Nesmelova M. Y. Təşkilatların konfliktologiyası. Dərs vəsaiti

Konfliktologiyada məlumatların analizi metodu adətən aşağıdakılardan 
ibarət olur: 
1.
 
Statistik analiz - riyazi qanunauyğunluqların üzə çıxarılması. 
2.
 
Sistemli analiz - münaqişəli elementlər arasında qarşılıqlı əlaqələrin üzə 
çıxarılması. 
3.
 
Tarixi analiz - münaqişələrin xronoloji şəkildə nəzərdən keçirilməsi. 
4.
 
münaqişəli situasiyaların müqayisəsindən ibarət olan komporativ analiz. 
5.
 
Sosiometrik analiz - kiçik qrupda gərgin, münaqişəli münasibətlərin üzə 
çıxarılması. 
Son zamanlar formalaşmaqda olan milli konfliktologiyada modul metodikası, 
situasiya metodu, eksperiment daha məhşurdur. 
Yuxarıda  qeyd  edilmiş  məlumat  toplanması  və  analizi  metodları 
konfliktoloqlar 
tərfindən  təşkilatların,  kiçik  qrupların,  şəxslər  arasında 
münasibətlərin tədqiqatı üçün istifadə edilir. Şəxsi, şəxslər arşında olan münaqişələr 
adətən tamam ayrı növdə metodikaları tələb edir. Hər şeydən əvvəl onlara müxtəlif 
testlər aid edilir. Həmin testlər şəxsin münaqişəlilik kimi inteqral xüsusiyyətini üzə 
çıxarmağa  çalışır.  Bundan  əlavə  münaqişəli  situasiyalarda  fərdin  davranış  stilinin 
müəyyən  edilməsi  üçün  də  testlər  mövcuddur  (məsələn,  K.  Tomasın  testi). 
Konfliktoloqlar  müxtəlif  texnikalar  vasitəsilə  həyata  keçirilən  fərdi  söhbətlərin 
istifadəsinə  əsaslanan  bəzi  psixologiya  və  psixoterapiya  metodikalarından  istifadə 
etməyə cəhd edirlər 
Müasir  konfliktologiyada  ənənəvi  olaraq  məlumatların  məna  şərhini  həyata 
keçirən  keyfiyyət  metodlarına  böyük  əhəmiyyət  verilir.  Bundan  əlavə,  ümumelmi 
keyfiyyət  metodlan  (analiz,  sintez,  induksiya,  deduksiya  və  s.)  ilə  yanaşı  empirik 
keyfiyyət metodları da meydana çıxmışdır: 
1.
 
case-study metodikası (hadisənin tədqiqatları) - vahid konkret münaqişənin 
öyrənilməsi  və  əldə  edilmiş  nəticələr  əsasında  artıq  mövcud  olan 
nəzəriyyənin  rekonstruksiyası  (məsələn,  «Tatarıstan  modeli»Nin 
öyrənilməsi). 
2.
 
Eksperiment sorğusu - səlahiyyətli insan qrupunda aparılan sorğu. 

---

3.
 
Bir çox hallarda fokus-qrupların (məsələn, cəmiyyətin bir yerə toplanmış 
müxtəlif  sosial  qruplarının  təmsiliçilərinin  (20  -  25  nəfər))  öyrənilməsi 
metodu tətbiq edilir. 
Beləliklə,  konfliktoloji  metodologiya  mürəkkəb  metodlar  sistemindən 
ibarətdir.  Müasir  dünya  konfliktologiyası  adissiplinar  yolla  inkişaf  edir,  bu  isə 
münaqişə  haqqında  elmin  spesifik  orijinal  metodikalarının  yaranmasına  imkan 
yaradır. Milli konfliktologiya üçün hal-hazırda metodoloji sferada fənlərarası sintez 
böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Mövzu: TƏŞKİLATİ MÜNAQİŞƏLƏR 
1.
 
Təşkilatı münaqişənin spesifikası. 
2.
 
Təşkilatı münaqişələrin inkişaf səbəbləri və şəraitləri. 
3.
 
Təşkilatı münaqişələrin funksiyaları, mərhələləri, tipləri. 
4.
 
Münaqişənin başa çatma prosesi. 
1.
 
Təşkilati münaqişə dedikdə adətən təşkilat çərçivəsində baş verən və onun 
hər hansıbir spesifik xüsusiyyətləri, struktur özəllikləri, digər təşkilatlarla qarşılıqlı 
əlaqələri ilə əlaqədar olan hər növ münaqişə nəzərdə tutulmur. 
Əslində təşkilati münaqişəni təşkilat daxilində baş verən münaqişə kimi qeyd 
etmək daha məqsədəuyğun olardı: 
♦
 
Şəxsi  münasibətlərin  təşkilati  münasibətlərə  köçürülməsi  mümkündür: 
insanlar özləri ilə işə ailə münaqişələrini gətirə və ya şəxsi fiikrinə görə münaqişəyə 
girə bilər; 
♦
 
Bir çox hallarda münaqişəni yerli vasitələrlə, daha doğrusu birbaşa həmin 
təşkilatda aradan qaldırmaq cəhdləri həyata keçirilir. Halbuki onun yaranmasına olan 
əsaslar təşkilatın hüdudları kənarında, ümumi, hətta sistemli ola bilər. Belə olduğu 
halda hər bir münaqişənin ləğv edilməsi gözlənilən nəticəni verməyəcəkdir. 

---

Təşkilatda baş verən münaqişə idarəedici fikir tarixində müxtəlif şərhə malik 
olmuşdur.  Elmi  menecment  məktəbi  və  inzibati  məktəb  nəzəriyyəçiləri  (Teylor, 
Veber  və  s.)  münaqişəni  təşkilat  üçün  xoşagəlməz  bir  hadisə  kimi  nəzərdən 
keçirirdilər.  Həmin  müəlliflərə  əsasən  təşkilatda  münaqişənin  baş  verməməsinə 
çalışmaq  və  ya  yubanmadan  həll  etmək  lazımdır.  Hesab  edilirdi  ki,  bu  tip 
mexanizmlər  əsasən  münaqişənin  yaranmasına  şərait  yaradan  şəraitləri  aradan 
qaldırır və yaranmış problemlərin həlli üçün istifadə edilə bilər. 
«İnsan münasibətləri» məktəbinin üzvləri olan müəlliflər də hesab edirdilər ki, 
münaqişədən qaçmaq gərəkdir. Onlar təşkilat daxilində baş verən ziddiyyətləri qəbul 
edir,  lakin,  münaqişəni  təşkilatın  qeyri-səmərəli  fəaliyyətinin  və  ya  mənfi  idarə 
sisteminin  ünsürü  hesab  edirdilər.  Onların  fikrinə  əsasən  təşkilatda  qarşılıqlı 
münasibətlərin yaxşı olması münaqişənin yaranmasının qarşısını ala bilər. 
Müasir nöqteyi nəzər ondan ibarətdir ki, hətta səmərəli idarə sisteminə malik 
təşkilatlarda  belə  münaqişələrin  baş  verməsi  mümkündür  və  hətta  arzu  olunan  və 
zəruridir.  Bu  təşkilatın  özünün  parodoksallığı  ilə  əlaqədardır.  Bir  tərəfdən,  o,  öz 
strukturuna  görə  instrumental  olmalı,  digər  tərəfdən  isə,  təşkilatın  bütün  işləmə 
vasitələri  dəqiq  müəyyən  edilməmişdir  və  hətta  onun  fəaliyyətinin  bütün  tərəfləri 
formallaşdırılmamışdır. Təlimatlar təşkilatda baş verən hər şeyi əhatə etmir və edə də 
bilməz. Bundan əlavə hər bir şeyi qaydaya salmaq cəhdi işin səmərəsinin azalmasına 
gətirib çıxarır. Qaydaya salmanın yerini subyektiv xüsusiyyət və münasibətlər tutur. 
Hər  bir təşkilat  daxilində  instrumental  və  subyektiv  xassələrə malik olan  bölmələr 
mövcuddur (məsələn, tədris prosesi ərzində müəllifin fəaliyyəti Ali məktəbin tədris 
təlimatları  ilə  məhdudlaşır).  Deməli,  Təşkilat  bir-biri  ilə  qarşılıqlı  fəaliyyəti 
münaqişəli olan bölmələrə malikdir. 
Əlbəttə,  münaqişə  hər  bir  haman  müsbət  xarakter  daşımır.  Bəzi  hallarda  o, 
konkret  bir  insanın  tələbatlarının  ödənilməsinə  və  ya  ümumilikdə  təşkilatın 
məqsədlərinə nail olunmasına maneə yarada bilər. Bəzən kollektiv xoşagəlməz 

---