Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti
Yüklə 492,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Asiya-Sakit Okean
- Latın Amerikası və Karib hövzəsi
- Mərkəzi və Şərqi Avropa
neft sənayesinə yönəldilib. 2002-ci ildə investisiya qoyuluşlarının yarıdan çoxu Əlcəzair, Anqola, Nigeriya, Tunis və Çad iqtisadiyyatlarına yatırılıb. Xaricə iri investisiya qoyuluşlarını isə yalnız Cənubi Afrika Respublikasının müəssisələri həyata keçiriblər. 2002-ci ildə dünya üzrə müşahidə edilmiş qlobal tendensiyadan Asiya-Sakit Okean regionu da kənarda qalmayıb. Regiona investisiya axını 2001-ci ildəki 107 milyard dollardan 2002-ci ildə 95 milyard dollara düşüb. Lakin bu meyl özünü subregionlar üzrə müxtəlif cür göstərib. Mərkəzi və Cənubi Asiyadan başqa digər subregionlarda birbaşa xarici investisiya axını azalıb. Regionun 57 ölkəsindən 31-də investisiya idxalı azalıb. Bununla yanaşı, regiondaxili investisiya axınları özünün yüksək dinamikliyini qoruyub saxlamışdır ki, bu da istehsalın yerləşdirilməsi yerlərinin dəyişdirilməsi, regional istehsal şəbəkələrinin genişləndirilməsi və regional inteqrasiya səylərinin gücləndirilməsi ilə əlaqədardır.
ərzində azalmaya məruz qalmışdır. Bu göstərici 2002-ci ildə 2001-ci ildəki 84 milyard dollardan 56 milyard dollara düşmüşdür. Düşüş bütün subregionlara və regionun 40 ölkəsindən 28-də müşahidə edilmişdir. Burada region üçün spesifik olan amillər (Argentinada mövcud olan kəskin iqtisadi böhran, bir sıra ölkələrdə siyasi vəziyyətin pisləşməsi) də xüsusi rol oynamışdır. Azalma özünü daha çox xidmət sektorunda göstərib. Bununla yanaşı, emaledici sənaye yüksək davamlılıq dərəcəsi nümayiş etdirmiş və bu sektorda demək olar ki, heç bir dəyişiklik olmamışdır.
investisiyaların artımını göstərmişdir. Regiona investisiya axını 2001-ci ildəki 25 milyard dollardan 2002-ci ilin sonuna 29 milyard dollara qalxıb. Bununla belə, bu ümumi artım fonunda region daxilində iki əks meyl müşahidə edilib. Regionun 10 ölkəsində birbaşa xarici investisiya axını azalmış, 9 ölkəsində isə artmışdır. İnvestisya axını sahələr üzrə də fərqlənmişdir: avtomobil sənayesinə investisiya axını gücləndiyi halda elektron sənaye sahələri investisiya qoyuluşları ilə problem yaşamışdır. Bundan başqa, bir sıra Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində, ilk növbədə isə Avropa Birliyinə daxil olmağa namizəd olan ölkələrdə firmalar (xarici filiallar da daxil olmaqla) qeyri-ixtisaslı məyə əsaslanan əməliyyatların dondurulmasına meyl göstərmiş və yerli işçi qüvvəsinin yüksək təhsil səviyyəsinə arxalanaraq yüksək əlavə dəyərə malik sahəlrədə fəaliyyətilərini genişləndirməyə çalışmışlar.
Birbaşa xarici investisiyalar üzrə meylləri təhlil edərkən onun son illər ərzində “böyük üçlük” ölkələri üzrə təmərküzləşmə dərəcəsinin artdığını da qeyd etmək lazımdır. 2001-ci iln yekununa görə, “böyük üçlük” ölkələri, yəni ABŞ, Avropa Birliyi və Yaponiyadan ixrac edilən birbaşa investisiyaların 69%-i elə “üçlük” ölkələrinin özlərinə yönəldilmişdir. Müqayisə üçün: bu göstərici 1985-ci ildə 60%, 1988-ci ildə 61%, 1997-ci ildə isə 63% təşkil etmişdir. Bu o deməkdir ki, “üçlük” ölkələri üçün birbaşa xarici investisiya axını obyekti kimi digər ölkələrin əhəmiyyəti azalmışdır (Sxem 5.2). Yuxarıda deyilənlərdən göründüyü kimi, kapitalın beynəlxalq hərəkəti prosesi kifayət qədər dinamikdir və hazırda o bir sıra yeni xüsusiyyətlər əldə etmişdir. Sahibkar kapitalının miqrasiyasının müasir tendensiyalarına aşağıdakıları aid etmək olar. 1.
dünya ÜDM-nin artım tempini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir. Belə ki, 1996-2000-ci illər ərzində əmtəə və xidmət ixracının illik artım tempi 3,4%-ə bərabər olduğu haldas investisiyalar üzrə bu göstərici 40,4%-ə bərabər olub. 2.
Firmaların beynəlmiləl birləşmələrinin və alınmalarının sayı artır. Qovuşma və birləşməni müşaiyət edən kapital qoyuluşlarının həcmi 2002-ci ildə 370 milyard dollara bərabər olmuşdur ki, bu da birbaşa xarici investisiyaların 57%-nə bərabərdir. 3.
Xarici investisiyaların dünya bazarının əsas subyekti kimi transmilli şirkətlərin rolunun artımı. BMT-nin göstəricilərinə görə, transmilli şirkətlərin sayı 2002-ci ilin axırına 64 minə bərabər olmuşdur. Transmilli şirkətlərin məcmu xarici investisiyaları 2002-ci ilin sonuna 7 trilyon dollar səviyyəsində qiymətləndirilir.
641 191 694 64 24 88 Sxem 5.2. “Böyük üçlük” ölkələri və “üçlük” ölkələrindən birbaşa xarici investisiyaların böyük rol oynadığı ölkələr arasında birbaşa xarici investisiyaların hərəkəti, 2001-ci il, mlrd. dollarla
4.
Xarici investisiyaların sahəvi strukturunda dəyişiklik baş verir. İnvestisiyalar emaledici sənaye və ticarətdən elmtutumlu sahələrə və xidmət sferasına yönəlir. ABŞ-la assosiasiya olunan partnyorlar: Azərbaycan, Argentina, Boliviya, Venesuela, Honduras, İsrail, İslandiya, Kanada, Kosta- Rika, Meksika, Paraqvay, Rusiya, Salvador, Səudiyyə Ərəbistanı, Sinqapur, Trinidad və Tobaqo, Çili, İsveçrə, Ekvador ABŞ İxrac edilən BXİ-nin məcmu həcmi: 1382 Avropa Birliyi İxrac edilən BXİ-nin məcmu həcmi: 3172 Yaponiya İxrac edilən BXİ-nin məcmu həcmi: 300 AB ilə assosiasiya olunan partnyorlar: Avstraliya, Albaniya, Argentina, Ermənistan, Banqladeş, Bolqarıstan, Braziliya, Makedoniya, Macarıstan, Dominikan Respublikası, Misir, İran, Yəmən, Kabo-Verde, Qətər, Keniya, Latviya, Livan, Litva, Mavrikiy, Mərakeş, Myanma, Nigeriya, Yeni Zelandiya, Norveç, BƏƏ, Peru, Rusiya, Svazilend, Suriya, Slovakiya, Sloveniya, Tunis, Türkiyə, Xorvatiya, Çexiya, Çili, İsveçrə, Estoniya, Cənubi Afrika
Yaponiya ilə assosiasiya olunan partnyorlar: Qətər, Oman, Cənubi Koreya, Sinqapur “Böyük üçlük” ölkələrindən ixrac edilən BXİ-nin məcmu həcmi: 4854
“Böyük üçlük” ölkələrində BXİ-nin məcmu həcminin xüsusi çəkisi: 69% Yüklə 492,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|