Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Sosial işdə biheviorizm nəzəriyyəsi və koqnitiv model
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.3. Sosial işdə biheviorizm nəzəriyyəsi və koqnitiv model
Psixodinamik konsepsiya ilə eyni zamanda sosial işin digər alternativ nəzəriyyələrindən biri – biheviorizm meydana çıxmışdır. Bu üsul öz diqqətini əsasən xarici stimullara reaksiyaya rəğmən, kliyentin müşahidə olunan davranışı üzərində cəmləşdirirdi. Biheviorizmin sosial iş sahəsində ən böyük xidmətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, o, bu sahənin məzmununu empiprik tədqiqatlarla zənginləşdirməklə, onu sosial işin zəruri mərhələlərindən birinə çevirdi. 142 Biheviorist sosial iş, psixodinamik üsuladan fərqli olaraq, öz diqqətini öyrənmə nəzəriyyəsində, yaxud müşahidə olunan davranış üzərində cəmləşdirir. Davranışın mümkün növü müəyyənləşdirildikdən sonra, onun qiymətləndirilməsi başlayır. Bunun ardından isə müdaxilə gəlir. Sosial işin bu modelinin tətbiqi ilə əlaqədar bir sıra ciddi problemlər də mövcuddur. Məsələn, elə hallar olur ki, sosionom heç bir motivi, əsasladıra biləcək davranışı olmayan kliyent ilə qarşılaşmalı olur. Bu halda biheviorist üsulu çərçivəsində onların probleminin həllini tapmaq çox çətin olur. İnsanın öz fərdi və sosial maraqlarının müdafiəsi üçün rasional düşüncə tərzini optimallaşdırmaq vasitəsi ilə koqnitiv model, müştəri və sosionomu təkcə özlərinin dəyişməsinə, mühitə uyğunlaşmasına deyil, onların sosial ətrafının da təkmilləşdirilməsinə doğru yönəldir. Koqnitiv model çərçivəsində bir neçə mühüm məqam ortaya çıxır və onları da cari modelin səciyyəvi xüsusiyyətləri kimi xarakterizə etmək olar. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: insanları o zaman yaxşı başa düşmək olur ki, onlar daima axtarışda olur, şəxsi və ictimai həyatlarındakı maneələri dəf etməklə, müəyyən məqsədə can atırlar. 1. İnsanlar gördüklərinə və anladıqlarına rəğmən öz gerçəklik modellərini yaradırlar. 2. İnsan sosial gerçəkliyə uyğunlaşmaqla, həm özü dəyişir, həm də reallığı dəyişdirməyə cəhd göstərir və nəticədə özünə arxayınlıq hissi qazanır. 3. İnsanın və mühitin adaptasiyası prosesinə ―mən – biz‖ anlayışı təsir göstərir. Müvafiq modelin əsasını simvolik interaksionizm tezislərindən biri olan ―yalnız subyektin özü tərəfindən yaradılmış bir gerçəklik mövcuddur‖ – mülahizəsi təşkil edir. Şəxsiyyətin xarici mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi, fəal transaksional bir prosesdir və aşağıdakı fəaliyyət növləri onun əas aspektlərini təşkil edir: Adaptasiya (uyğunlaşma) – öz məqsədlərini gerçəkləşdirmək üçün xarici mühitə uyğunlaşma; 143 Sabitləşdirmə - daima dəyişməkdə olan səbəblərə baxmayaraq, daxili və xarici sistemlər arasındakı tarazlığın qorunub saxlanması; İntensional fəaliyyət – daxili məqsədlərə uyğun olaraq, xarici mühitdə müəyyən dəyişikliklərin edilməsinə nail olmaq. Sosial işin koqnitiv modeli, eləcə də sosial işçinin fəaliyyəti, ilk növbədə sosial təlimi, biliklərə yiyələnməyi nəzərdə tutur. Bununla əlaqədar Qoldşteyn praktikada tətbiq edilən 3 əsas tədris tipini ayırır: Strateji-informasiyanınn əldə edilməsi, müəyyən məqsədə nail olmaq üçün təcrübənin toplanılması; Taktiki-gündəlik həhyata uyğunlaşmaq məqsədilə; Adaptiv-öz ―mən‖nin yaradılmış gerçəkliyin dəyişdirilməsinə doğru yönəldilmiş tədris. Tədris prosesi özünə 4 ardıcıl mərhələni daxil edir: Diskriminasiya-xarici mühit probleminin dərk edilməsi mərhələsi; Konseptual-informasiyanın emal edilməsi prosesində müştəri tərəfindən istifadə olunan ideya və simvolların öyrənilməsi mərhələsi; Prinsipial-dəyərlər sisteminin və daxili ―mən‖in öyrənilməsi mərhələsi; Problemin həlli mərhələsi-əvvəlkilərin özünəməxsus sintezi olmaqla, həm proses, həm də situasiyanın məntiqi qiymətləndirilməsinin ikinci üsuludur. Bu mərhələ özü də 3 əsas alt mərhələdən ibarətdir: 1. Birinci alt mərhələdə mövcud problem müştəri üçün anlaqlı və hiss edilən olur; 2. İkincidə problem təhlil edilir, onun təhlilinin müxtəlif üsulları araşdırılır, fəaliyyət strategiyası müəyyənləşdirilir; 3. Yekun mərhələdə, seçilmiş strategiya gerçəkləşdirilir və insan tərəfindən gələcəkdə oxşar problemlərin həlli istiqamətində texnologiyalar hazırlanır. 144 Əvvəllər bu modelin heç də bütün sosial işçilər tərəfindən qəbul edilmədiyinə baxmayaraq, 80-ci illərdən başlayaraq bu model sosial işdə geniş tətbiq edilir. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|