Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 8.4. Vitalist model
Vitalist model çərçivəsində insanın həyati qüvvələri anlayışı ətraflı nəzərdən keçirilir. İnsanın həyati qüvvələri dedikdə, onun biososial varlıq olaraq, nəsilartırma və həyat sürmək, öz tələbatlarını səmərəli şəkildə ödəmək başa düşülür. İnsanın həyati qüvvələri, onun fərdi və sosial subyektliyinin birliyi kimi nəzərdən keçirilir. Fərdi subyektlilik deyəndə insanın müxtəlif tələbatlarını fərdi-şəxsi vasitələrlə ödəmək və inkişaf etdirmək qabiliyyəti nəzərdə tutulur. Sosial subyektlilik isə, insanların öz maraq və tələbatlarını ödəmək və inkişaf etdirmək qabiliyyətlərini cəmiyyətin müvafiq sosial institut və təsisatlarının köməyi vasitəsilə gerçəkləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bütövlükdə, həm fərdi, həm də sosial subyektlilik, insanın özəl və ictimai məqsədlərinin, həyati orientasiyalarının əldə edilməsinə xidmət göstərən mühüm amillər kimi nəzərdən keçirilməlidir. Bununla əlaqədar sosial iş, insanın həyati qüvvələrinin formalaşmasına, gerçəkləşdirilməsinə və reabilitasiyasına kömək göstərən bir fəaliyyət, proses kimi başa düşülməlidir. Bu, onu struktur və psixososial işin vəhdəti, sosial işin psixoloji yönümlü ənənələri ilə sosioloji nəzəriyyəsinin kəsişməsi kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Başqa sözlə desək, kompleks üsulu sosial iş nəzəriyyəsində böyük üstünlük təşkil edir. Məhz bunun sayəsində sosial işin strateji istiqamətləri işlənib hazırlanır, onun müxtəlif texnologiyalarının qarşılıqlı əlaqəsi korreksiya edilir, insanların rifahının və həyati qüvvələrinin sosial müdafiəsi məqsədi ilə sosial işin yeni praktik yönümlü üsulları formalaşdırılır. Müvafiq konsepsiya çərçivəsində praktiki fəaliyyət modeli bir vəzifə olaraq qarşısına aşağıdakıları qoyur: Birincisi, kliyentlərin öz imkanlarını mənfi qiymətləndirmək reaksiyalarının qarşısınınn alınması, problemlərinin və həyati 159 çətinliklərinin həll edilməsi məqsədi ilə onların müqavimət qabiliyyətlərinin artırılması, mövcud komplekslərin dəf edilməsi; İkincisi, mövcud vəziyyətin mənfi məqamlarını neytrallaşdırmaqla, kliyent üçün labüd olan müsbət yönümünün inkişafı və onun probleminin həllində ona dəstək; Üçüncüsü, kliyentin problemlərinin həlli imkanlarının mümkün variantları ilə əlaqədar, onun ətraflı məlumatlandırılması və xəbərdar edilməsi zəruridir, xüsusilə də mənəvi zəminlər nöqteyi-nəzərindən; Dördüncüsü, müştəri, sosial işçinin onun problemlərini həll etmək iqtidarında olması qənaətinə gəlməlidir; Beşincisi, fərdi-şəxsi və sosial vasitələrlə kliyentin öz maraq və tələbatlarını ödəyə bilmək qabiliyyəti dəqiq qiymətləndirilməli və sosial işçilərin fəaliyyət strategiyası müəyyənləşdirilməlidir. Müasir sosial işdə psixoanalitik yanaşmanın mahiyyəti onun keçmiş və indiki təcrübə, daxili və xarici reallıq, insanın özü və ―əhəmiyyətli başqası‖ arasındakı əlaqənin – psixoloji prosesin vacibliyini vurğulamasındadır. İnsanların daxili vəxarici dünyaları arasındakı gərginlik, məhz sosial işçilər üçün aydın və eyni zamanda böhranlı olur. Ehtimal ki, bəzi sosial işçilərin psixoanalizə əsaslanan ideyalara ənənəvi mənfi münasibəti və bu ideyaların potensialını yoxlamaqdan yan keçmələri, məhz onların bu gərginliyi aradan qaldırmağa qabil olmamalarından irəli gəlir. Bu səriştənin olmamağının mənbəyi isə, çox vaxt sosial işin təbiəti, onun başlıca məqsəd və vəzifələri barədə yekdil fikrin olmamasındandır. Vəziyyətin qiymətləndirilməsi və ona müdaxilə ilə əlaqədar iki fərqli məqamı ayırmaq olar: birinci, ətraf mühit amilini əsas götürərək, emosional amillərin rolunu inkar edir; ikinci isə, əksinə, emosiya və münasibətlərin aparıcı rolunu vurğulayır, sosial ətrafın əhəmiyyətini isə kifayət qədər dəyərləndirmir. Bu qütbləşmə, hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalmaqdadır. Şübhəsiz ki, bir çox cəmiyyətdə kliyentlərin problemlərinin çox hissəsinin kökü yoxsulluqda və onların əlverişsiz vəziyyətindədir. Bu haqda Böyük Britaniya, ABŞ kimi sosial iş sisteminin inkişaf etdiyi ölkələrin alimləri öz tədqiqatlarında sərt açıqlamalar verirlər. Səhiyyəyə, 160 yaşayışa, təhsilə və məşöulluğa yaxın olan kobud bərabərsizlik həm Qərbi və Şərqi Avropada, Amerikada, həm də Asiyada mövcuddur. Problemlərin həllini fərdlərə öz bədbəxtliklərinə alışmağa kömək etməkdə deyil, ağıllı siyasi hərəkətlərdə axtarmaq lazımdır. Lakin struktur izahlar ―nə üçün bəzi insanlar öz övladlarını təhqir edirlər? Halbuki oxşar sosial şərtlər daxilində olan başqa valideynlər bujnu etmirlər‖ tipli suallara yetərli cavab deyillər. Siyasi ölçülər, eləcə də, ər- arvad cütlüyünün münaqişəyə olan istəyini və ya ailə tərbiyəsinin pozulması zamanı uşaqları müdafiə etmək tələbatını ödəmək imkanına malik olmurlar. Buna görə də, sosial işçilər öz fəaliyyətlərini kliyentlərin sırf daxili problemləri, yaxud yalnız onların sosail ətrafı ilə məhdudlaşdırıla bilməzlər. Sosial işçilər nəinki həm bunu, həm də onu etməli, onlar eyni zamanda daxili və xarici amillərin qarşılıqlı təsiri altında işləməli, hətta imkan daxilində bu qarşılıqlı təsiri istiqamətləndirməlidirlər. Bu deməkdir ki, sosial işçilər daxili və xarici reallıqlar arasındakı gərginliyi aradan qaldırmalıdırlar, bu isə çox mürəkkəb bir ümumbəşəri məsələdir. Bundan əlavə, bu gün istənilən müasir cəmiyyət sosial işçilərə tez təsiredici, bəsit, dar məqsədli və ―təcili sosial yardım paketləri‖ adlanan konkret proqramlar şəklində səmərəli iş nümayiş etdirmək məqsədilə təzyiq edir. Belə bir kobud praqmatik yanaşma sosial işçilərdə insanın hiss və münasibətlər dünyasına ―qeyri-ciddi bir hadisə‖, əngəl, müdaxilə, yaxşı halda isə əhəmiyyətsiz əlavə kimi baxmaq meyli yarada bilər. Halbuki, daxili və xarici reallıqlar arasında balans hökmən gözlənilməlidir; praktik ölçülər onların kliyent üçün emosional əhəmiyyətini anlamadan gözlənilən nəticəni təmin edə bilməzlər. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|