Mövzu 4 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində kapitalın beynəlxalq hərəkəti

məcmu istehsalı 

Xarici filialların 

məcmu aktivləri 

2091 

5899  26543 

18.8 

13.9 

19.2  20.7  27.4 

4.5 

8.3 

Xarici filialların 

ixracı 

722 

1197 

2613 

13.5 

7.6 

9.6 

3.3  11.4 

-3.3 

4.2 

Xarici filialların 

işçilərinin sayı  

(min nəfərlə) 

19375  24262  53094 

5.5 

2.9 

14.2  15.4  16.5 

-1.5 

5.7 

ÜDM (cari 

qiymətlərdə) 

10805  21672  32227 

10.8 

5.6 

1.3 

3.5 

2.6 

-0.5 

3.4 

Əsas kapitala 

məcmu yatırımlar 

2286 

4819 

6422 

13.4 

4.2 

1.0 

3.5 

2.8 

-3.9 

1.3 

Royalti və 

lisenziya 

ödəmələri 

hesabına gəlirlər 

9 

30 

72 

21.3 

14.3 

6.2 

5.7 

8.2 

-3.1 

... 

Əmtəə və qeyr-

amil 

xidmətlərinin 

ixracı 

2053 

4300 

7838 

15.6 

5.4 

3.4 

3.3  11.4 

-3.3 

4.2 

 

Mənbə: World Investment Report 2003. UNCTAD, New York and Geneva, 2003. 

 

Lakin,  birbaşa  xarici  investisiyaların  artım  dinamikası  illər  üzrə  qeyri-bərabər  templərlə 

gedir. Cədvəldən göründüyü kimi, birbaşa xarici investisiyalar 1986-2000-ci illərdə yüksək artım 

tempi  göstərsə  də

2

,  2001  və  2002-ci  illərdə  kəskin  azalma  baş  vermişdir.  Təkcə  2002-ci  ildə  o 

21%  azalmış  və  651  milyard  dollar  təşkil  etmişdir  ki,  bu  da  1998-ci  ildən  etibarən  ən  aşağı 

göstəricidir.  2002-ci  ildə  dünya  ölkələrinin  108-də  investisiya  axınının  azalması  müşahidə 

edilmişdir. Bu azalmanı şərtləndirən  əsas  amil dünyanın əksər  regionlarında  aşağı iqtisadi artım 

tempinin  müşahidə  edilməsi olmuşdur.  Həmçinin  dünya  iqtisadiyyatının  canlanması ilə  bağlı  ən 

azı yaxın perspektiv üçün qeyri-əlverişli proqnozların da verilməsi vəziyyətə öz təsirini göstərir. 

Bununla yanaşı, şirkətlərin fond birjalarında bazar dəyərlərini itirmələri, şirkətlərinin gəlirliliyinin 

azalması,  şirkətlərin  struktur  yenidənqurmasının  sürətinin  zəifləməsi  və  bir  sıra  ölkələrdə 

özəlləşdirmə proqramlarının həyata keçirilməsinin başa çatması da birbaşa xarici investisiyaların 

                                                 

2

  Qey  edilməlidir  ki,  1986-2000-ci  illər  ərzində  də  artım  dinamikası  düzxətli  olmamışdır.  1991-1992-ci  illərdə  dünya 

iqtisadiyyatında  baş  verən  böhranlar,  1997-1998-ci  illərin  maliyyə  böhranları  birbaşa  xarici  investisiyalardan  da  yan 

keçməmişdir. 

---

azalmasına  öz  təsirini  göstərmişdir.  Transsərhəd  birləşmə  və  qovuşmaları  (BQ)  da  ümumi 

azalmaya əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. 

Yuxarıda qeyd olunan əlverişsiz amillər sırasına aşağıdakıları da aid etmək olar: 



 

bir sıra dünya ölkələrində iqtisadi böhranların davam etməsi; 



 

Asiya və Latın Amerikası ölkələrində maliyyə bazarlarının qeyri-sabitliyi; 



 

banklar tərəfindən verilən kreditlərin sayının və həcminin aşağı düşməsi; 



 

dünya ticarətinin artım tempinin zəifləməsi; 



 

özəlləşdirmə proseslərinin zəifləməsi. 

Birbaşa xarici investisiyaların əsas ölkə qrupları üzrə bölgüsü Cədvəl 5.7-də verilmişdir. 

Cədvəl 5.7 

Birbaşa xarici investisiyaların əsas ölkə qrupları üzrə bölgüsü 

 

 

İllər 

Bütün dünya 

Sənayecə inkişaf 

etmiş ölkələr 

İnkişaf etməkdə 

olan ölkələr 

Şərqi və Mərkəzi 

Avropa ölkələri 

İdxal 

İxrac  İdxal 

İxrac  İdxal 

İxrac  İdxal 

İxrac 

Dəyər ifadəsində (mlrd. dollar) 

1989-

1994 

200.1 

228.3  137.1 

203.2  59.6 

24.9  3.4 

0.1 

1995-

2000 

705.4 

680.1  502.1 

616.6  184.0 

61.3  19.3 

2.2 

2001 

823.8 

711.5  589.4 

660.6  209.4 

47.4  25.0 

3.5 

2002 

651.2 

647.4  460.3 

600.1  162.1 

43.1  28.7 

4.2 

Ümumi göstəricidə payı (%-lə) 

1989-

1994 

100.0 

100.0  68.5 

89.0  29.8 

10.9  1.7 

0.1 

1995-

2000 

100.0 

100.0  71.2 

90.7  26.1 

9.0  2.7 

0.3 

2001 

100.0 

100.0  71.5 

92.8  25.4 

6.7  3.1 

0.5 

2002 

100.0 

100.0  70.7 

92.7  24.9 

6.7  4.4 

0.6 

  

Mənbə: World Investment Report 2003. UNCTAD, New York and Geneva, 2003. 

 

Cədvəldən  göründüyü  kimi,  2002-ci  ilin  yekununa  görə,  birbaşa  xarici  investisiyaların 

460,3 milyard dolları sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin, 162,1 milyard dolları inkişaf etməkdə olan 

ölkələrin  28,7  milyard  dolları  isə  Şərqi  və  Mərkəzi  Avropa  ölkələrinin  payına  düşmüşdür. 

Ümumilikdə  isə  1989-2002-ci  illər  ərzində  sənayecə  imkişaf  etmiş  ölkələrin  birbaşa  xarici 

---