N. Z. Haciyeva

-m a//-m e.  -M a
  affiksi  bir  neçə  fe'ldə  qalmışdır:  qazax. 
каппа-  'tu tm a q ',
 tat. 
tınna-  'q a şım a q '.
-m ala/Am ele. 
-M a
 
və 
-la
 
təkrar 
affıkslərinin
birləşməsidir:  xak., 
çul-  'd o ğ ra m a q '
-dan 
çulmala-  'h is sə - 
h issə  d o ğ ra m a q ',
  türkm. 
y o l- 
'd a rtm a q '
-dan 
y o lm a la - 
’ 
d a rtışd ırm a q ',
 
qazax, 
sbk- 
'sıx m a q '
 -dan 
sbkm a/a- 
's ıx ış d m n a q '.
-m sa//-(ı)m sa.
  Çoxdəfəli  hərəkəti  bildirən 
-m
  və 
-sa 
şəkilçilərindən  təşkil  olunub, 
-m
 zəifləmiş  hərəkəti  ifadə  edir: 
türk,  azərb. 
giilüm se-,
 tuv. 
ka ttm m sa   'a ra b irg ü lm ə k '.
-m sıra-//-m sirə.
  Az  ölçülü  hərəkəti  ifadə  edən  affiksdir, 
müq: 
xak. 
külüm sire,
 
tat. 
kölem sire,
 
şor. 
külüm zire-
' g ü lü m s ə m ə k ', 
'a za cıq  
g ü lm ə k ', 
ışlğam zıra-
’
a ğ la m sın m a q ',
  alt. 
kü lü m zire  'yü n g ü lva rı g ü lü m sə m ə k '
  və 
s.
-n.
  İlkin  mə'nası  təkrar  hərəkəti  ifadə  etməkdir:  tat. 
sö y lə - 
's ö y lə '-
dən 
sö ylən - 
's ö y lə n m ə k ', 
'd e y in m ə k '. 
Adətən 
-n
 elementi təkrar hərəkətin affiksilə birləşir.
-na//-nə.  -n
 və 
-a
 təkrar mə'nalı  affikslərin birləşməsidir. 
Nadir  hallarda  istifadə  olunur:  azərb.  qısna- 
'q ıs m m a q ', 
kr.qar. 
çəy n ə -  'ç e y n ə m ə k ',  kisn a -  hırıldamaq,
  özb. 
yığ n a - 
' y ığ m a q '.
-m //-in.
  Türk  dillərində 
-ııı/A ııi
  affiksi  bir  necə  fe'ldə 
saxlanıb,  hərəkətin  çoxdəfəliyini  bildirir:  azərb. 
g ə z -
dən 
g əzin -.
Sonralar 
-ın/A in
  affiksi  qayıdış  növün  göstəricisi  kimi 
istifadə olunmuşdur.
-r.  -r
 affiksi  ilkin  olaraq  təkrar  hərəkəti  ifadə  etmişdir. 
Adətən başqa affıkslərlə birlikdə  işlənir.
-ra/Arə.  -r
  və 
-a
  təkrar  mə'nası  bildirən  affikslərin 
birləşməsidir:  tat. 
щ о ц г э   'ç ilə m ə k ',  sbkra  'sızıld a m a q '.
-ar/Aər,  -ır/Air.
  Bu  affiks  ilkin  olaraq  təkrar  hərəkəti 
ifadə  etmişdir.  Sonralar  hər  hansı  keyfiyyətin  tədricən  əmələ 
gəlməsin  ifadə  etmişdir:  azərb. 
ya ş-
dan 
yaşar-,
  noq. 
k ö k
306  ______________________________________ _________________
'g ö y '-d ə n  k e q ə r   'g ö y ə r m ə k ';
 qazax, 
ja h a   'y e n i '
-dən 
ja h a r- 
'y e n ilə ş m ə k ',
 uyğ. 
kara 'q a r a '-
dan 
İşarar-
  '
qaralm aq' ,
 qazax. 
kbskta  'q ıs a '-
dan 
kbskar-  'q ıs a lm a q ';
  türk, 
b a y  ' d ö v lə tli'-  
dən 
bayır-  ' d ö v lə tlə n m ə k ' .
-s.
  Türk dillərində ayrıca  affiks  kimi  -s-ya  rast gəlinmir. 
Lakin  hərəkətin  zəifləməsini  ifadə  edən 
-msa,  -m sə,  -m sıra,  - 
m sirə
  mürəkkəb  affikslərin  tərkibinə  daxil  olur.  Ona  görə  də 
onun mə'nasını ancaq güman etmək olar.
-t.
  Ulu türk dilində təkrar hərəkətin  -faffiksinin olmasını 
ancaq  dolayı  göstəricilər  əsasında  demək  olar. 
- T
 affiksi 
-ştır 
təkrar  hərəkətin  mürəkkəb  affıksinin  tərkibinə  daxil  olur:  tat. 
ka °raştır  'b a x m a q ',  uylaştır-  'fik ir lə ş m ə k '
  və  s.  Çuvaş 
dilində  səs  təqlidi  fe'llərinin 
-b rd a t
 affıksində  işlənir: 
kajırdat- 
'x ışıld a m a q ',  tğbrdat 
'ta q q ıld a tm a q '
  və  s.  Digər  türk 
dillərində 
-ılda,  -ırda
  mürəkkəb  səs  təqlidi  affikslərinin 
tərkibinə  daxil  olur:  tat. 
b a °kıld a - 
'q u ru ld a m a q ',
  noq. 
dabbrda-  ' ta k-tu k e tm ə k '.
-ş.
  Türk  dillərində  təkrar  hərəkət  mə'nasını  bildirən 
-ş 
affiksi  olduqca  azdır:  qazax, 
m a l- 
'b a tırm a q '
dan 
m albs- 
' d ə fə lə rlə   b a tırm a q ';
  tat. 
alda- 
'a ld a tm a q 'd m   a °ld a ş- 
'aldatm aqla  m ə şğ u l  o lm a q '.
  Bundan  başqa 
-ş
  affiksi  təkrar 
hərəkət mə'nası bildirən  -y/waffiksinin tərkibinə daxil olur.
SƏSTƏQLİDİ  FE'L  ŞƏKİLÇİSİ
Türk  dillərinin  maraqlı  xüsusiyyətləri  sırasnıda  o  da  var 
ki,  səs  təqlidi  fe'llərinin  xüsusi  affiksləri  var.  Ən  çox  geniş 
yayılmışı 
ılda/A ırda
  affıksidir:  azərb. 
vızı Ida,  -qurulda,
  türk. 
qürülde-  'm u r u ld a ',
  qaq. 
qıjırda-  'x ışıld a m a q ',
  qar. 
qürülde- 
'g u ru ld a m a q ',  xırılda-  'x ırıld a m a q ',
  noq. 
dbbbrda-  'ta k -tu k  
e tm ə k ',  uw olda- 
'v ıy ıld a m a q ',  ы ьШ а- 
'b a ğ ırm a q ',
  tat. 
ba°kblda-  'q u ru ld a m a q ',  bbğbrda-  'g u ru ld a m a q ',  la°bbrda- 
'laqqırtı  v u n n a q ',
  q.qalp. 
batblda-  'g u ru ld a m a q ',  datb/da-
307

---