161
vaznni his qilish, tovush kuchini sezishni rivojlantiradi, bu
esa kelgu-
sida musiqa tinglash qobiliyatini rivojlantirishga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Nutq intonatsiyasi, tovushning ifodaliligi ustidagi ishlar bolalar-
ning bildirilayotgan
fikrga nisbatan, matndan kelib chiqqan holda,
ovozini balandlatib yoki pasaytirib, talaffuz
qilinayotgan matn-
ga mantiqiy va emotsional urg‘u berish orqali o‘z munosabatini
bildirishni o‘rganishlari uchun zarur. Buning uchun pedagog tegishli
topshiriqlardan ko‘proq foydalanishi lozim. Aynan ushbu qobiliyat-
lar bolaga turlicha intonatsion ifodalashni talab qiluvchi turli xildagi
ravon fikrlarni tuzish – hikoya qilish, tasvirlash, mulohaza yuritish
uchun zarur bo‘ladi.
Tarbiyachi nutqning tovush
jihatini rivojlantirar ekan, bolaga
fikrlarning predmet, fikr bildirish mavzusi va tinglovchilardan kelib
chiqqan holda kommunikatsiya maqsadlari va shartlariga mos ke-
lishini hisobga olishni o‘rgatishi lozim.
Nutqning past-balandligi o‘rinli bo‘lishi, tezligi esa atrofdagi
muhitga va fikrning maqsadiga mos kelishi lozim. Yaxshi, to‘g‘ri
nutqning muhim ko‘rsatkichi bo‘lib uning ravonligi hisoblanadi.
Artikulatsion va intonatsion qobiliyatning uzviy bog‘liqligi keng
ma’nodagi tinglash va artikulatsion-talaffuz ko‘nikmalarini
shakl-
lantirishni nazarda tutadi.
Ish jarayonida tarbiyachi bolalarga so‘zning tovush tarkibini,
so‘zdagi urg‘u o‘rnini tinglab, aniqlay olishga,
qofiya va vazn
-
ni his qilish tuyg‘usini rivojlantirishga, aniq talaffuzni, so‘zlar,
iboralar, gaplarning turli intonatsion tavsiflarini bera olish qobili
-
yatini shakllantirishga yordam beradigan
mashqlardan foydalani-
shi zarur.
Bu murakkab nutqiy ko‘nikmalarni shakllantirish fonetik
mashqlarni takrorlashni, ularni muntazam ravishda o‘tkazishni ta-
lab qiladi.
Har bir nutqiy vazifa ustidagi ishlarning ustuvor yo‘nalishlarini
ajratar ekanmiz, ularning barchasi o‘zaro bog‘liqlikda va yaqin o‘zaro
hamkorlikda ishtirok etishini ta’kidlash lozim.
Ravon nutqni rivojlantirish asosida turli aloqa vositalaridan
(so‘zlar, gaplar, matn qismlari o‘rtasida) foydalanish, turli toifadagi
162
matnlar – tasvirlash, bayon qilish, mulohaza yuritish tuzilmasi haqi-
dagi tasavvurlarni shakllantirish qobiliyatini o‘rgatish yotadi.
Lug‘atni rivojlantirishda so‘zning mazmuni
ustidagi ishlar dast-
labki o‘ringa chiqadi, chunki aynan so‘zlarni matnga muvofiq holda
semantik tanlab olish (ko‘p ma’noli so‘zlar mazmunini ochib berish,
sinonimik va antonimik taqqoslash) til va nutq hodisalarini anglab
yetishni shakllantiradi.
Dostları ilə paylaş: