O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
Yüklə 59,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
g a z m a l i - h a r a k a t ta f a k k u r o ‘s i s h i n i n g a s o s iy pallasi d e b ata s h m u m k i n . M a z k u r yoshdagi i n s o n b o lalari shu am aliy faoliyat q o b i g 'i d a aqliy harak atlarn i a m a l g a o shiradi, am aliy b i l i m l a r n i o ‘z l a s h t i r a d i , n a t i j a d a k o ‘r g a z m a l i - h a r a k a t ta fa k k u r o ‘sa b o ra d i. U shbu y o s h d a g i k i c h k in to y la r o ‘zlari o 'y n a y o t g a n n arsa la r, o ‘y i n c h o q l a r n i q o ‘llari b ilan bevosita u sh la b k o ‘rish o rq a li ular bilan t a n i s h a d i l a r , s h u n in g bilan birga ularni idrok qilishga intiladilar. I d r o k qilgan p re d m e tla r va o ‘y i n c h o q l a m i o ‘zaro solishtiradilar, q ism la rg a ajratadilar, a n a liz v a s i n t e z qiladilar, b o ‘la k la rg a ajra tilg an la rn i yaxlit h o l g a k e l t i r i b b i r l a s h t i r a d i l a r . K a t t a l a r t u s h u n t i r i s h i g a i s h o n c h hosil q ilm a s d a n , ayni c h o g ‘d a u la rn i o b yektlarni sin d irib y o k i b u z i b b o ‘lsa h a m , u l a r n i n g ichki tuzilishi bilan ta n i s h is h g a mayli kuchli b o 'l a d i . S h u b o isd a n a m a liy x arak tcrd a g i m u a m m o l a r n i hal q i l is h d a k o ‘p i n c h a „ b u z ib - tu z a ti s h “ y o ‘li bilan h arak at q iladila r. K o 'r g a z m a l i- h a r a k a t ta fa k k u r b o g ‘c h a yoshiga y e t g a n d a n s o ‘ng b o la la r d a o ‘z q iy m a tin i y o ‘q o t a boshlaydi. Inson t o m o n i d a n bevosita id rok q ilin a y o tg a n p re d m e tla r e m a s , balki fa q a t t a s a w u r q i l in a y o tg a n n a r s a va h o d is a la r h a q id a f ik rla s h d a n iborat t a f a k k u r t u r i k o ‘rg a zm ali-o b ra zli tafakkur d e b ataladi. Tafakkurning m a z k u r k o ‘rinishi 4 — 7 y o s h g a c h a b o ‘lgan b o la la rd a n a m o y o n b o i a d i . B o g ‘c h a yoshidagi b o la la rd a ko‘rg a z m a li-h a ra k a t tafa k k u rn in g am aliy e l e m e n t l a r i k o ‘ r g a z m a l i - o b r a z l i t a f a k k u r b o s q i c h i g a o £t g a n d a n s o ‘ng h a m saq la n ib q o l a d i , le k in u o ‘z i n i n g yetak c h i rolini y o 'q o t a b o sh la y d i. U s h b u yoshdagi k i c h k in to y la r j i s m v a p re d m e tla r bilan t a n i s h a y o t g a n d a a n a litik - sintetik f a o liy a td a n foydalanib ish k o ‘ra y o tg a n d a ularni q o ‘l bilan u s h la b k o ‘rishga, ichki tu z ilis h i b ila n a m a l d a t a n i shishga in tilm a y d ila r. C h u n k i k o ‘p h o l l a r d a u la rd a n a m a l i y h a r a k a t t a l a b q ilin m a y d i. L e k i n b u u l a r j i s m va p r e d - m e tla rn i, o b y e k tla r n i aniq va t o ‘liq i d r o k qilish, y a q q o l t a s a w u r etish im k o n iy a tid a n m a h r u m q ilin a d i, d e g a n s o ‘z em as, a lb a tta . B og‘c h a yoshidagi b o l a l a r ilm iy t u s h u n c h a - larga eg a b o ‘lm aganliklari u c h u n b ilis h fa o liy a tid a, a s o s a n , 295 www.ziyouz.com kutubxonasi o ‘rg azm ali-obrazlarga suyanib fikr yuritadilar, m ulohaza qiladilar, h u k m chiqaradilar. Yuqoridagi fikrimizni tas- diqlash u c h u n shveysariyalik psixolog J a n Piaje tajribalariga murojaat qilam iz. U 6 — 7 yoshdagi bolalarga xamirdan bab-b aravar qilib yasalgan ikkita zuvalachani k o ‘rsatadi, shu z a h o ti y o q te k s h iru v c h ila r u l a r n i n g b ir-biriga teng ekanligiga i s h o n c h hosil qiladilar. T a jrib an in g ikkinchi bosqichida z u v a la c h an in g bittasi n o n shakliga keltiriladi, bu holatni o ‘z k o ‘zlari bilan kuzatib tu rg a n bolalardan so‘ralganda, u la r zuvalacha hajm ining o ‘zgarishiga qarab tenglik buzilgan d e b javob berganlar. U sh b u holat bog‘cha yoshidagi b o la la rd a k o ‘rgazmali-obrazli tafakkur bevosita va b a ta m o m u la rn in g idrok jarayonlariga b o g ‘liq ekanligini ko ‘rsatadi. S h u n in g u c h u n ular narsa va hodisalarning, jism va p r e d m e t l a r n i n g k o ‘zga y a q q o l t a s h l a n i b tu r u v c h i alomatiga, xususiyatiga, tashqi belgisiga e ’tibor beradilar. Lekin ularn ing ichki bo g ‘lanishlari, o ‘zaro munosabatlarini bildiradigan m u h im , asosiy sifatlariga aham iyat bermaydilar. Obycktlarni f a z o d a jo y la s h g a n o ‘m i, tashqi n o m uhim belgisi ularning k o ‘rgazm ali-obrazli tafakkurini vujudga keltiradi. M asalan, u la rn in g nazarida odam lar b o ‘yining baland va pastligi ularn in g yoshini (ulugligini) belgilaydi. T afakkur faolligiga qarab ixtiyorsiz (intuitiv) va ixtiyoriy (analitik) tafa k k u r turlariga ajratiladi. U z o q vaqt davom ida hal q i li n m a y k e la y o tg a n aqliy v a z if a la rn in g m a n tiq iy tafa k k u r y o r d a m i d a t o ‘satdan, k u tilm a g a n d a hal qilish jarayoni intuitsiya deb ataladi. K o ‘p i n c h a ix tiy o riy ta f a k k u r j a r a y o n i m u lo h a z a , m u h o k a m a , i s b o tla s h , g ipoteza qilish kabi sha k lla rd a n am o y o n b o 'la d i. M atem atika, fizika, kimyo, psixologiya va b o sh q a fa n la rd a g i m u a m m o va m asalalarni yechish jarayonlari b u n g a yorqin misol b o ‘la oladi. Bundan tashqari, ix tiy o riy t a f a k k u r g a ta n q i d iy yoki n a z o r a t ( k o n tr o l) tafakkuri h a m kiradi. M oddiy borliqni adekvat aks ettirish fikr yuritishni ta n q id iy va sinchkov b o l is h i n i taqozo etadi. Binobarin, n a rsa va hodisalarni atro flich a bilish u c h u n www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 59,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|