O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor



Yüklə 10,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/124
tarix23.09.2018
ölçüsü10,01 Mb.
#70228
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   124

aylanishi jarayonida vaqtincha  bo'shagan  moliyaviy  mablag‘lar hisob- 
lanadi.  X o ‘jalik  subyektlari  pul  m ablag‘larining  kelib  tushishi  va 
ishlatilishi o'rtasidagi vaqt b o ‘yicha farq faqatgina ortiqcha mabalag‘lar 
hajm ini  emas,  balki  moliyaviy  mablag'larning  yetishmovchiligini  h a m  
aniqlab beradi.  Shuning uchun korxona va tashkilotlarning o ‘z aylanma 
m ablag‘larining  vaqtinchalik  yetishmovchiligini  to ‘ldirish  uchun  ssu- 
dalar  olish  keng  tarqalib  borgan.
Kapital  t o ‘p lan ishin ing  jadallashuvi  va  k onsen tratsiyalash u vi 
fu n k siy a si. 
K a p ita l  toManishi  jara y o n i  iq tiso d iy   rivojlan ishn ing  
barqarorlashuvi va x o ‘jalik yurituvchi har bir subyektning o ‘z maqsadiga 
erishishning  m uhim   sharti  hisoblanadi.  Bu  ishlab  chiqarishni  kengay- 
tirishga,  shu  bilan  birga  q o ‘shimcha foyda  olishga  qarz m ablag'laridan 
foydalanish  imkonini yaratadi.  Shuni ta ’kidlab  o ‘tish  zarurki,  iqtisodiy 
inqiroz davrida bu resurslarning qimmatliligi k o ‘pchilik xo'jalik faoliyati 
jabhalarida  kapital  t o ‘planishini jadallashtirish  masalasini  hal  qilishda 
t o ‘sqinlik  qiJadi.  Shunga  qaramasdan,  k o‘rib  chiqilayotgan  funksiya 
hozirgi  sharoitda  rejali  iqtisodiyot davrida  rivojlanmagan va  mablag'lar 
bilan  t a ’m inlanm agan  faoliyat jabhalarini  moliyaviy  mabalag'lar bilan 
t a ’minlash  jarayonini  sezilarli  tezlashtiradi.
M uom ala  t o ‘lov  vositalarini  chiqarish  funksiyasi. 
Bu  funksiyaning 
am alga  oshish  ja r a y o n id a   kredit  faqatgina  to v ar  emas,  balki  pul 
m uom alasining  jadallashuviga,  undan  naqd  pullam i  siqib  chiqarib, 
to io v la r  aylanishining tezlashuviga  ijobiy ta ’sir ko‘rsatadi.  Kredit tufayli 
pul  m uom alasi  doirasiga  veksellar,  chek,  kredit  kartochkalari  kabi 
vositalar kiritilib,  naqd  pulli  hisob-kitoblarni  naqd  pulsiz  operatsiyalar 
bilan  alm ashtiradi.  Bu  esa  ichki  va  xalqaro  bozordagi  iqtisodiy m u n o - 
sabatlar  m exanizm ini  osonlashtiradi  va  tezlashtiradi.  Bu  masalani  hal 
etishda tijorat  krediti  zamonaviy tovar almashishining kerakli elem enti 
sifatida  m uhim   o ‘rin  tutadi.
Fan-texnika taraqqiyotining jadallashuvi h a m  kxedit orqali samarali 
amalga  oshirilishi  mumkin*  U rushdan  keyingi  yillarda  fan-texnika 
taraqqiyoti  h ar  bir  inam lakat  yoki  alohida  x o ‘jalik  yurituvchi  subyekt 
iqtisodiy  rivojining  hal  qilavchi  omiliga  aylangan.  Kreditning  fan 
texnika  ta r a q q iy o tin i  jadalJashtirishdagi  ro lini  fan -tex n ik a   bilan 
shug‘ullanuvchi  tashkilotlarnmg  faoliyatini  moliyalashtirishda  kredit 
resurslari  ishlatilishi  m um km .  Umiy  tadqiqot  ishlarini  olib  boruvchi 
markazlarning  norm al  ishlab  turishini  t a ’minlash  uchun  ham,  ular 
faoliyatini  m oliyalashtirishda  kredit  resurslari  ishlatilishi  m um kin. 
Shuningdek,  kredit  innavatsion  jarayonlarda  ishlab  chiqarishga  ilmiy


tadqiqot  natijalarini  joriy  qilish  va  ishlab  chiqarish  texnologiyasini 
o ‘zgartirish jarayonlarini  amaiga  oshirish  uch un   zarur.
2 .4 .  Kreditning  asosiy  tamoyillari
Kredit  munosabatlari  iqtisodiyotda  mavjud  aniq  uslubiy  asoslarga 
tayanadi.  U n in g   asosiy  elem entlari  b o ‘lgan  ssuda  k ap itali  bo zori 
operatsiyalari  ina’lum  tamoyillar  asosida  olib  boriladi.  Bu  tam oyillar 
kredit  rivojlanishining  birinchi  b o sq ic h id a   k o ‘zga  ta s h la n g a n   edi. 
Keyinchalik  esa  ular  um umdavlat  va  xalqaro  kredit  qonunchiligida 
yaqqol  o ‘z  aksini  topdi.  Iqtisodiy  kategoriya  sifatida  kredit  bir  nec h a  
tamoyil'.arga  ega.  Bular  kreditning  qaytarib  berishliligi,  k reditning 
muddatliligi,  kreditning  t a ’minlanganligi,  maqsadliligi  va  t o ‘lovlilik 
tamoyillaridir.
Kreditning  qaytarib  berishlilik  tam oyili. 
Bu  tam oyil  k reditning 
m ustaqil  iqtisodiy  kategoriya  ekanligi  sh a rtid ir,  q aytib  berish lik 
kreditning  urnumiy  belgisi  hisoblanadi,  qaytib  berishlilik  o ‘z - o ‘zidan 
vujudga  kelmaydi:  u  moddiy  jaray o n larga,  qiym atning  aylanishini 
tugashiga  asoslanadi.  A m m o  doiraviy  ay lanishning  tugashi  —  bu 
qaytarib berishi emas,  faqat  qaytarib berish  u c h un   zamin  tayyorlashdir. 
Kreditni  qaytarish  aylanishdan  ch iq q a n   m ablag'lar  qarz  oluvchiga 
pul  mablag‘larining qaytarish  imkoniyatini  bergan  taqdirda qaytariladi, 
qaytarib  berishlilik  ikki  yoklama  ja ra y o n n i  ifoda  etadi,  u  kreditor 
uchun  ham,  qarz  oluvchi  uchun  ham   bir  xil  darajada  m uhim dir.
Qiymatni  qaytaruvchi  haiakatida  huquqiy  tom oni  ham   m uhim dir. 
Muayyan bir muddatga beriladigan  qiymatga egalik  huquqi  kreditordan 
qarz  oluvchiga  o'tmaydi.
Qarzga  beriladigan  qiymat  faqat  m uayyan  bir  tnuddatgina  o 'z  
egasi  q o ‘lidan  uzoqlashadi,  lekin  egasini  o'zgartirm aydi.
B o ‘sh  turg an  resurslarni  a k k u m u la ts iy a   q iluvchi  b a n k la r   bu  
resurslardan  o ‘z  resurslari  sifai'da  foydalana  olmaydi.  Batik  qarzga 
beruvchi  mablag‘ning  egasi  bo'Iib  korxona,  tashkilot,  alohida  shaxslar 
hisoblanadi.
Qaytarib berishlilik  muayyan  sh a rtn c rn a d a  o'zining o 'r m n i  iopadi.
Qaytarib  berishlilik  obvektiv  belgi  hisoblanadi.  Kreditni  qaytarib 
berishlilik tomoni  uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan,  shu ju m lad a n , 
m oliyadan  farq  qilish  imkonini  beradi.
Kreditdan  samarali  foydalanish  asosidagi  qaytarib  berishlilik  — 
b u tu n   bank  faoliyatining  markaziy  punkti  hisoblanadi.  K reditning  bu


Yüklə 10,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   124




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə