Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Kreditlərin verilməsi: Bankm ölçüsündən asılı olaraq, kreditlər üzrə əməliyyatlarm həcmi haqqmda 
məlumat iş günündən sonrakı müddətdə qruplara görə hazırlanmalıdır; 
Kapital bölgüsü və fəaliyyətin qiymətləndirilməsi: hesablama prosesinin intensivliyindən asılı olaraq, 
strateji idarəetmə vasitəsi kimi istifadə olunan bu proses günlük və ya hətta həftəlik olaraq 
hesablanmalıdır; 
Nəzarət orqanlarına hesabatların verilməsi: nəzarət orqanlarmm tələblərindən asılı olaraq 
fərqlənəcəkdir. 
Bu zaman risklərin təhlili əməliyyatı keçirilməzdən əvvəl, əməliyyatm ehtimal edilən təsiri haqqmda 
qabaqcadan məlumat verən ssenari təhlilləri yaradılması məqsədəuyğundur. Sonrakı əməliyyatlar, 
bütün biznes bölmələrinin təsirə məruz qalmış sistemlərinin yeniləşməsi ilə həqiqi vaxtda yeniləşir. 
Məlumatlann toplanması və tamlığı. Məlumatlarm strukturu bank üzrə məlumatlarm toplanması 
tələbləri, o cümlədən, quruluşu, detallaşdırmanm dərəcəsi və yerləşdirilməsi ilə müəyyən edilir. 
Məlumatlarm 2 növü mövcuddur: 

 
dinamik məlumatlar 

 
baza məlumatları 
Hər iki məlumat növü nəzərə almmalıdır. 
Dinamik məlumatlar bazara aid olmayan (xarici valyuta, qiymətli kağızlar) və aşağıdakı müntəzəm 
yeniləşən məlumatlardır: 

 
Əməliyyatlar haqda məlumatlar; 
♦> Bazar şəraiti haqda məlumatlar; 
♦> Qiymət/məzənnə haqda məlumatlar 
Əməliyyat haqqında məlumatlar: qarşı tərəf, xidmətin növü, nominal məbləğlər, əməliyyat tarixi, 
nağd vəsait hərəkəti haqqmda ətraflı məlumatlar, valyuta, məzənnələr, hesablaşma haqqmda 
məlumatlar və s. daxil olmaqla əməliyyat haqqmda ətraflı məlumatlardır. 
 
Bazar şəraiti haqqında məlumatlar. xidmətin növünə və ya əməliyyatm aparıldığı qarşı tərəfə əsasən 
umimiləşdirilmiş əməliyyatlar haqqmda icmal məlumatlar hesab edilir. 
Qiymət/məzənrıə haqqında məlumatlar. bazar qiymətlərinə və məzənnələrinə dair məlumatı əks 
etdirir. 
Baza və yaxud sabit məlumatlar risk strukturuna görə istifadə edilən aşağıdakı məlumatlardır: 
♦♦♦ Məhsul haqqında məlumatlar; 
♦♦♦ Müştəri haqqında məlumatlar; 
♦♦♦ Limit haqqında məlumatlar; 
Risk modelləri 
Məhsul haqqında məlumatlar: spesifik alətlər və xidmətin növləri, o cümlədən kreditlər, qiymətli 
kağızlar və səhmlər haqqmda məlumatı əks etdirir. 
Müştəri haqqında məlumatlar. spesifık qarşı tərəflər, eləcə də kredit dərəcələri, əvəzləşdirmə 
müqavilələrinə dair məlumatı göstərir. 
Limit haqqında məlumatlar: bazar mövqeyi, qarşı tərəf və riskə məruz kapitalı əks etdirir və əvvəlki 
sistemlərdə saxlanılan vəziyyətə istinad edir. 
Risk modelləri: bank daxilində tətbiq edilən risk modelləri mərkəzləşdirilmiş qaydada saxlanılan və 
ardıcıllığı təmin etmək üçün paylanan modeldir. 
Risklərin idarə edilməsi prosesi zamanı istifadə olunan məlumatların düzgünlüyünü təmin etmək 
üçün, bu cür məlumatlarm saxlanması və yenilənməsi üzrə xüsusi inzibatçılıq səlahiyyətlərini təyin 
etmək vacib hesab olunur. Bu, valyuta məzənnələri, qarşı tərəf haqqmda ətraflı məlumat, risk 
modelləri və s. kimi baza məlumatları üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu istiqamətdə iki metod 
tətbiq edilə bilər: 
♦♦♦ Bölüşdürülmüş inzibatçdıq 
KitabYurdu.az 
268
 

---

♦♦♦ Mərkəzləşdirilmiş inzibatçüıq 
Böliişdürülmüş inzibatçılıq: məsələn, xüsusi müştərilərlə münasibətlərin yaradılması üçün 
məsuliyyət daşıyan satış sahələri, həmin qarşı tərəflər haqqmda sabit məlumatlar üzrə məlumatm 
inzibatçılıq hüququnun bölgüsü. 
Mərkəzhşdirilmiş inzibatçılıq: baza məlumatlarm yenilənməsi və tamlığı üçün, məlumatlarm 
saxlanılması üçün xüsusi funksiya yaradılır. Bu proses, çox zaman, xüsusilə hərtərəfli inkişaf etmiş 
qlobal banklarda ardıcıllığm yaradılması üçün daha effektiv metod olduğunu isbat etmişdir. 
Texniki struktur, sistemin təhlükəsizliyinin tələb olunan səviyyəsini müəyyən edən və bankm 
informasiyasmm və sistemlərinin tamlığmı və məxfıliyini təmin edən bir quruluşdur. 
 
 
Təhliıkəsizliyin əsas sahələrinə aşağıdakılar daxildir: 

 
Məlumatlardan istifadə etmək hüququ: sistemə girişin müxtəlif səviyyələri; 

 
İstifadəçilərə nəzarət: istifadəçilərin eyniləşdirilməsi və parollar; 

 
Şəbəkə təhlükəsizliyi: kənar şəxslərin məlumatm səlahiyyətsiz istifadəsinin qarşısmı almaq; 

 
Model təhlükəsizliyi: qəbul edilən fərziyyələrin və metodlarm mükəmməlliyini təmin edir. 
İnformasiya texnologiyaları üçün risk strukturu, risk strukturu haqqmda bilik və təcrübə yaratmaq 
və həyata keçirmək üçün ixtisas- laşmış işçi heyətinin işə götürülməsini təmin edir. Sistem işçiləri 
risklərin idarə edilməsinin fəaliyyət aspektləri haqqmda dolğun biliyə malik olmalıdır. Bu isə, öz 
növbəsində texnoloji və biznes baxımmdan texniki problemlərin düzgün həllini sürətləndirən əsas 
amillərdəndir. 
Risk sistemlərini inkişaf etdirmək məqsədi ilə ixtisaslaşmış işçi heyəti, yeni xidmətləri və 
metodologiyaları nəzərə almaqla, sistemi vaxtlı-vaxtmda təkmilləşdirmək üçün gündəlik 
dəstəkləməli və bu sahədə təcrübəni ardıcıl surətdə inkişaf etdirməlidir. 
Ehtiyat surətlərin yaradılması, bərpa etmə və fövqəladə halların planlaşdınlması. Texniki struktur 
bankm texniki təminatında və ya tele- komunikasiya sistemlərində baş verə biləcək pozuntu 
hallarma və nasaz- lıqlara tab gətirməsini təmin etmək üçün ehtiyat surətlərin yaradılması və bərpa 
etmə üzrə adekvat prosedurlar müəyyən edir. Nasazlıq halları baş verdikdə fövqəladə hallar üzrə tam 
planlar mövcud olmalıdır. 
Planlarm əhatə etdiyi əsas sahələr aşağıdakılardır: 
♦> Qəza hallarının aradan qaldırılması və bərpa 
♦♦♦ Sistemin dayanmasına qarşı davamlılıq 
♦♦♦ Ehtiyat surətlər 
*t* Ehtiyatlar 
Qəza hallarının aradan qaldırılması və bərpa: texniki nasazlıq baş verən zaman sistemlərin 
müəyyən məsafədə və ya ayrıca bir mexanizmin üzərində yenidən bərpa edilməsini təmin etmək 
üçün prosedurlar möv- cud olmalıdır. Yenidən bərpa edilməyə, üzləşdirici disklər, güzgülü və yaxud 
ehtiyat surətli məlumatlar bazasmm köməyi ilə nail olmaq olar. 
Sistemin dayanmasına qarşı davamlılıq: sistemlərdə dayanmaya qarşı davamlılıq dərəcəsi elə 
quraşdırılmalıdır ki, texniki nasazlıq baş verdikdə sistemin tamlığı saxlanıla bilsin. 
Ehtiyat surətlər: ən azı hər gün müvafiq ehtiyat surətləri yaradıl- malı və arxivləşdirilməlidir. 
Ehtiyatlar: baş verən hər hansı qəzanı müəyyən etmək və ona qarşı bir tədbir görmək üçün texniki 
ehtiyatlar 24 saat ərzində mövcud olma- lıdır. 
 
Sistemlə bağlı qəza hallarmın bərpası və ya fövqəladə planlara əla- və olaraq, ümumi sistemin 
dayanmasma qarşı zəruri əməli prosedurlar mövcud olmalıdır. 
Risklərirı idarə olunması və daxili nəzarət üzrə əsas prinsiplər aşağıdakılardır: 

 
Bankm üzərinə götürdüyü risk öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər müəyyən olunur; 
KitabYurdu.az 
269
 

---