N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

 
 
66 
4.  Yadigar  (Veysəlli)  F.  German  dilçiliyinə  giriş.  Bakı:  Təhsil, 
2003. 
5.  Левитскаya Л. С. Историческаya морфологиya чувашского yaзы-
ка. М.: Наука, 1976. 
6.  Гаркавеts А. Кыпчакское писменное наследие. Алматы, 2002. 1. 
7.  Мифы народов мира: В 2 т. М.: Сов. eнsикл., 1980. Т. 1. 
 
 
ЧИНГИЗ ГАРАШАРЛЫ 
 
ЭТРУССКИЕ ПИСЬМЕНА НА ДРЕВНЕТЮРКСКОМ ЯЗЫКЕ 
 
Р е з ю м е  
 
В  доказательстве  тюркского  характера  этрусского  языка  осо-
бую роль сыграли следующие факторы: 1 – тюркские слова, обнару-
женные нами в этрусских текстах, семантически неоднозначны, при-
чём в каждом из этих текстов они характеризуют определённую сто-
рону  религиозных  ритуалов.  В  тексте,  посвящённом  жертвоприно-
шению,  компактно  выделяются  тюркизмы,  связанные  с  этим  обря-
дом;  тексты,  в  которых  говорится  о  поминках,  содержат  преиму-
щественно  кулинарные  термины  тюркского  происхождения.  В 
основном  тюркского  происхождения  и  морфологическая  система 
текстов; 2 – систематическое чередование согласных, выявленных в 
переведённых нами этрусских текстах, а также совпадение этрусско-
чувашской системы согласных послужили ключом к разгадке проис-
хождения многих этрусских слов. 
 
Ключевые  слова:  этрусские  письмена,  древнетюркский  язык, 
текст,  лингвистический  фактор,  экстра-
лингвистический фактор 
 
CHINGHIZ GARASHARLI 
 
THE ETRUSCAN WRITINGS ARE OLD TURKIC 
 
S u m m a r y  
 
We  can  observe  logically  two  important  factors  to  prove  Turkic 
character of the Etruscan  language: 1. Turkic appellatives, discovered  in 
each Etruscan text we interprete, are not semantically chaotic, but harmo-
nious, all referring to a definite branch of religious ceremonies: in the text 
devoted to sacrificing we mostly find out Turkic words denoting names of 

---

 
 
67 
several sacrificial foodstuffs and semantically related verbs; in the texts 
dealing with ceremonial eating we mostly discover Turkic culinary terms 
denoting eating, drinking, drinks. etc.; in the text dealing with parting of 
two persons we observe Turkic words denoting wish for good journey and 
health;  under  the  picture  with  the  description  of  a  young  man  riding 
horses we find out a transparent Turkic expression with the meaning «to 
ride horses». In addition, the dominating morphological system, including 
most  case  forms  of  the  noun,  and  categories  of  the  verb  are  evidently 
Turkic.  2.  On  the  vocabulary  of  the  translated  Etruscan  texts  we  clearly 
observe sistematic consonant shifts between the Etruscan and Turkic lan-
guages. Simultaneously we observe stable coincidences of some Etruscan 
and Chuvash consonants which transparently serve as key to the origin of 
numerous Etruscan words.  
 
Key words: Etruscan writings, Old Turkic language, text, linguistic 
factor, extra-linguistic factor 
 
 
 
 
Ünvan:  Az-1143.  Bakı-143,  Hüseyn  Cavid  pr.,  31.  AMEA-nın  Nəsimi 
adına Dilçilik İnstitutu – baş elmi işçi, fil. ü. e. d. 
 
 
e-mail: [e-mail]  
 
 
 
Çapa təqdim edən 
Tofiq Hacıyev –  
«Türkologiya» jurnalı  
redaksiya heyətinin üzvü  
  
Çapa tövsiyə edən 
 
 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi 
AMEA-nın Nəsimi adına  
Dilçilik İnstitutunun elmi şurası  
(4.XII.2013, protokol № 15)  
 
 
29.III.2013 
 

---

 
 
68 
 
 
Təkrar işlənməyə  
göndərilmə tarixi  
 
 
 
23.VII.2013 
 
Çapa göndərilmə tarixi 
29.XII.2013
 
 
 
 
_________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6 «Türkologiya», № 2 

---

 
 
69 
 
 
 
 
İLHAMİ CƏFƏRSOY 
 
ŞOTA RUSTAVELİ «BARS DƏRİSİ GEYMİŞ KOMA» 
POEMASININ ƏSLİ VƏ TƏRCÜMƏLƏRİ 
 
X ü l a s ə . Məqalədə belə bir problem müzakirəyə çıxarılır ki, Şota 
Rustavelinin poeması gürcü ədəbiyyatına Aran folklorundan gətirilmişdir. 
Əsər Aran dilindən qurd dilinə, qurd dilindən gürcü dilinə tərcümədir.  
Poemanın süjeti Gürcüstanla və gürcü xalqı ilə bağlı deyildir. Əsə-
rin ideyası vətənpərvərlik yox, aşna-vassal motivlərindən ibarətdir. 
 
Açar sözlər: bars, koma, Şota, Aran, Ereti 
 
Gürcüstan dövlətçiliyinin qızıl dövründə  XII əsrdə yazılan «Bars dərisi 
geymiş koma» poeması Azərbaycan dilinə «Pələng dərisi geymiş pəhləvan», 
rus  dilinə  «Rısar  v  barsovoy  koje»  adları  ilə  tərcümə  olunmuşdur.  Gürcü 
dilində k.ma kimi yazıya alınmış koma titulu pəhləvan yox, ‘vassal’, ‘süzeren 
hakim’  mənalarını  bildirirdi.  N.  Y.  Marr  1895-ci  və  1910-cu  illərdə  nəşr 
etdirdiyi  əsərlərində  həmin  titulun  etimoloji  mənası  üzərində  geniş  da-
yanmışdır. Marr yazır: «K.ma sözün hərfi mənasında “cəngavər” deyildir. O, 
ilk öncə “qul”, “nökər” deməkdir» [1. S. 228; 2. S. X–XI, XIII]. 
Əsərin bir yerində Ərəbistan şahının qızı Tinatin Avtandilə deyir: «Səni 
ona  görə Tariyeli  tapmağa  göndərirəm  ki,  mənim  k.mamsan».  N.  Y.  Marrın 
fikrincə, k.ma bütün qullara, nökərlərə deyilmirdi. O qullara deyilirdi ki, 1 – 
gənc aşiq; 2 – gözəl oğlan; 3 – cəsur döyüşçü; 4 – vassal olsun [1. S. 228–229; 
2. S. X–XI, XIII]. Əsəri oxuduqca görürük ki, baş qəhrəmanların hər ikisi 
–  həm  Tariyel,  həm  də  Avtandil  suveren  yox,  süzeren  hakimlərdir,  yəni 
komalardır. 
Əbülqazi Bahadur xanın «Türkmən şəcərəsi»ndə koma sözü ‘qul ar-
vadı’, ‘kəniz’ mənalarında işlənmişdir [3. S. 50]. 
Kuban çayının tarixi adlarından biri Kuma idi [4. S. 126]. İ. İ. Şopen 
İrəvan  quberniyasındakı  Kuma  çayının  adını  kəniz  sözü  ilə  bağlayır.  O, 
yazır ki, Kuma ‘kəniz çayı’ deməkdir [5. S. 19]. 
Fikrimizcə, koma daha qədim etnoqrafik termin olub, qadına sitayişlə 
bağlıdır. Çünki yunanların Komaqena adlandırdıqları Kuma e. ö. II–I minil-
liklərdə  Anadolunun  ən  böyük  qadın  məbədlərinin  yerləşdiyi  ölkə  idi 
[6. S. 429; 7. S. 352]. Türk dillərinə qohum olan Şuşa (Suziana)  yazıla-
rında  da  kuma  sözü  ‘kəniz’  anlamında  işlənmişdir.  Şota  Rustavelinin 

---