O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

m e z o n l a r i d a n   biri  b o ’Iib,  m a d a n i y   e h t i y o j l a r n i n g   tug'ilishi 
h a m d a   u l a r n i n g  q o n d irilis h id a   m u h i m   o ‘rin  egallaydi.
P s ix o lo g iy a   f a n i d a   e h t i y o j la r   o ‘z  x u su siy a tig a   k o ‘ra 
m o d d i y   va  m a ’naviy  turlarga  a jr a tila d i   va  u la rn i  keltirib 
c h iq a r u v c h i  m e x a n i z m l a r   m a n b a y i  h a m   t u r l ic h a   ekanligi 
e ' t i r o f  etiladi.
I n s o n n i n g   o v q a tla n is h ,  k iy in ish ,  u y - j o y g a   ega  b o i i s h ,  
m a i s h i y   t u r m u s h   a s h y o l a r i g a   i n t i l i s h ,   k o m f o r t   h is s in i 
q o n d i r i s h   b i l a n   b o g l i q   m a d a n i y - m a i s h i y   b u y u m l a r g a  
e h t i y o j   s e z i s h i   m o d d i y   e h t i y o j l a r   m a j m u a s i n i   y u z a g a  
keltiradi.  M a 'n a v i y a t n i   yaratish  v a   o 'z la s h t i r i s h ,   s h a x s n in g  
o ‘z  f i k r - m u lo h a z a l a r i  va  h i s - t u y g ‘u l a r i g a   b i n o a n   b o s h q a  
o d a m l a r   b i l a n   m u o m a l a g a   k i r i s h i s h   h a m d a   a x b o r o t  
a lm a s h tiris h ,  b ad iiy   va  ilmiy  a d a b i y o t l a r   bilan  ta n ish ish , 
m ahalliy  m a t b u o t n i  o ‘qish,  kino  v a   te a t r g a   b orish,  m u siq a  
tinglash  kabilarga ehtiyoj sczish,  y a ’ni  ijtim oiy o n g  m ahsuliga 
tobelik  m a ’n aviy  ehtiyojlar  tizim in i  v u ju d g a   keltiradi.
M a ' n a v i y   e h t i y o j la r   m o d d i y   e h t i y o j l a r   b i l a n   u z v i y  
bogM iq  b o l i b ,   v u j u d g a   k e l g a n   m a ' n a v i y   e h t i y o j l a r n i  
q o n d i r is h  j a r a y o n i   m o d d iy  e h t i y o j la r n i n g   tarkibiga  k iruvchi 
m o d d iy   n a r s a l a r   y o r d a m i d a   a m a l g a   o s h irila d i,  c h u n o n c h i ,  
kitob,  y o z u v   q o g ‘ozi  va  b o s h q a la r .
E h t i y o j l a r n i n g   turlari  h a q i d a   f i k r   y u r it i lg a n d a   y a n a  
s h u n g a   e ’t i b o r   b e rish   kerakki,  k e lib   c h iq is h i g a   nu iv o fiq  
tabiiy  tu rg a   ta alluqli  ehtiyoj  o ‘z  p r e d m e t i g a   k o 'r a   m o d d i y  
g u ru h g a ,  x u d d i  sh u   m e z o n l a r   b o ‘y i c h a   b i r   d a v r n in g   o ‘z id a  
m a d a n i y   e h t i y o j n i n g   m o d d i y   y o k i   m a ' n a v i y   e h t i y o j  
t u r k u m i g a   kiritish  m u m k in .  S h u   t a r i q a   e h tiy o jn in g   k elib 
c h i q is h i   v a   p r e d m e t i   x u s u s iy a tig a   k o ' r a ,   ikki  m e z o n g a  
a s o sla n ib   m u a y y a n   g u ru h la rg a   a jr a t il a d i .  I n s o n   o n g i n i n g  
tarixiy  t a r a q q i y o tg a   va  e h t i y o j l a r n i n g   o b y e k tig a   boM gan 
m u n o s a b a t i g a   n is b a ta n   e h ti y o jla r   h a r   xil  ta s n ifla n a d i  va 
x u d d i  s h u   m e z o n l a r g a   k o ‘ra,  u l a r   r a n g - b a r a n g   t u r l a r g a  
a j r a t il a d i .   U l a r n i n g   iz c hilligi,  b a r q a r o r l i g l ,   d o i m i y l i g i ,  
k o ‘la m i,  a h a m iy a tlilig i,  p r e d m e t l i l i g i ,   ijtim oiyligi,  i n d i -  
v id u a llilig i  k a b i  x u s u s i y a t l a r i   b i l a n   o ‘z a r o   b i r - b i r i d a n  
ia r q la n a d i .  S h u   b ila n   birga,  e h t i y o j l a r   fa oliyat  va  x u l q -  
a tv o r  m o tiv la ri  b ila n  jips  a l o q a d a   b o i a d i .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M a ' i u m   m u h i t d a   y ash o v c h i  h a y v o n n i n g   u  yoki  bu 
tarzdagi  x a t t i - h a r a k a t i  a n iq  chtiyojni  q o n d iris h g a   qaratilgan 
b o l a d i .   S h u   b o is   ehtiy o j  h a yvonni  fa o llik k a   u n d a s h   bilan 
c h e k l a n i b   q o l m a s d a n ,   balki  f a o ll i k n i n g   t u r l a r i ,   sh a k li, 
h a r a k a t l a n t i r u v c h i   k u c h ig a   h a m   o ‘z  t a 's i r i n i   k o ‘rsatadi. 
H a y v o n d a  o v q a t i a n i s h   chtiy o jin in g   t u g ‘ilishi  u n d a  faollikni 
v ujudga  k e lt i r a d i ,  n a t ij a d a   so‘lak  be z la ri  ishlay  b o shlaydi. 
o ‘lja  q id irish ,  u n i   p o y la s h ,  tutish  va  iste ’m o l  qilish  bilan 
b o g ‘liq h o i a t l a r   m a jm u a s i   yuzaga  kcladi.  M a z k u r j a r a y o n l a r  
s h a r t l i   r e f l e k s l a r ,   f a o l l i k n i   k c l t i r i b   c h i q a r u v c h i   y a n g i 
q o ‘z g ‘o v c h i  v a   u n g a   niuvoflq boMgan  y angi  h a r a k a t l a r  bilan 
bogM an ish i  m u m k i n ,   b i r o q   h a y v o n   x a t t i - h a r a k a t i n i n g  
tu z ilish id a   h e c h   q a n d a y   o ‘zgarish  y u z   b c r m a y d i .  J a h o n  
fiziolog  va  p s i x o l o g la r i   t o m o n i d a n   h a y v o n l a r d a   s hartli 
rc flck slarn i  s h a k l l a n t i r i s h g a   o id   t a jrib a   m a tc r ia ll a r i n in g  
k o 'r s a t i s h i c h a ,   v o s i t a   sifa tid a   f o y d a l a n i l g a n   q o ‘n g ‘iroq 
c h a lin ish i  h a y v o n   u c h u n   tashqi  q o ‘z g ‘a t u v c h i l a r   ich id an  
f a q a t   o v q a t l a n i s h g a   b o g 'l i q   s i g n a l   ( i s h o r a )   v a z if a s i n i 
b a ja ra d i,  xolos.
0 ‘rga tilg an   h a y v o n   to m o n i d a n   te p k in i  b osish ja ra y o n i 
unga  o v q a t n in g  b e rilishi  bilan a lo q a d o r  x a tti - h a r a k a t  tarzida 
a m a l g a   o s h i r i l a d i .   S h u n i n g   u c h u n   h a y v o n   liar  q a n d a y  
m u r a k k a b   s h a r t l i   r e f l e k s l a r   y o r d a m i   b i l a n   o kz  x a t t i -  
h a r a k a tin i  a m a l g a   o s h i r g a n   b o l i s h i g a   q a r a m a y ,   e h tiyojla r 
b evosita  u n i n g   p s ix ik as in i  aks  ettiris h ,  m u a y y a n   obyektga 
y o ‘n a l t i r i s h ,   x a t t i - h a r a k a t i n i   i d o r a   q i l i s h   f u n k s i y a s i n i  
bajaradi.
I n s o n n i n g   fa o li y a ti,  x u lq -a tv o ri,  x a t t i - h a r a k a t i   h ay- 
v o n l a r n i k i d a n   t u b d a n   farq  qiladi.  u la r n i   ta r k i b   to p tirish  
m u t l a q o   b o s h q a   a s o s g a   qurikidi.  M isol  u c h u n   b o la n in g  
o v q a t l a n i s h i ,   x a t t i - h a r a k a t i ,   q o s h i q d a n   f o y d a l a n i s h i ,  
m axsus ajratilgan j o y d a  o'tirishi,  ovqat  yeyish  qurolini  ishlata 
olishi  u n i n g   ta b ii y   ehtiyojlari  tufayli  y u z a g a   kelgan  deyish 
h a q i q a t d a n   u z o q   fik r,  c h u n k i  u n i n g   n e g i z i d a   y o tu v c h i 
m e x a n i z m l a r   siri  tu s h u n tir ib   berilm agan.  M a 'lu m k i ,   tabiiy 
ehtiyojni  q o n d i r i s h   u c h u n   alohida  s h a r t- s h a r o i tl a r   yaratib 
90
www.ziyouz.com kutubxonasi

---