Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Sosial işdə emosional və sosial köməyin göstərilməsi
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.5. Sosial işdə emosional və sosial köməyin göstərilməsi
Sosial işçinin başlıca vəzifəsi, mümkün dərəcədə çox sosial vərdişlərin mənimsənilməsi məqsədilə, kliyentə eyni zamanda emosional və sosial köməyin göstərilməsindən ibarətdir. ―Müdaxilə‖, yaxud ―böhran vəziyyətinə‖ müdaxilə nəzəriyyəsi, sosial iş praktikasına daxil olmaqla, müxtəlif kateqoriyalardan olan müştərilərin problemlərinin həllində köməkçi rolunu oynayır. Bu model, konkret müdaxilə texnologiyalarının işlənib hazırlanması nöqteyi-nəzərindən empirik tədqiqatlar üçün həmişə ―açıq‖ olmuşdur. Bu nəzəriyyə ilə bilavasitə əlaqədar olan sosial iş praktikasında geniş tətbiq olunan nəzəriyyə ―prevensiya‖ nəzəriyyəsidir. Ümumi şəkildə prevensiyanı arzuolunmaz hadisələrin, proseslərin qarşısını almaq cəhdləri kimi qiymətləndirmək olar. Sosial iş institutlaşmağa başladığı dövrdən, ta bu günədək, davamlı olaraq prevensiya (lat. praeventio-xəbərdarlıq) konsepsiyasına istinad etmişdir. Müasir cəmiyyətimizi xarakterizə edən ümumi rasionallaşma prosesi, sosial iş sahəsindən də yan keçməmiş, bu sahənin bürokratikləşməsinə, peşəkar ixtisaslaşmasına və preventiv yönümünün güclənməsinə gətirib çıxarmışdır. Prevensiya anlayışı, elmi leksikonumuza elə də uzun zaman deyildir ki, daxil olmuşdur. Ona ətraflı tərif vermək, onun əsas növ və formalarını seçib ayırmaq səyləri bir çox qərb alimləri tərəfindən edilmişdir. Lakin alman sosioloqu Klaus P.Yapp ―prevensiya‖nı ―təhlükə‖ və ―risk‖ anlayışları vasitəsi ilə müəyyən etməyə çalışır və qeyd edir ki, risk hansısa bir seçimi nəzərdə tutur və subyektiv qərarın nəticələri ilə uyğunlaşdırılır. Preventiv fəaliyyətin yönümündən asılı olaraq, maddi və formal prevensiyanı ayırırlar. Birinci, sosial problemlərin yaranma prosesləri ilə, ikinci isə, həmin problemlərin nəticələrinin kompensasiyası mexanizmləri ilə əlaqədardır. Məsələn, işsizlik kimi sosial problem kontekstində bazarın tələbatları nəzərə alınmaqıa, kadrların yenidən hazırlanması sisteminin təşkili – maddi prevensiya, işsizlik müavinətlərinin verilməsi isə formal prevensiyanın nümunəsidir. Bu 2 prevensiya növü günümüzdə sosial 149 müdafiə və təhlükəsizlik sistemlərinin əsasını təşkil edir. Maddi və formal prevensiya növləri, inkişaf etmiş cəmiyyətlərin tipik sosial problemlərinə (işsizlik, xəstəlik və s.) rəğmən daha səmərəlidir. Loqoterapiya nəzəriyyəsi – insanın təbiətinə və mahiyyətinə mürəkkəb fəlsəfi, psixoloji, tibbi baxışlar sistemi olmaqla, şəxsiyyətin inkişaf mexanizmlərini norma və patologiyada nəzərdən keçirir, şəxsiyyətin inkişafı üçün müvafiq anomaliyaların korreksiyasının yol və üsullarını göstərir. Bu üsulun dəyəri, sistem və struktur modelləri ilə uyğunlaşdırıldığı halda daha da artır. Sosial iş nəzəriyyəsinin ekzistensialist və humanist modelləri sosial müdafiə nəzəriyyəsində mühüm yerlərdən birini tutur. ―Subyekt-obyekt-subyekt‖ qarşılıqlı münasibətlər sistemində, kliyentin duyum xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi məsələləri, sosial işin ekzistensialist modelinin əsas məzmununu, bu münasibətlər haqqındakı fikir və nəticələr isə onun əsas qayəsini təşkil edir. Bu model çərçivəsində adətən aşağıdakılar nəzərdən keçirilir: 1. ―subyekt-obyekt-subyekt‖ sistemi daxilində qaydalar və rollar; 2. Daha iri sistemlər kontekstində ―subyekt-obyekt-subyekt‖ altsistemi və ona göstərilən təsir; 3. Müştərinin inandığı dəyərlər sistemi; 4. Müştəri qorxusu və təhlükəsizliyinin olmaması ilə mübarizə qaydaları; 5. Problemin həllinin bütün aspektlərinin əlaqələndirilməsi. Sosial işin ekzistensialist modelinin nəzəri əsaslarına görə, kliyentin əksər emosional problemlərinin əsasında 4 yadlaşma mənbəyi durur: Müştərinin önəmli hesab etdiyi insanlar onun özünə üstünlük vermirlər; Qiymətləndirmə münaqişələri probleminin həllində qətiyyətsizlik, yaxud aldatmaya yol verilir; Məyusluq, xaos, yaxud formal dəyərlərin itirilməsi; 150 Yaxın insanların itirilməsi (onların ölümü, tərk olunma, xəyanət və s.). Kliyentə təsirin ekzistensialist texnologiyasının əsas məqsədi – insanlara lazımi və layiq olduqları həyat tərzini qazanmaları məqsədi ilə zəruri köməyin göstərilməsindən ibarətdir. Bu zaman ekzistensialist terapiyasının 3 mümkün qaydasından istifadə olunur: Birincisi, kliyentin təcrübə və praktiki fəaliyyətinin dəyişdirilməsinə doğru yönəldilmiş qayda; İkincisi, kliyentin şəxsiyyətinin anlamına doğru yönəlmiş qayda; Üçüncüsü, şəxsi daxilolma, yaxud sosial işçinin kliyentin dəyərlər, hisslər və münasibətlər aləminə ―varması‖ qaydası. Sosial iş nəzəriyyəsinin humanist modeli, ekzistensialist texnologiyası üzrə, köməyə ehtiyac duyanlara dəstəyin göstərilməsi sahəsində fəlsəfi-humanist baza rolunu oynayır. Sosial iş səviyyəsində köməyin göstərilməsi özünə bunları daxil edir: a) Kliyentin həyatının məzmunun dolğunlaşdırılması məqsədi ilə, ona hər şeyin yaxşı olduğunu, həyatının təkamül və inkişaf məcrasında davam etdiyini təlqin etmək lazımdır; b) Sosial işçilər kliyentə kömək göstərir, problemləri ilə tanış olub onları öyrənməyə hazır olduqlarını nümayiş etdirirlər, bir sözlə, diqqətlərini problem üzərində cəmləşdirirlər; c) Sosial işçi kliyent ilə münasibətdə çeviklik, aşkarlıq nümayiş etdirməli, kliyentdə özünə arxayınlıq hissi oyatmalıdır. Bir məqamı da unutmaq olmaz ki, sosial işçi kliyent ilə sərt və direktiv qaydalar üzrə işləyə bilməz. O, müvafiq vəziyyətin səciyyəvi xüsusiyyətlərinə rəğmən hərəkət etməlidir. Sosionom kimi sosial işçinin əsas vəzifəsi müştərini ruhlandırmaqdan, onun həyatındakı real imkanlarını anlamaqdan və onların gerçəkləşdirilməsi prosesinə fəal surətdə qoşulmaqdan ibarətdir. Sosial işin bu nəzəri modellərinin universallığına baxmayaraq, köməyə ehtiyacı olan insanlar üçün, onları, sosial işin təşkilinin bütün formalarında eyni cür tətbiq etmək olmaz. Birincisi, ona görə ki, onlar 151 sosial köməyin müxtəlif formalarıdır və əksər hallarda eyni problemi müxtəlif cür həll edirlər. İkincisi, sosial iş müəssisələrinin inzibati dağınıqlığı da bu modellərin unifikasiyasına maneçilik törədir. Eyni zamanda, biz hər dəfə müxtəlif mühitlərdən çıxmış fərqli insanlarla əlaqələrdə oluruq. Və ən nəhayət, bu modelə, kiməsə hansısa bir hərəkət standartını təhriklə ―uyğunlaşdırmaq‖ yaddır. Bu mənada, cari modellərə əsaslanan sosial işçilər, kliyentə təsirin forma və vasitələrinin seçilməsində, həmçinin onunla əməkdaşlığın qurulmasından azaddırlar. |