündən” (IV, 12). Müəllif bu artım vasitəsilə surətin psixologiyasını, onun ikiüzlü, xain t əbiətini aça bilmişdir. Siyasi rəhbər Xalıq Xalıqova əxlaqsız Göyçək deyəndə ki, Cumanın toruna düşüb, bəzi m əlumatları düşmənlərə verməyə hazırlaşır. Xalıqov ona yuxa rıda göstərdiyimiz kimi “məsləhət” verir. Ona görə yox ki, onun Göyç əyə canı yanır. Yox! Ona görə ki, o, Göyç əkdən əxlaqsız bir qadın kimi yararlanacaqdı. Yazıçı Xalıqovun bu xarakterini məhz onun öz dili ilə açıb göst ərir. Atalar sözü və məsəllərin müəyyən forma t əshihlərinə məruz qalaraq işlədilməsinə dair yuxarıda misal g ətirdiyimiz nümunələrə əsərdən başqalarını da əlavə etmək olar. Məsələn, “İlanın quyruğunu basmasan, s əni sancmaz” 112 , “İlanın quyruğunu neçün basıram ki, qayıdıb məni sancır da!” (IV, 32); “Əl yananda ağıza t əpərlər” 113 , “Əlin yanır, uşaq kimi ağzına təpirsən” (IV, 241); “Göyd ə axtarırdım, yerdə tapdım”; 114 “M ən onu göyd ə axtarırdım, yerdə əlimə düşdü”( II, 32); “Div qurbağaya aşiq olub”; 115 “S ən deyəsən div qurbağaya aşiq olan kimi Lidiyaya vurulmusan” (I, 188) v ə s. Bu d əyişikliklər, əlbəttə ki, hadisənin oxucuya daha yaxşı çatmasına, surətin daxili-psixoloji aləminin, dünyagörü- 111 Atalar sözü. B akı, 1949, səh.43. 112 Yen ə orada səh.119. 113 Yen ə orada, səh.106. 114 Yen ə orada, səh.150. 115 Atalar sözl əri və məsəllər. Bakı, 1971, səh.49. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|