Yuqoridagi fik r-m u lo h az a la r yuzasidan shaxsiy fikrga,
m a ’lum bilimga ega b o l i s h u c h u n psixologiya fani bilan
tanishish va uni c h u q u rro q o 'rg an is h joiz b o ‘ladiki, t o bu
jarayon o'zini o kzi o q ilo n a , xolisona baholash i m k o n in i
vujudga kcltirsin.
M a 'lu m k i, „Ta'liin t o ' g ‘risida“gi Q o n u n d a , „ K a d r l a r
tayyorlash Milliy dasturi“ d a t a ’lim ning uzluksizligi, u n in g
m u t l a q o yangi m a z m u n i k a s b - h u n a r kolleji n u f u z i n i
oshirishga, jamiyat taraqqiyotida tutgan o ‘rniga yuksak b a h o
berilgan. Z am onaviy t a ï i m m ark azid a shaxs tu ra d i, u ng a
t a ’sir etuvchi, zaruriy fazilatlarni shakllantiruvchi b o ‘lib
o ‘qituvchi timsoli m ujassam lashgan. Barkamol, m u sta q il
flkrlovchi shaxs csa ijtimoiy hayotim izni farovon qiluv chi,
riv o jla n ish n i h a r a k a tl a n ti r u v c h i q u d ratli k u c h s if a ti d a
n a m o y o n b o l a d i . Xoh s h a h a r d a , xoh qishloqda boMishi-
d a n q a t ’i n azar k a s b - h u n a r egalariga ehtiyoj k a tta . Bu
o 'rin d a kasb-hunar sohibi — kollej o'quvchilariga havas qilsa
arziydi, chunki ular h am o ‘rta t o ‘liq m a ’lum o t, h a m bir
h u n a r egasi bo'lib, o ‘z h a yotini va o ‘qishni oliy m a ’lu
m o t olish bilan davom ettirish imkoniyatiga ega boMadilar.
Prczidcntim iz I. A. K a rim o v o ‘z asarlarida yoshlarga,
ayniqsa, kasb-hunar kollejlari va akadem ik litsey o ‘q u v -
chilariga yuksak ishonch bildirib, ularni ba rk a m o l avlod
d e b y u k s a k q a d r l a y d il a r . K o ‘p t a r m o q l i k a s b - h u n a r
kollejlari safi kengayishi, u la rn in g m oddiy-texnika ba z asin i
m u s t a h k a m l a n i s h i d a y u r t b o s h i m i z I . A . K a r i m o v n i n g
xizmatlari beqiyosdir. Z ero , k a s b -h u n a r kolleji o ‘quvchilari
kelajagi buyuk 0 ‘zbekistonning rivojiga qudratli kuch sifatida
m u h im hissa qo'shsalar, m u rod hosil b o l g a n b o l a r edi.
K a sb -h u n a r kolleji o ‘quvchilarining kamolotiga psixologiya
fani m uayyan hissa q o ‘shadi, d eg a n uniiddam iz.
/
www.ziyouz.com kutubxonasi
Birinchi boTim
P S IX O L O G IY A G A K I R I S H
/
b o b
P S IX O L O G IY A FA N IN IN G
P R E D M E T I
P s ix o lo g iy a haqida tu shuncha
J a h o n fanlarining m a i u m qonuniyatlariga asoslangan
h o l d a b u fan m u a y y a n tu r k u m g a k iritilg a n . C h u n k i
psixologiya fani bu tiz im d a nufuzli o ‘rin egallashiga barcha
obyektiv sha rt-sha ro itla r yetarli. Bunday q a t ’iy ishonch
bilan aytilgan fikr z a m irid a bir qator m u h im ham tabiiy,
h a m ijtimoiy om illar m avjud. Zéro, psixologiya fani inso-
niyat t o m o n i d a n k a s h f qilingan fanlarning ichida eng
m urakkabligi bois, biosferik t a i i m o t d a n kelib c h iq q a n
h o ld a, psixika yuksak darajad atash k il topgan m ateriyaning
xususiyatini aks e ttiru v c h i kategoriya sifatida o 'rganilib
kelindi. Lekin bugungi k u n d a neosferik t a ’lim otga binoan
fazoviy m unosabatlar, sayyoralararo aloqalar, o 'z a ro t a ’-
sirlar, m o d dalar, z a rra c h a la r, nurlar harakati, a lm ashi-
nishi, q o ‘shilishi to ‘g krisida faraziy asosda b o i s a ham m ulo-
h a z a la r yuritilm oqda. S hu n g a muvofiq, biosferaga kirib
ke lay o tgan m o d d a la r o ‘z a ro birikib, ayniqsa, m uayyan
fazoviy m ay d o n n in g hosil qilishi, t o ‘planishi inson tana
a ’zolariga ijodiy t a ’sir ko'rsa tm o q d a , natijada favqulodda
h o latla r sodir b o i i s h i , kashfiyotlar yuz berishi, intuitiv
(lo tin c h a intueri — sinchkovlik, ciiqqat bilan qaram oq yo ki
ic h k i sezgirlik d e m a k d i r ) shakldagi ru hiy h o la tla r n in g
kuchayishi n a m o y o n b o i i s h i kutilmoqda. Bular qaîoriga
telepatik (y u n o n ch a tele — uzoqni, pathos — sezam an de-
g a n m a ’n o anglatadi) sam aralar, o ‘ta sezgirlik, ekstrasen-
zitivlik (lotincha extra — o ‘ta, sensus — sezgirlik degani),
ekstrasenslik (lo tin c h a extra — o'ta, sensus — his qilaman
m a ’nosini bildiradi) kabi psixologik holatlarning kechishi
sabablarini kiritsa b o i a d i . Biroq omadsizlik, ichikish, kasal
6
www.ziyouz.com kutubxonasi
k im n id ir intizor kutishi, nasib etm aslik, ishqiy k e c h in -
m alar, tu sh da ayon b o l is h kabi ruhiy holatlar, h odisalar
h a n u z g ac h a ishonchli dalillar hilan tushuntirib berilgani
y o ‘q. A n i m o bilish o by ekti ( l o t i n c h a objectum — j i s m
dcm akdir) bilan subyektining (lo tin c h a subjectum — tashq i
olam ni biluvchi inson) birik uv id a psixologiyaning q u la y
imkoniyatlari mavjud ekanligini t a ’kidlab o ‘tish o ‘rinli.
U s h b u fikrning tu s h u n a rliro q b o 'lishi u c h u n a y rim
misol va talqinlarni qayta tahli! qilib o ‘tamiz. M a sa la n ,
c h a q a lo q d u n y o n i taniy b o s h la g a n k u n id a n b o s h la b o q
uning idrokida tcvarak-atroí'va u n g a m ch r bilan boqayotgan
kishilarning muhiti aks cta boshlaydi. S h u ndan s o ‘ng u n d a
dastavval obyektiv (tashqi) va subyektiv (ichki) o d a m l a r
o ‘rtasidagi m uhitga m o sla shish g a oid sodda in s tin k tla r
(lo tin c h a ¡nstinctus — tabiiy q o'zg'atuvchi, tu g ‘n w x u su siy a t
d e m a k d i r ) , shartsiz rcflck slar ( lo t i n c h a r c fle x u s — a k s
eltirish) y o rd am ida oddiy t a ’sirlanish tarzida n a m o y o n
boMadi. Taraqqiyotning m a z k u r davrida u
0
‘zligini tu s h u n a
vil anglay olmaydi, hatto buning yuzaga kclishi haqida m u lo -
haza yuritishi ham aslo m u m k i n em as. Bola b i r y o s h g a c h a
davrda tez su r’atlar bilan rivojlanadi, yil davom ida u n i n g
jism o niy a ’zolari 50% g a c h a o ‘sib yetilishi m u m k in . Bu
davrda jismoniy o'sish — psixik (ruhiy) taraqqiyotni tezlash-
tirishga puxta zamin hozirlaydi, natijada ko'rish, u s h la s h ,
talpinish, xo'm rayib lab b u rish va quvonish, s a m im iy lik
ham b e g ‘uborlik singari in so niy tu y g ‘ular vujudga keladi.
B o r a -b o ra n u tq faoliyatining p a y d o boMishi esa u n i n g
tushunish darajasini yangi sifat b o sqichiga k o ‘taradi. E n d i
bola psixikaning muayyan xususiyatlari, holatlari, h o d i s a -
lari, xossalari, sifatlari, fazilatlari, q o n uniyatla ri o r q a li
m o d diy dun y oni anglay b o rad i. Bolalik dunyosining ich ki
m u ra k k a b qatlam larid an a s ta - s e k in „ o ‘z!ik“ ni, s h a x siy
„ m e n " likm tushunish tu y g ‘usi, sezish, his qilish j a r a -
yonlari shakilana boshlaydi h a m d a u yoki bu o 'ziga xo s
to 's i q l a r n i yengish im k o n iy a ti p a y d o b o i a b o s h la y d i .
M azkur taraqqiyot bosqichi psixologiya fanida „ m e n “ davri
yoki ,,o‘zlik“ ni anglash davri d e b yuritiladi. Bu davr b o l a d a
nutq paydo bo'lganidan b o s h la n ib , bir necha rivojlanish
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |