Муса Гасымов

xarici işlər naziri Antonio Martino çıxışlarında taşkilatın həyata 
keçirdiyi bir sıra siyasi və iqtisadi tədbirlərin nəticələrindən bəhs 
etdilər. Xüsusi olaraq bildirildi ki, artıq ATƏT bir təşkilat kimi 
yeniləşməli funksiyasını  və  səlahiyyətlərini təkmilləşdirməli, 
parlamentlərarası əlaqələri daha da genişləndirilməlidir. 
Çıxışlarda Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu 
ilə  həllində ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyəti müsbət 
qiymətləndirildi Azərbaycan nümayəndələri  юz çıxışlarında regionda 
sülhün bərqərar olunmasında və Ermənistanın Respublikamıza qarşı 
apardığı  işğalçı müharibənin dayandırılmasında ATƏT-in Minsk 
qrupuna minnətdarlıqlarını bildirdilər. 
Azərbaycan nümayəndə heyəti bir sıra xarici юlkə 
nümayəndələri ilə  gюrüşlər keçirtdi. Türkiyə, Fransa, Almaniya və 
digər  юlkələrin nümayəndələri, eyni zamanda NATO-nun yüksək 
səlahiyyətli  şəxsləri ilə danışıqlar zamanı  юlkəmizdəki vəziyyət 
barədə ətraflı məlumat verildi. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin 
dinc yolla aradan qaldırılmasında Azərbaycan tərəfinin sülh təklifləri 
şərh edildi və beynəlxalq birliyin bu sahədəki fəaliyyəti müsbət 
qiymətləndirildi. 
Almaniya Bundestaqının prezidenti Rita Züsmutla gюrüş hər 
iki 
юlkə parlamentləri arasında 
əməkdaşlığın daha da 
mюhkəmlənməsi baxımından səmərəli oldu. R.Züsmut sюhbət zamanı 
beynəlxalq münaqişələrin həllində ATƏT-in müəyyən təcrübə 
topladığını sюyləyərək qeyd etdi ki, regionda əmin-amanlığın bərpası 
üçün bu beynəlxalq təşkilatın imkanlarından səmərəli istifadə 
olunmalıdır. Almaniya Bundestaqının prezidenti hər iki юlkə 
parlamentlərinin müvafiq komissiyalarının iqtisadi və sosial sahələrdə 
əməkdaşlığının mümkünlüyünü bildirdi. 
Avstriya Milli Şurasının prezidenti Hans Fişerlə  sюhbət 
zamanı Azərbaycan parlamentinin başçısı respublikamızdakı siyasi və 
iqtisadi vəziyyət,  ərazimizdə aparılan təcavüzkar müharibə barədə 
ətraflı  məlumat verdi. Bildirdi ki, Avstriya və Azərbaycan arasında 
iqtisadi əməkdaşlıq kюrpüsünün salınması üçün geniş imkanlar vardır. 
Hər iki юlkə parlamentləri arasında səmərəli  əlaqələrin inkişaf 
etdirilməsi zəruriliyi xüsusi olaraq qeyd olundu. 
Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı ATƏT-in Minsk 
qrupunun üzvləri Y.Eliasonla, C.Pressel və V.Kazimirovla da 
gюrüşlər keçirdi. 
 
129

---

Sessiyanın gedişində dünyanın bir sıra nüfuzlu 
dюvlətlərinin, o cümlədən ABŞ, Bюyük Britaniyanın qanunverici 
orqanlarının təmsilçiləri Dağlıq Qarabağ ətrafında gedən münaqişədə 
Azərbaycan tərəfinin haqq işini dəstəklədiklərini bildirdilər. Bu 
münasibət sessiyada qəbul edilən yekun sənədlərində  əksini tapdı. 
Azərbaycan nümayəndə heyətinin təklif və düzəlişləri səs çoxluğu ilə 
qəbul edildi. Bütün cəhdlərinə baxmayaraq Ermənistan tərəfin heç bir 
düzəlişi qəbul edilmədi.  İyulun 8-də ATƏT-in Parlament məclisinin 
yekun iclasında yeni sənəd—«Vyana Bəyannaməsi» qəbul edildi. Bu 
sənəd ATƏT-in cari dюvr üçün fəaliyyət proqramı olmaqla yanaşı bir 
sıra mübahisəli məsələlərin optimal həlli yollarını  юzündə  əks 
etdirirdi. 
Azərbaycan nümayəndə heyətinin ATƏT-in Parlament 
məclisinin 1995-ci ilin 12-13 yanvarında Vyanada keçirilən Bürosu və 
Daimi Komitəsinin iclasında, Parlament sədrinin başçılığı ilə 
nümayəndə heyətinin iyunun 4-8-də Ottavada (Kanada) keçirilən illik 
sessiyasının işində iştirakı qurulmuş əlaqələrin davamı oldu.  
 Azərbaycanın  əməkdaşlıq etdiyi təşkilatlardan biri Avropa 
Birliyidir. Avropa Birliyi 1993-cü il fevralın 27-də Azərbaycanla 
münasibətlər qurdu. Bu təşkilat son 50 ilə yaxın bir dюvrün 
təcrübəsidir. Lakin qitə dюvlətlərinin siyasi cəhətdən birləşdirilməsinə 
dair çoxlu layihələr  əvvəlllər də  mюvcud olmuşdur. Hələ XIV əsrdə 
əsrdə Fransada Pyer Dyüqa, XV əsrdə çex kralı  İrji Podebrad, XVII 
əsr Fransız maarifçisi, keşiş Sen Pyer, utopik sosializm nəzəriyəçisi 
Sen Simon, anarxo-sindikalizmin ideoloqu Pyer Jozef Prudon qitənin 
birləşdirilməsi ideyasını irəli sürmüşdülər. Yazıçı Viktor Hüqo ilk 
dəfə olaraq Avropa Birləşmiş Ştatları şüarını, 1992-ci ildə isə Avstriya 
aristokratı R.N.Kudenxove-Kalerqi “Pan Avropa” şüarını irəli 
sürdülər. Sonralar 20-ci illərdə Fransanın xarici işlər naziri Aristid 
Brian bu ideyanı praktikada həyata keçirməyə başladı. 
 Avropa 
Birliyinin 
əsası 1957-ci ildə altı  dюvlət tərəfindən 
“Ümumi bazar” kimi qoyuldu. Artıq 1995-ci ildə onun sıralarında 350 
milyon  əhalisi olan 15 юlkə var idi: AFR, Fransa, İtaliya, Belçika, 
Niderland, Lüksemburq (təsisçilər), Bюyük Britaniya, Danimarka, 
İrlandiya, Yunanıstan, Portuqaliya, İspaniya (1973-cü 1986-cı illərdə 
daxil olmuşdur), Avstriya, İsveç, Finlandiya. İrlandiya və sonuncu üç 
юlkədən başqa, bütün üzvlər eyni zamanda NATO-ya da daxildir. 
 
130

---

 1995-ci 
ildə Jan Pyer Petersin başçılıq etdiyi Avropa 
Birliyinin nümayəndə heyəti bir neçə  dəfə Azərbaycana səfər etdi. 
Səfər zamanı bu təşkilatla Azərbaycanın  əlaqələri müzakirə edildi. 
Bununla bərabər Avropa Birliyinin gənc müstəqil dюvlətlərlə  əlaqə 
şюbəsinin müdiri Fokion Fotiadisi, Birliyin komissiyasının komissarı 
Hans Van Den Bruk başda olmaqla nümayəndə heyətləri  юlkəmizdə 
oldular. Gюrüşlərdə Azərbaycana yardım proqramları,  əməkdaşlıq 
məsələləri geniş юyrənildi. Aparılan danışıqlar və genişlənən əlaqələr 
nəticəsində Avropa Birliyi Azərbaycana etibarlı  tərəfdaş kimi 
baxmağa başladı. 
 Azərbaycan dюvlətinin 1996-cı ilin baharında Avropa 
Birliyinin proqramına qoşulması strateji əhəmiyyətli bir addımdır.    
AVROPA  ŞURASI  ilə  əlaqələrin yaradılması da qeyd 
olunmalıdır. Avropa Şurası Qərbi Avropa dюvlətlərinin dюvlətlərarası 
məsləhətçi orqanı olub 1949-cu ildə yaradılıb. Şuranın tərkibinə 30-a 
yaxın  юlkə daxildir. Şuranın məqsədi «Avropa ideyasını» həyata 
keçirməkdir.  Şuranın rəhbər orqanları-Nazirlər Komitəsi və 
Məsləhətçi Parlament Məclisidir. Təşkilatın iqamətgahı Strasburqda 
(Fransa) yerləşir. Bu təşkilatın Strasburq şəhərində 1992-ci il oktyabr 
ayının ilk ongünlüyündə keçirilən iclasında  Azərbaycan nümayəndə 
heyətinin iştirakı Dağlıq Qarabağ haqqında və respublikamızın daxili 
və xarici siyasəti barədə həqiqətin юzü nə yol açmasına kюmək etdi. 
Əlaqələrin yaradılması baxımından diqqət mərkəzində olan 
beynəlxalq təşkilatlarından biri-AVROPA 
ŞURASININ 
PARLAMENT MƏCLİSİDİR. Avropa Şurası Parlament Məclisinin 
rəhbərliyi ilə  əlaqədar yaradıldı. Bu əməkdaşlıq sonralar davam 
etdirildi və 1993-cü il aprel ayının 28-30-da Avropa Şurası 
parlamentinin ekspertlərdən ibarət nümayəndə heyəti Azərbaycana 
səfər etdi. Azərbaycana, Gürcüstana və Ermənistana səfər zamanı 
əlaqələr inkişaf etdirildi. 
1994-cü ildə Avropa Şurasının Parlament Məclisi ilə 
əməkdaşlıqda Strasburq şəhərində Dağlıq Qarabağla bağlı keçirdiyi 
gюrüş (4-11 iyul) müəyyən yer tutdu. Gюrüşdə Azərbaycan 
nümayəndə heyəti iştirak etdi. Nümayəndə    heyəti gюrüşlərdə 
Ermənistanın  юlkəmizə qarşı  əsassız  ərazi iddiaları ilə bağlı  hərbi 
təcavüzkarlığını, onun nəticələrini, bu münaqişədə Azərbaycanın 
beynəlxalq hüquqa tamamilə uyğun olan sülhsevər və  əməli 
mюvqeyini açıqladı. 
 
131

---