Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari


 
Qabaqcadan ödənilmə riski; 

 
Cari təhlükə; 

 
Potensial risk təhlükəsi; 

 
Gözlənilən zərər; 

 
Gözlənilməyən zərər; 

 
Hesablaşma riski 
Qabaqcadan ödənilmə riski: bu risk müştərinin və ya əks tərəfın krediti ödəyə bilməməsi 
nəticəsində yaranan zərər riskidir. Bu zaman zərərin ölçüsü qüvvədə olan bazar dərəcələrindən asılı 
olur. Qabaqcadan ödənilmə riski, kredit ekvivalentliyi prinsipinə görə ölçülməlidir və riskin 
vəziyyətinin cari bərpa dəyərinin bazardakı dəyişikliklərin nəticəsi kimi müəssisənin gələcək 
potensial risk təhlükəsinin bəzi çoxsayh təxminlərinin cəmini əks etdirməlidir. 
Cari təhlükə: bu əks tərəfin bu gün krediti ödəyə bilmədiyi və vəziyyətin cari bazar şəraitində 
yenidənqiymətləndirilməsinə ekvivalent olduqda yaranan zərər növüdür. 
Potensial risk təhlükəsi: əks tərəf gələcəkdə müəyyən olunmuş müddət ərzində krediti ödəyə 
bilmədikdə nəyin itiriləcəyini əks etdirən əməliyyatm, gələcək cari bərpa dəyərinin 
qiymətləndirilməsidir. Mükəmməl təcrübəyə əsasən, bu dəyər simulyasiya vasitəsilə əldə 
olunmahdır və bazarm dəyişkənliyi, portfelin təsiri, əvəzləşdirmə müqavilələri, girov və digər kredit 
vasitələrini (zəmanətlər, akkreditivlər 
 
və s.) nəzərə almaqla, Riskə məruz Dəyərə görə bazar riski simulyasiyasma analoji olmalıdır. 
Nisbətən mürəkkəbləşdirilmiş alternativ təcrübəyə görə, potensial risk təhlükəsini hesablamaq üçün 
qiymətləndirmələrdən etibarlı istifadə oluna bilər. 
Gözhnihn zərər, mövcud məlumata əsasən bankm üzləşəcəyi ehtimal edilən zərərlərin səviyyəsini 
əks etdirir. Bu, gələcək potensial təhlükənin əks tərəfin krediti ödəyə bilməməsi ehtimalı və nəzərə 
alınmış yığılma dərəcələri ilə riyazi ehtimaldır. Gəlirlərə tətbiq edilən kredit riski dəyəri kimi 
istifadə edilən gözlənilən kredit itkisi ölçüləri, bankı uzun müddətli istifadə olunan kredit 
zərərlərindən qorumaq üçün bir vasitədir. 
Gözlənilməyən zərər, faktiki zərərin gözlənilən zərərdən yuxarı və ya aşağı olacağı ehtimalım əks 
etdirir. Gözlənilməyən zərərin səviyyəsi, müəyyən edilmiş etibarlıhq səviyyəsi çərçivəsində ən pis 
kredit zərərini ölçməklə qiymətləndirilir. Müəyyən edilmiş etibarlılıq səviyyəsi çərçivəsində 
gözlənilməyən zərərləri hasil etmək üçün kifayət risk kapitalmm bölüşdürülməsi ilə gözlənilməyən 
zərər ölçüləri, bankı gözlənilən kredit zərərindən xeyli yüksək olan qısamüddətli zərərlərdən 
qoruyan vasitədir. 
Hesablaşma riski: əks tərəfdən gözlənilən ödənilməmiş məbləğlərdir ki, burada dəyər artıq bank 
tərəfmdən əks tərəfə göndərilmişdir. Məsələn, hesablaşma riski xarici valyuta əməliyyatları ilə və ya 
qiymətli kağızlarm sərbəst təchiz edilməsı zamanı (ödəniş qəbul edilməzdən əwəlki təchizat) yarana 
bilər. Spot xarici valyuta əməliyyatları baş verdiyi halda, bu riskin saat qurşağmdakı fərqlər, 
valyutanm ödənilməsi və onun benefısiarmm hesabma göndərilməsi zamanı yaranan vaxt fərqlərinə 
görə meydana çıxması ehtimal edilir. 
 
                   5.RİSKLƏRƏ NƏZARƏT 
Banklar tərəfmdən təsdiq edilmiş bütün əməliyyatlar, əməliyyatı təşəbbüsü ilə birləşən audit izi 
saxlanılmaqla, vaxtlı-vaxtmda işlənilir. Ödəmələrin hamısma yuxarı vəzifəli işçi tərəfmdən müvafıq 
surətdə icazə verildikdən sonra ödəmələrə təşəbbüs edən biznes bölməsindən asılı olmayan işçi 
tərəfmdən bu proses icra edilir. 
Eyni zamanda bankm sahib və məsul olduğu aktivlərin qorunması və müştəri aktivlərinin müəyyən 
edilib bank aktivlərindən ayrılmasım təmin etmək üçün nəzarət sistemi fəaliyyət göstərir. Bu zaman 
idarəetmə orqanları nəzarət organlarma vaxtlı-vaxtmda tələb olunan məlumatm verilməsini təmin 
KitabYurdu.az 
266
 

---

etmək üçün lazımi tədbirlər görməlidir. Idarə Heyəti, müvafiq kapital tələblərinə davamlı və əyani 
şəkildə riayət edir. 
Monitorinq və qiymətləndirmə prosedurlarına gəldikdə, qeyd etmək 
 
lazımdır ki, bu sahədə hər bir bankırı kredit vermə və əməliyyat funksiyalarmm idarəetməsindən 
müstəqil müvafiq xəzinə funksiyası olur. Xəzinədarlıq bölməsi isə bu zaman hər bir biznes 
bölməsinin xalis nağd vəsait axınma nəzarət etmək üçün məsuliyyət daşıyır. 
Daxili audit bölməsi bank əməliyyatları üzərində mühasibat uçotu və digər nəzarətlə bağlı 
məsələləri qiymətləndirir və sonra İdarə Heyəti və Müşahidə Şurasma bu haqda hesabat verir. Daxili 
audit, risklərin idarə edilməsı üzrə strategiya ilə əlaqədar yoxladığı hər bir sahədə kom- pyüter 
sisteminin və digər əməliyyat sistemlərinin adekvatlığmı xüsusilə qiymətləndirilir. 
Gözlsnilməyən halların planlaşdınlması. İdarə Heyəti, fəaliyyətin davamlılığı üzrə ətraflı planlarm 
yaradılmasım və normal biznes əməliyyatlarma təsir göstərəcək hər hansı bir pozuntu halınm aşkar 
edilməsi məqsədi ilə bu planlarm yoxlamlmasmı təmin edir. 
Informasiya Sistemləri və Risklərin idarə edilməsi. İT tətbiq etmə strukturu Kompyüter sisteminin 
İT tətbiq etmə strukturu, bank üzrə risklərin idarə edilməsi tələblərini müəyyən edir. Tətbiq etmə 
strukturunun tələbləri aşağıdakılar daxil olmaqla müxtəlif növ risklərin idarə edilməsi üzrə icra 
edilən funsiyaları əhatə edir: 

 
Bazar və kredit risklərinin idarə edilməsi 

 
Kapital bölgüsü 

 
Aktiv və öhdəliklərin idarə edilməsi 

 
Fəaliyyət nəticələrinin qiymətləndirilməsi 

 
Nəzarət orqanma hesabatlarm verilməsi 
Tətbiq etmə strukturu hər bir funksiyaya aydmlıq gətirməkdən əlavə, bu funksiyalarm daxilində 
tətbiq edilən metodologiyaları da müəyyən edir. Texnoloji baxımdan, tətbiq etmə strukturu 
mürəkkəbləşmiş metodologiyadan yaranması ehtimal edilən sistem məhdudiyyətlərini nəzərə alır. 
Tətbiq etmə strukturu, risk emalırıın ayrı-ayrı biznes bölmələrinə mərkəzsizləşdirilməsilə 
müqayisədə mərkəzləşdirilməsinin növünü və səviyyəsini təyin edir. 
Risk sistemləri üzrə mərkəzləşdirilmiş və mərkəzsizləşdirilmiş emalı arasmda seçim aşağıdakılar 
tərəfmdən müəyyən edilir: 

 
Risklərin idarə edilməsi sistemlərinin tələb etdiyi funksiyalarm 
icrası 

 
Tələb olunan nəzarət səviyyəsi 

 
Mərkəzləşdirilmiş sistemin həyata keçirilməsindən yaranan asanlıqlar 
Tətbiq etmə strukturu planlaşdırılmamış sorğular daxil olmaqla, bütün risk hesabatlarmm tezliyini 
və formatmı təyin edir. 
Tələb olunanlara aşağıdakılar daxildir: 
 
 

 
Front ofis, 

 
Risklərin İdarə Edilməsi Departamenti, 

 
Kreditlərin verilməsi, 

 
Kapital bölgüsü və fəaliyyətin qiymətləndirilməsi, 

 
Nəzarət orqanlarma hesabatlarm verilməsi, 
Front ofis: “həqiqi-vaxt” rejimində risk hesablamalarmm və kredit limitlərinin yoxlanmasmı həyata 
keçirmək üçün tələb olunan risklərin idarə edilməsi sistemi; 
Risklərin İdarə Edilməsi Departamenti: bazar mövqeyi haqqmda məlumat iş günü ərzində və iş 
günündən sonrası müddətdə yenilənməlidir; 
KitabYurdu.az 
267
 

---