X V I I b o b
XAYOL
Xayol t o ‘g*risida umumiy tushuncha
Xayol tafakkur singari bilish jarayonlaridan biri bo'lib,
u insonning ichki va tash q i xususiyatli va izlanishli faoliya-
tida, m uayyan darajaga ega bo‘lgan m u am m oli vaziyatning
vujudga kelishi va u n in g liai qilinishida ishtirok etadi. Agar
xayolning kelib chiqishi genetik jih atd an tahlil qilinadigan
b o ‘lsa, u albatta in so n n in g m ehnati m ahsulini obrazlar,
tim so llar y ordam i b ila n aks ettirm asdan turib, bevosita
faoliyatga kirishishi m u m k in emas, chunki fikr-m uloha-
z a la r t a s a w u r qilish tufayli tafakkur predm etiga uzatiladi.
S h u b o is d a n x ayo l y o r d a m i bilan in so n k u tila y o tg a n
natijani, ya'ni k u tilm a g a n ta s a w u r obrazlarini yaratadi,
g o ‘yoki bu j a r a y o n d a ijodiy faoliyatning m od eli ishlab
chiqiladi, fantastik tim s o lla r tizimi yangiliklar tarkiblari
bilan boyib boradi, ichki faollik esa uning mexanizmiga
a y l a n a d i . O d a m n i n g h a r q a n d a y f a o l i y a t i x a y o li y
jarayonlarni o ‘z ichiga qa m ra b oladi, kashfiyotning
dastlabki
obrazlari, tarkiblari a n iq voqelikdan uzoq b o'lishidan q a t ’i
n azar, taraqqiyot (rivojlanish) turtkisi vazifasini bajaradi.
O d a td a xayol inson faoliyatining zaruriy tarkibi, m uhim
sharti sifatida u n in g faoliyat turi atatflasi nom lari bilan
ifodalanadi, c h u n o n c h i badiiy, adabiy, iimiy, musiqaviy,
k o n s t r u k t o r l i k , c v r i s t i k ijodiy f a o liy a t k a b i l a r sha xs
t o m o n id a n bajarilishi, am alga oshirilishi lozim b o l g a n har
q a n d a y faoliyatning m ah su li oldindan t a s a w u r qilinishi,
yaxlit timsol shaklda k o “z oldiga keltirilishi shart.
Psix olog iy ad a x a y o l in so n n in g ijodiy faoliy atinin g
tarkibiy qismi sifatida ta lq in qilinadi, u x atti-harakatning
o raliq va yakuniy m ahsullari orqali aks etadi, m uam m o li
vaziyatda noailiqlik, n o m a 'lu m lik alomatlari vujudga kelsa,
u h old a faoliyat rejasini qayta k o ‘rib chiqishni ta'm inlaydi.
S h u narsani alohida t a 'k id la b o ‘tish kerakki, hech qachon
www.ziyouz.com kutubxonasi