xayol ijodiy fao liy at d a s t u r i n i n g y a ra tu v c h is i s i f a t i d a
n a m o y o n b o ln ia y d i, balki u n in g ayrim o ‘rinlarini t o l d i r i s h
va alm ashtirish timsollarini y aratadi, xolos.
X a y o ln in g bilish j a r a y o n i sifatidagi asosiy v a z ifa s i
s h u n d a n iboratki, u amaliy faoliyat bo shlanm asdan tu rib ,
un ing m ahsulini oldindan t a s a w u r qilish va ularni tim s o jla r
tariqasida vujudga keltirishdan iboratdir. in so n n in g shaxsiy
faoliyatida ayrim qiyinchiliklar vujudga kelsa, ularni b a r t a r a f
qilish u c h u n odam o ‘ylanadi, fikriy obrazlarni y a ra ta d i,
ularga yangi q o ‘shim chalar kiritadi, xullas m a h s u lo tn in g
s ifatli c h i q i s h i n j , u n i n g b u y u m t a r i q a s i d a n a m o y o n
bo lishini xayol uzluksiz ravishda t a ’minlab turadi. Aytaylik,
inson stul yasamoqchi b o i s a , u e n g a w a l unga oid q ism larni
tayyorlaydi, shaxs xayolan u n in g sifatiga e ’tib o r b e r a d i ,
keyin ularni yaxlitlaydi, o ‘z a ro birlashtiradi h a m d a b u y u m
shaklida gavdalantiradi. B in o b a rin , xayol ishning h a r b ir
b o s q ic h id a bevosita is h tiro k e ta d i, y o ‘l - y o klakay u n g a
q o ‘s h im c h a la r kiritib boradi.
Xayol bilish ja ra y o n la ri b ila n uzviy a lo q a d a h u k m
suradi, ularni aks ettirish im k on iy atin in g to 'la ro q r o 'y o b g a
chiqishiga yordam beradi. Ayniqsa, u tafakkur bilan bevosita
aloq ad a b o l a d i , xuddi sh u boisd an ularning h a r ikkalasi
ham b asho rat qilish, o ld in d a n payqash, sezish, istiq b o l
rejasini tuzish in ik o n iy a tig a ega. S h u n in g u c h u n u l a r
o ‘rtasida bir qator o ‘xshashliklar va ayrim farqlar m avjuddir.
Bu holat quyidagilarda o‘z ifodasini topadi: 1) xayol ta fa k k u r
singari m uam m oli vaziyatda, m asala va topshiriqlar y e c h is h
jarayonida tug‘iladi; 2) yangi ye c h im , usul, vosita q id iris h d a
va ularni saralashda um u m iy lik mavjud; 3) xayolning h a m ,
tafakkurning ham paydo boMishi shaxsning eh tiy o jla rig a
b e v o s ita bogMiq; 4) e h ti y o jl a r n i q o n d i r i s h n in g d a s t l a b
xayoliy obrazlari yaratiladi, u n in g natijasida
vaziyatni y o r q in
t a s a w u r qilish imkoni t u g ‘iladi; 5) xayolda o ld in d a n aks
ettirish jonli tasavvurlar ta r z id a , yaqqol tim sollar s h a k lid a
vujudga kelsa, tafakkurda u la r u m u m las h m a la r, t u s h u n -
chalar, bilvositalik xususiyati orqali r o ‘yobga ch iqadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi