Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti
Yüklə 492,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 5.9 XİZ-lərin təsnifi Meyar XİZ-lərin növləri
- İnvestisiya iqlimi
- Cədvəl 5.10 1991-2002-ci illərdə birbaşa xarici investisiyaların tənzimlənməsi üzrə milli rejimə edilən dəyişikliklər
- Mənbə
zonalar (XİZ) güzəştli vergi, gömrük, qanunvericilik rejiminin olduğu dövlət tərəfondən müəyyən edilmiş rayonlar və ya ərazilərdir. Bu şərtləri təmin edilməsi investor üçün xüsusi əlverişli şərait yaradır. XİZ-lərin yaradılması məqsədləri onları təşkil edən ölkələrin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyələrindən, onların strateji inkişaf planlarından asılı olaraq dəyişə bilər. Müasir dünya praktikasında XİZ-lərin 20-dən çox növü mövcuddur. XİZ ərazisində təqdim edilən güzəştlər sisteminin ümumi elemntləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar:
vergi və gömrük güzəştləri;
maliyyə güzəştləri (imtiyazlı dövlət kreditləri, təbii inhisarların xidmətlərin görə qiymətlərin aşağı salınması formasında dolayı subsidiyalar, torpaq sahələri və istehsal binalarının istifadəsinə görə güzəştli icarə dərəcələri və s.);
inzibati güzəştlər (müəssisələrin qeydiyyata alınmasının sadələşdirilmiş proseduru, xarici vətəbdaşların gəliş və gedişinin asanlaşdırılmış rejimi və s.). XİZ-lərin təsnifini dprd əsas meyar üzrə həyata keçirirlər (Cədvəl 5.9).
Ticarət (azad gömrük anbarları, azad limanlar, ticarət- istehsal)
Texniki-tətbiqi (texnopolislər, texnoparklar, innovasiya mərkəzləri)
Xidmət (offşor, vergi “cənnəti”)
Kompleks (azad sahibkarlıq zonaları, xüsusi rejimli ərazilər)
2. Dünya və milli iqtisadiyyatlara inteqrasiya dərəcəsinə görə
Ekstravertiv – anklav xaraketərə malik və xarici bazara yönəlmiş
3. Sahə əlamətinə görə Bir qayda olaraq XİZ-lərdə sənaye istehsalının müxtəlif sahələrinə aid olan müəssisələr yerləşirlər. Bununla yanaşı, dünya praktikasında XİZ-lərin sənayenin bir və ya bir neçə sahəsi üzrə ixtisaslaşması hallarına rast gəlinir (məsələn, elektron və elektrotexniki məhsullar, maşınqayırma məhsulları, neft-kimya məhsulları və s.)
4. Mülkiyyət xarakterinə görə
Dövlət
Özəl
Qarışıq
Dünyanın bütün ölkələri sayılan tədbirlərdən xarici investisiyaların cəlbi üçün istifadə edirlər. Bununla yanaşı, səanyecə inkişaf etmiş ölkələr stimullaşdırmanın fiskal metodlara deyil, maliyyə metodlarına üstünlük verirlər. Onların fikrincə, vergilərin təsiri həddən artıq ünvansızdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələr isə maliyyə resurslarının çatışmazlığı səbəbindən vergi tədbirlərinə üstünlük verirlər. Eyni zamanada, birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsinin qeyri-maliyyə metodlarından istifadənin genişlənməsi ilə, xüsusilə də çoxsaylı xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması ilə xarakterizə olunan sabit meyl müşahidə olunmaqdadır. Ölkənin bu bazarda iştirakının aktivliyi və investorların hər hansı bir ölkəyə kapital ixracına hazır olmaları kapitalı idxal edən ölkədə investisiya iqlimindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. İnvestisiya iqlimi xarici kapital qoyuluşlarının risq dərəcələrini və onların ölkədə səmərəli istifadə edilməsi imkanlarını müəyyən edən iqtisadi, siyasi, hüquqi, sosial və s. amillərin məcmusudur. İnvestisiya iqlimi kompleks anlayışdır və bir sıra parametrləri özündə əks etdirir: milli qanunvericilik, iqtisadi şərait (artım, tənəzzül, staqnasiya), gömrük rejimi, valyuta siyasəti, iqtisadi artım tempi, inflyasiya tempi, valyuta məzənnəsinin sabitliyi, xarici borcun səviyyəsi və s. Birbaşa xarici investisiyalar sahəsində yeridilən dövlət siyasəti getdikcə daha açıq olur və investisiyaların dəstəklənməsi üzrə stimullardan və ünvanlı strategiyalardan daha aktiv şəkildə istifadə edilir. Son illər birbaşa xarici investisiya axınlarının azalması problemi ilə qarşılaşan hökumətlərin əksəriyyəti investisiya rejiminin liberallaşdırılmasını sürətləndiriblər: 2002-ci ildə dünyanın 70 ölkəsində tənzimləmə sisteminə edilən 248 dəyişiklikdən 236-ı birbaşa xarici investisiyalar üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına yönəlib (Cədvəl 5.10).
Cədvəl 5.10 1991-2002-ci illərdə birbaşa xarici investisiyaların tənzimlənməsi üzrə milli rejimə edilən dəyişikliklər
199 1 199 2 199 3 199 4 199 5 199 6 199 7 199 8 199 9 200 0 200 1 200 2 İnvestisiya rejimlərinə dəyişiklik etmiş ölkələrin sayı 35
43
57
49
64
65
76
60
63
69
71
70
Tənzimləmə rejimlərində dəyişiklərin sayı
82
79
102
110
112
114
151
145
140
150
208
248
BXİ üçün daha
əlverişli şəraitin yaradılmas ı
80
79 101
108
106
98
135
136
131
147
194
236
BXİ üçün daha
əlverişsiz şəraitin yaradılmas ı
2
- 1
2
6 16
16
9
9
3 14
12
Mənbə: World Investment Report 2003. UNCTAD, New York and Geneva, 2003
Göründüyü kimi, 1991-2002-ci illər ərzində edilən 1641 dəyişikliyin 95%-i birbaşa xarici investisiyalar üçün əlverişli şəraitin yaradılması məqsədini daşıyıb. Yüklə 492,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|