Мяммядова Нцшабя Мащмудова Кюнцл Бящрямова Севил
Yüklə 24,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
115 Sosial məfhum hesab edilən əxlaq cəmiyyətlə sıx bağ lıdır. Əxlaqi hərəkətlər müəyyən bir cəmiyyətdə baş verir və cə miy yətin quruluşu ilə sıx bağlıdır. Bir cəmiyyətdə qəbul olunmuş elə əxlaq normaları var ki, digərində qətiyyətlə rədd edilə bilər. Hər cəmiyyət insan hərəkətlərinin uyğunlaşmasına istiqa mətlənmiş bəzi yad normaları da əxlaqın bir ünsürü kimi qəbul edə bilər. Bu mənada, o həm də cəmiyyətin inkişafının məhsulu, konkret tarixi xarakter daşıyır. Məsələn, əsrin əv vəllərində Azərbaycanda qadınların başıaçıq gəzməsi, təh sil alması əxlaq normalarının ciddi şəkildə pozulması sayılır dısa, müasir dövrümüzdə bu, həyatın adi bir normasıdır. İnsanlar birbiri ilə ümumi dil tapmaq üçün əxlaqın nə olduğuna cavab vermək məqsədilə ağıla müraciət edirlər. Belə ki məhz insanın ağlı ictimai münasibətlər arasında əla qəni tapmağa və öz hərəkətləri vasitəsilə özözünü “kəşf” etməyə, öz kimliyini təsdiq etməyə çalışır. Çünki məhz bu hərəkətlər onun haqqında ümumi fikrin forma laşmasına gəti rib çıxarır. Əxlaq hər bir fərdin şəxsi mənəvi key fiy yətlərinin daşı yıcısı olub, vicdanının səsi dir. Əxlaqlı olmaq başqasının hü ququna toxun mamaq, haq qını tap dalamamaq demək dir. Alimlər deyirlər ki, əxlaq insanların könüllü surətdə öz azadlıqlarını məhdud laşdırmasıdır. Siz necə düşünürsünüz, həqiqətən də, bu belədirmi? Fikrinizi bildirin. Bu fikirlə razısınızmı? Fikirlərinizi nümunələrlə əsaslandırın. LAYİHƏ 116 Hər bir xalqın özünəməxsus əxlaq tərzi olub, digərlə rin dən fərqlənir. Hər bir insanın da əxlaqı digərindən fərqlənir. Belə ki əxlaq mənəvi dəyərdir. O hər bir insanın mənəvi keyfiyyətlərindən ibarət dir. İnsanın mənəvi keyfiyyətləri isə cəmiyyətdə formalaşır. Demək, əxlaq insanla cəmiyyətin qar şılıqlı münasibətləri nəticəsində formalaşır və birbirinə təsir Aristotelin şagirdi olmuş Makеdoniyalı İsgən dər öz müəllimi barəsində söyləyirdi: “Atam Filipp məni dünyaya gətirmiş, müəl limim Aris totel isə məni göylərə ucaltmış dır”. İsgəndər bununla nə demək istəyirdi? Münasibətinizi bildirin. LAYİHƏ 117 edir. Buna görə də insanlar kimi cəmiyyətlərin də əxlaqı fərqli olur. Lakin cəmiyyətin əxlaqı bir neçə il ərzində formalaş mır, o, uzun sürən tarixi, etnik, mədəni, dini, sosial, iqtisadi münasibət lərin təcrübəsindən süzülən ümumi məhsul, sosial yaddaşdır. Bizim çox vaxt tərbiyə adlandırdığımız məfhum əxlaqın gənc nəsillərə ötürülmə mexanizmlərindən biridir. Azərbaycan xalqının əsrlər boyu formalaşmış nümunəvi əxlaqi keyfiyyətləri vardır. Onların arasında böyüklərə ehti ram, qadınlara hörmət, valideynlərə qayğı, uşaqlara mərhə mət, vətənə sevgi və s. göstərmək olar. Qədim türklərə məxsus hansı əxlaq nor malarını bilirsiniz? “Dədə Qorqud” dasta nına mü ra ciət edin. Dastanda və tənə, bö yüklərə, anaya, övlada mü na sibətlərə dair fikirləri toplayıb sis tem ləşdirin. Həmin fikir lərə münasi bət bildirin. LAYİHƏ 118 İnsanlar başqalarının xoşbəxtliyinə ona görə çalışırlar ki, bu zaman onların özləri də xoşbəxt olurlar. Lakin bu hamıda belədirmi? Əlbəttə ki, yox. İnsanların davranış qaydaları müx təlif əxlaqi prinsiplərdə öz əksini tapır. İnsanlar eqoist*, al- truist*, hedonist*, nihilist* və sair əxlaqi prinsiplərə malik ola bilərlər. Yunan filo sofu Platon deyirdi ki, “Əgər in sanlar nəyin pis olduğunu bilsələr, heç vaxt pis iş görməzlər”. Onun fikrincə, düzgün lüyü dərk etmək intellektual vəzifədir. De mək, əxlaqlı olmaq üçün insanların xeyir və şər anlayış larını birbirindən ayırması əsas məsələdir. Bunun üçün onlar oxu malı, elm və təhsilə xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Aristotel isə deyirdi ki, əxlaq bilik deyil, davranışdır, o, yaxşılığın nə olduğunu öy rətmir, yaxşı olmaq üçün öyrədilir, insan fəaliyyətinin ümumi qəbul edilmiş norma və dəyərlərini əks etdirir. Aristotelin fikirləri ilə Platonun fikirlərini müqayisəli təhlil edin. Eqoist – öz davranışında yalnız özünün mənafeyini əsas tutan, cəmiyyətin və ətraf dakıların mənafeyi ilə he sablaşmayan insan altruist – başqasının naminə, tə mənnasız olaraq öz məna fe yini qurban ver məkdən ibarət əxlaqi prinsip Hedonist – həzzin həyatda ən ali məqsəd olduğunu qəbul edən adam Nihilist – hamının qəbul etdiyi norma, qayda və qa nunlara, prin siplərə mənfi müna sibət bəs ləyən adam LAYİHƏ 119 Alimlər deyirlər ki, ümumbəşəri əxlaqın formalaşma sında əxlaqın məqsədləri əsas kimi çıxış edir. Ümumbəşəri əxlaqı formalaşdıran həyat üçün faydalı, zəruri, mühüm olan ümum bəşəri dəyərlərdir. Onlardan biri də insanların rifahı və xoşbəxt liyidir. Bu məqsədlər yer üzündə yaşayan bütün insanlara xas olan arzudur. Müharibələr, dini təfriqələr, aclıq, sosial və hüquqi əda lət sizlik insanların bu arzularının həyata keçməsinə imkan ver mir. Bu mənada ümumi məqsədlər insanları ümumi fəaliy yətə cəlb edir. Bunun üçün onlar arasında ümumi dav ranış qayda larının, hamı tərəfindən qəbul edilmiş normaların forma laş ması tələbatı da yaranır. Onlardan bir neçəsini sada layaq: Hedonizmlə eqoizmi müqayisə edin. Əgər eqoizm insanın davranışlarını özünə hədsiz sevgi prizmasından ölçürsə, altruist, əksinə, özünü insanlara olan sevgisinin qurbanına çevirir. Hedonist hə yatdan yalnız zövq alma əxlaqi prinsipi olub, məqsədlərini xoşbəxtliyə, ruhun sakitliyinə, faydalı nemətlərə sahib olmağa, qeyrizorakılığa yönəldir. Nihilist əxlaq normaları ilə yaşayanlar isə ətrafda baş verənlərə tamamilə biganə olan lardır. Sosial proseslər, təlatümlər, vətən təəssübkeşliyi bu prin siplərə yaddır. Ümumbəşəri əxlaq deyəndə nə başa düşür sünüz? Bu əxlaqi dəyərlər sırasına nələri əlavə edər diniz? LAYİHƏ Yüklə 24,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|