xususiyat, um u m iylik , reallik, m a k o n , z a m o n , h a ra k a t,
psixika, sifat, krizis, bosqich va hokazo.
A b s t r a k t t a f a k k u r m u a m m o s i q a t o r s o b iq s o v e t
psixologlari to m o n id a n izchillik bilan tadqiq etilgan. Sobiq
s h o 'ro psixologiyasining dastlab k i rivojlanish pallasida
u s h b u m a s a l a b ila n L . S . V i g o t s k i y , P . P . B l o n s k i y l a r ,
k e y in c h a lik , S .L .R u b in s h te y n , B .G .A n a n y e v , A . N . L e
ontyev, N .A .M enchinskaya, G .S .K o s ty u k , P.Y .G alperin,
R .G .N a ta d z e , D.B.Elkonin, V .V .D avidov, A .M .M a ty u s h -
kin va bo sh q a la r shug'ullanganlar. H o z ir m azkur m u a m m o
y u z a sid a n yetarli darajada e m p i r i k va nazariy b ilim la r
to'plangan. Fan va texnikaning taraqqiyoti abstrakt tafakkumi
ya n a d a rivojlantirishni taqozo e tm o q d a .
N azariy tafakkur tufayli voqelikdagi u m u m iy va m u h im
bog'lanishlarni, xossalarni, q o n u n iy a tla rn i anglab olam iz.
S huning u c h u n Quyosh va oy tutilishini, yulduzlar siste-
m asining harakatini, ob-havo m a ’lumotlarini, yer q im ir-
lash o ‘c hoqlarini, voqea sodir b o 'lish in i a ncha ilgari aytib
b e ris h im iz m u m k in . Shu s a b a b d a n nazariy ta f a k k u r n i
old in d a n k o ‘rish imkoniyatini yaratadigan u m u m la s h g a n
tafakkur deb h am ataydilar.
S h u n d a y qilib, abstrakt ta f a k k u r orqali narsa va h o d i-
s a l a r n i n g b e v o s i t a id ro k q i l i s h m u m k i n b o ‘l m a g a n
xususiyatlari, o ‘zaro m unosabatlari
aniqlanadi, u yoki b u
so h a g a o id q o n u n iy a tla r o c h i l a d i , s a b a b - o q ib a t b o g ‘-
lanishlari bilib olinadi.
Voqelikni o ‘zgartirishga yoki inson ehtiyojlari u c h u n
zarur boMgan real narsalar y ara tish g a qaratilgan ta f a k k u r
turi konstruktiv, texnikaviy, tasviriy s a n ’at kabi s ohalarni
tadqiq etadi. Voqelikni o‘zlashtirish vositasi bilan real n a rs a
va hodisalarni yaratishga y o 'n a ltirilg a n fikr yuritish
am aliy
ta fa k k u r d e b ata lad i. U q o 'y i l g a n a m a liy va n a z a r i y
vazifalarni yangi usullar bilan hal etish, ongim izda y a ngi
t a s a w u r , t u s h u n c h a va h u k m l a r hosil qilish, m u a y y a n
yangi narsalar yaratish bilan b o g ‘liq m urakkab ta f a k k u r
j a r a y o n i d i r . A m a liy ta f a k k u r j a r a y o n i d a h a m n a z a r i y
301
www.ziyouz.com kutubxonasi