Nytt utgitt av norsk språKRÅD 31. årgang 3–4 /2003
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Eigennamnet: ism
I STUDIETIDA arbeidde eg med biografi- en til ein islamsk lærd frå Marokko. Han studerte hos ein viktig teolog og reformator som heitte Ahmad ibn Idris
ene til den lærde mannen, syntes eg det var pussig at han nesten aldri refe- rerte til denne læraren. Han skreiv tjukke bøker om alle teologane og dei lærde som han hadde studert saman med, men Ahmad var ikkje mellom dei. Derimot hadde han å sjå til eit nært forhold til ein annan lærd teolog, ein som heitte Abu al-Abbas al-Ara’ishi. Han var derimot heilt ukjent frå andre kjelder, og eg brukte mye tid på å prø- ve å finne ut noe om denne ukjente teologen. Heilt til eg kom over noen nye bio- grafiske kjelder om denne Ahmad ibn Idris. For, viste det seg, han var slett ikkje fødd i Fez, som namnet al-Fasi skulle tyde på – han hadde berre budd der i noen år. Han kom i staden frå ein liten landsby nær Larache ute ved kysten. Da gjekk det eit lite lys opp for meg, for den arabiske forma for
mystiske Abu al-Abbas al-Ara’ishi var same mannen. Ingen av desse namna var «kjælenamn» eller noe slikt, begge var fullverdige og komplette namn, på same personen, sjølv om ikkje noe ele- ment i det eine namnet kan finnas att i det andre. Vi er jo, iallfall i det moderne Noreg, vant til at namn er noe relativt perma- nent og einskaplig som følgjer ein per- son gjennom livet, om enn ein kan sjonglere noe med mellomnamn og familienamn. I den arabiske tradisjo- nen, derimot, er det betre å sjå på eit namn som ein sum av namnekjelder der ein person kan hente element og sette saman ei nemning som han anten kan bruke alltid, eller endre på, eller ta noen delar inn eller ut av etter ønske og behov. Det er ofte meir ei beskri- ving av aspekt ved personen enn eit substitutt for eit totalt individ.
Om vi ser på dei ulike komponentane («modulane») som til saman kan ut- gjere eit namn, er det mest basale sjølve eigennamnet, ism på arabisk, som all- tid berre er eitt enkelt namn. Trass i ein rik flora av eigennamn ser vi at noen få eigennamn går att mye oftare enn andre, særlig dei som er knytt til islams oppkomst. Det langt mest brukte mannsnamnet er Muhammad, etter profeten. Muhammad betyr «den lovpriste». Mange andre eigennamn er avleidd av same innhaldet. Dei mest brukte er 22 S P R Å K N Y T T 3 – 4 / 2 0 0 3 Frå Ibn Ahmad til Abu Ummar: om arabiske namn og tradisjon KNUT S. VIKØR
Ahmad, Mahmud, Hamid, Humayd, Ham- dan, og det fins fleire. Som ein ser, har desse namna dei tre konsonantane h-m-d felles, og dette er den meinings- berande delen av orda, og den heng saman med «å prise». Formene rundt – vokalane, prefiks som Mu- eller Ma-, suffiks som -an – presiserer innhaldet: «den mest priste», «den prisverdige», «den som priser [Gud]», osv. Andre mye brukte eigennamn er tilnamn som vart lagt til profeten, for- utan Ahmad også Mustafa, «den utval- de». Andre eigennamn har ikkje noe religiøst innhald, men dei vart brukt av dei tidlige leiarane i riket og profet- ens følgjesmenn, slike som Umar, Uth- man el. Osman og Ali. Ei særlig gruppe eigennamn kjenner vi godt frå vår eigen kultur, det er namna til profeta- ne før Muhammad, dei som islam jo deler med kristendommen. Slike er altså Ibrahim (Abraham), Musa (Moses) og Isa (Jesus). Andre bibelske namn er
(Isak), Jibril (Gabriel), Yahya (Johannes), Ayyub (Job) og Sulayman (Salomo). Ein annan type ism er reint religiøs og betyr ’Guds tenar’, anten rett fram,
med eitt av dei nittini synonyma for ’Gud’, som Abd al-Rahman og Abd al-
ke), Abd al-Aziz (tenar til den mektige), Abd al-Karim (tenar til den velgjeran- de), som alle er aspekt ved guddom- men. Alle desse består av Abd (tenar) og gudsattributtet. Noen av dei siste kan vere eigennamn i seg sjølv når dei viser til ein menneskelig eigenskap, slik som Karim, velgjerande. Men dei fleste av dei kan berre vise til Gud, og når vi bryt dei opp og t.d. bruker al-
’Gud’.
Farsnamn Sidan eigennamna er så ulikt fordelt, med enorm overvekt på dei religiøse, må ein kunne skilje mellom dei som heiter Muhammad (kanskje ein firedel av alle muslimar). Det gjer ein ved å legge til ibn «son av ...»: Muhammad
Ahmad. Nå fins det mange ahmadar som har kalla son sin Muhammad, så ein kan legge på eit slektsledd til: Muhammad ibn Ahmad ibn Muhammad. I nyare tid kutter ein av og til ut ibn og seier t.d. Muhammad Ali. Det er det same som Muhammad ibn Ali. Dette er den mest formelle måten å beskrive ein person på. Alle personar har ein og berre ein ism, og alle har ein far og ein farfar, så om ein veit kva dei heiter, vil ein alltid finne fram til den rette personen. Klassisk arabiske leksi- kon og oppslagsverk ordnar derfor personar etter namn og farsnamn. Men det er strengt tatt inga grense for kor langt bakover ein kan gå, om ein berre kjenner slektslina: Ein kan ende opp med Ibn Adam, son av Adam, eller iallfall, og det er svært ettertrakta, Ibn
tens etterkommar. Namn og slektsline, genealogi, flyt altså over i kvarandre. Ein biografi kan starte slik: «Han heitte Mustafa ibn Umar ibn …,» og slik kan ein fortsette med fleire ledd tilbake så langt ein kan komme, ei halv side eller meir, tilbake til profeten. Til vanlig blir likevel berre dei første to-tre ledda nytta. Dei to 23 S P R Å K N Y T T 3 – 4 / 2 0 0 3 Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|