Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zülalların biosintezi – irsi informasiyaların reallaşmasının əsasıdır
~ 15 ~ DNT molekulunun replikasiyası – öz-özünü hasil edib, ikiləşməsi mürəkkəb fermentativ bir prosesdir. DNT molekulunun hər bir zənciri matrisə çevrilib onun əsasında yeni komplementar zəncir sintez oluna bilir. Nəticədə bir DNT molekulundan iki yeni ikizəncirli DNT molekulu əmələ gəlir. Hər bir DNT molekulu ilkin valideyn DNT molekulunun bir zəncirindən və yeni sintez olunmuş digər zəncirdən ibarət olur. DNT molekulunun repliksiyasının bu mexanizmi yarımkonservativ model adlanır. DNT molekulunun replikasiyasının yarımkonservativ modelinin mexanizmini daha ətraflı nəzərdən keçirək. Bu prosesdə hər bir mərhələdə müəyyən fermentlər iştirak edir. Əvvəlcə DNT molekulunun müxtəlif sahələrində replikasiya çəngəli əmələ gəlir. Bu sahələrdə DNT – helikaza adlanan fermentin iştirakı ilə azot əsasları arasında hidrogen rabitələri qırılır, komplementar tellər bir-birindən aralanır və onların hər biri matrisə çevrilir. Sonra DNT matrisi üzərində DNT polimerazanın iştirakı ilə 5 ucundan 3 -ə doğru istiqamətdə yeni zəncir sintez olunur. DNT – polimerazanın bir neçə növü məlumdur. Bunlar müxtəlif quruluşa və funksiyaya malik olub, müxtəlif miqdarda zülal zəncirindən qurulmuşdur. Bu fermentlərin əsas işi hər matrisin dəqiq surətini yaratmaqdır. Şəkil 4. DNT molekulunun replikasiyasının sxemi ~ 16 ~ Qeyd olunduğu kimi, komplementar tellərin DNT molekulunda bir- birindən ayrılan sahəsi replikasiya çəngəli adlanır. Prokaziotlarda, plazmidlərdə və plastidlərdə bir, eukariotlarda isə belə başlanğıc nöqtələr bir neçə olur. Eukariotlarda DNT-nin hər bir komplementar telində replikasiya prosesi eyni getmir, tellərdən biri «liderlik» edən tel 5 ucundan 3 -ə doğru DNT-polimeraza fermentinin iştirakı ilə sintez edilir. «Gecikən» telin sintezi isə bir qədər mürəkkəb kompleks fermentlərin iştirakı ilə baş verir. Replikasiya çəngəlində eyni zamanda 20-yə qədər müxtəlif fermentlər iştirak edir. Əvvəlcə DNT-də bacı telin kiçik bir hissəsi replikasiyaya uğrayır, onların bir-biri ilə möhkəm birləşməsi liqaza fermentinin iştirakı ilə həyata keçir. DNT-nin yeni sintez olunmuş telinin bu hissələri tərkibində eukariotlarda 1000-2000 nukleotid cəmləşdirir. Onları ilk dəfə müşahidə edən yapon aliminin şərəfinə Okazaki fraqmenti adlandırırlar. Şəkil 5. DNT molekulunun replikasiya prosesinin ümumi gedişi Prokariotlarda və eukariotlarda DNT-nin replikasiyasının sürəti fərqlidir. Bakteriyalarda bu proses təxminən dəqiqədə 30 mkm təşkil edir. Eukariotlarda replikasiya nisbətən yavaş gedir, bacı teli 1,5-2,5 mkm uzanır. DNT-nin replikasiyasının yasrımkonservativ modelindən başqa ~ 17 ~ konservativ və dispersion modelləri də vardır. Yarımkonservativ model 1958-ci ildə M.Mezelson və F.Stal tərəfindən sübut olunmuşdur. Onlar nişanlanmış N atomları ilə tədqiqat aparmışlar. Belə ki, bağırsaq çöpü bakteriyası əvvəl tərkibində ağır izotop 15 N -azot olan qida mühitində becərilmiş və sonra onlar tərkibində yalnız 14 N olan mühitdə becərilmiş və sonra onlar, tərkibində yalnız 15 N izotopu mühitdə becərildikcə, əvvəlcə DNT molekulunun tərkibində ayrılıqda həm 14 N , həm də 15 N izotopları, sonralar DNT-nin tərkibində 15 14 N N telləri ilə yanaşı, yalnız 14 N izotopu olan DNT molekulunun tellərinə rast gəlinirdi. Bu isə onu sübut edir ki, DNT molekulunun replikasiyası zamanı əvvəlcə DNT molekulunun zəncirləri qırılmaqla bir-birindən ayrılır və hər zəncir matris olaraq mühitdəki azot əsaslarından komplementarlıq əsasında öz üzərində bacı teli qurur. Şəkil 6. DNT molekulunun replikasiya prosesi. Hazırda DNT molekulun replikasiyasının mexanizmi haqda yarımkonservativ model qəbul olunur. ~ 18 ~ Cədvəl 1 Prokariot və eukariot genomlarında replikasiyanın parametrləri Orqanizm Replikonların sayı Replikonların orta uzunluğu (n.c.) Replikasiya çəngəlinin hərəkət sürəti (n.c./dəq.) Bakteriyalar (Escherichia coli) 1 4200 50 Maya göbələyi (Saccharomyces) 500 40 3.6 Həşəratlar (Drosophila melanogaster) 3500 40 2.6 Qurbağa (Xenopus laevis) 15000 200 0.5 Siçan (Musx musculus) 25000 150 2.2 Bitkilər (Vicia faba) 35000 300 – Eukariotlarda və prokariotlarda DNT-nin replikasiyası zamanı baş verən molekulyar bioloji proseslər əsasən oxşardır. Əgər bakterial xromosomda replikasiya vahidi – replikon varsa, o zaman eukariot xromosomlarında da DNT replikasiyası üçün ayrı-ayrı replikon ardıcıllığı mövcuddur. Eukariot xromosomlarında hər an bir-birindən asılı olmadan replikasiya çəngəlləri çoxluğu hərəkətə başlaya bilər. Replikasiya çəngəlinin hərəkəti ya əks istiqamətdə hərəkət edən çəngəllə toqquşduqda və ya xromosomun sonuna çatdığı zaman dayana bilər. Nəticədə xromosomun bütün DNT-si qısa bir vaxtda replikasiyaya uğrayır. Zülalların biosintezi – irsi informasiyaların reallaşmasının əsasıdır Müasir dövrdə bəzi zülalları laboratoriyada almaq mümkün olmuşdur. Məsələn, mədəaltı vəzin hormonu insulini. Bu prosesin nə qədər çətin olduğunu təsəvvür etmək üçün bu rəqəmləri bilmək kifayətdir ki, bu prosesin başa çatması üçün 233 mərhələdə aparılan üç illik əmək, onlarla qiymətli üzvi maddələrdən istifadə edilmişdir. Bizim orqanizmimizdə və digər bütün canlı orqanizmlərdə daima müxtəlif və mürəkkəb zülal molekulları sintez olunur. Hazırda məlumdur ki, zülalların biosintezi mürəkkəb çoxmərhələli proses olub hər bir zülalın özünəməxsus dəqiq quruluşu və unikal bioloji xüsusiyyətləri təmin olunmaqla təkrar istehsal olunur. Məlumdur ki, zülallar bir və ya bir neçə polipeptid zəncirdən ibarət Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|