Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

J
a
m
i 
so‘
zl
a
r 
D
L
T
d
a
 
b
o
r 
so‘
zl
a
r 
O‘
TI
L
d
a
 
b
o
r 
so‘
zl
a
r 
E
sk
ir
g
a
n
 s
o‘
zl
a
r 
Nomlar 
Shaxs 
nomla
ri 
A
sa
rn
o
m
la
ri
 
J
o
y

m
la
ri
 
S
h
o
h
la
r 
n
o
m
la
ri
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 
S
o
n
i 
F
o
iz
 

---

9 
T
u
rk
iy
s
so‘
zl
ar
 
926
 
2
1
,7
so
f 
tu
rk
iy
so
‘z
la
r 
584
1
3
,7
ar
ab
iy
-
tu
rk
iy
so‘
zl
ar
79
1
,9
fo
r
siy
-
tu
rk
iy
so‘
zl
ar
49
1
,1
ar
ab
iy
-f
o
rs
iy
s
o‘
zl
ar
-
ту
рк
и
й 
214
2
A
ra
b
iy
ss
o‘
zl
a
r 
 
1661
 
39
F
o
rs
iy
so‘
zl
ar
 
781
 
1
5
,6
so
ff
o
r
siy
so‘
zl
a
r 545
1
2
,8
ar
ab
iy
-
tr
o
n
iy
so
‘z
la
r 
236
2
,9
 
Jami
so‘zlar 
 
3368
 
79
325
7
,6
1755
88
1264
2
9
,7
287
6
,7
58
1
,4
102
2
,4
445
1
0
,5

---

10 
Jami so‘zlar
4260 
ta
Arabiy so‘zlar
1661 ta
Eroniy so‘zlar
781 ta
Arabiy-eroniy so‘zlar
236 ta
Sof eroniy
so‘zlar
545 ta
Eroniy so‘zlar
781 ta
Sof turkiy so‘zlar
584
ta
Shaxs nomlari
287 
ta
Arabiy-turkiy so‘zlar
79 
ta
Asar nomlari
58 
ta
Forsiy-turkiy so‘zlar
49
ta
Joy nomlari
102 
ta
Arabiy-eroniy-turkiy so‘zlar
214 
ta
Shoirlar nomi
445 
ta

---

11 
1.2.
 
Turkiy so‘zlar qatlami 
Alisher Navoiy “Majolis un-nafois” asaridaga bu ko‘rsatkichni lug‘at boyligi 
aniq sanalgan Muhammad Solihning “Shayboniynoma” asari bilan solishtirsak, 
quyidagi dalillarni ko‘rsatadi. 
Alisher Navoiyning “Majolis un-nafois” asarida turkiy so‘zlar miqdori 13,7 
foizni tashkil etadi (o‘zlashgan qatlam so‘zlari bilan birgalikda) “Shayboniynoma” 
asaridagidan ikki yarim marta pastdir. Bu holatning sababi “Majolis un-nafois” da 
431 ta fors-tojik tilida ijod qilgan 494 fors-tojikcha baytlarning keltirilgani hamda 
1470 (34,5 foiz) atoqli otlarning qo‘llanganligidadir. 
Alisher Navoiy qo‘llagan so‘zlarning 1938 tasi, ya’ni 45,5 foizi O‘TILga 
kiritilgan. 
Alisher 
Navoiyning 
“Majolis un-nafois” asarida, yuqorida 
ta’kidlaganimizdek, turkiy TEQga oid so‘zlar 584 ta (13,7 foiz) bo‘lib, aralash 
so‘zlardan: arabiy-turkiy 79 ta (1,9 foiz), forsiy- turkiy 49 ta (1,1 foiz), arabiy-
forsiy-turkiy so‘zlar 214 ta (2 foiz) dir. 
Asardagi turkiy TEQ ga mansub 691 so‘zlar ma’no jihatidan nihoyatda xilma-
xildir. Ular tahlil etilganda alohida sohaga oid nomlarni tasnif qilish unchalik 
ma’qul bo‘lmaydi. Chunki 4260 so‘zdan 524 tasi 12,3 foizigina sof turkiycha 
so‘zlarni tashkil qiladi.
Sof turkiy so‘zlar:
adoq, yog‘//ayoq, ayla-, aylan-, ayril-, ayru, ayt, aka, 
anga, angla-, anda, andoq, ancha, aro, asra-, asru, ato (ota), achchiq, aya-, 
barmoq, barcha, ber-, beri, berk, biz, biyik, bil-, bilan, bir, bir-bir, birdam, bir-, 
ikki, birla, birov, biror, bit-, biti-, bitikchi, bog‘la-,bog‘liq, boq-, bor, bor-, bora, 
bori, boricha, borcha, bos-, bot, bosh, bosh-, boshicha, boshqa, boshla-, boshlig‘, 
boshtin-ayoq, bu, buz-, buzug‘lig‘, bukun, bo‘l-, bo‘lg‘udek, bulut, burun, 
burung‘i, butmak, buyur-, bo‘y, buyla, bo‘yun, dag‘i, de-, dimog‘// dumog‘, dog‘i, 
doyim//doim, ye-, yel, yel-, yolin, yemak, yomg‘ur, yemir-, yeng-, yer, yerlik, yet-,
yetti, yovush-, yog‘-, yog‘in, yoz-, yoy, yoyil-, yoq-, yolg‘on, yolg‘uz, yomon, 
yomonla-, yomonlik//yomonluq, yon, yon-, yonchoq, yop-, yor-, yora, 
yorlig‘//yorliq, yormaq, yoron, yorsiz, yorug‘, yorug‘lik//yorug‘lug‘, yorut-, yot-, 
yosh, yoshlik, ila, ilik, in-, inilik//iniliq, ini, irin, is, isla-, islik, ista-, it-, ich-, 

---

12 
ichguvchi, ichirgandek, ichkuchi, ichra, ish, yibor-, yig‘il-, yigirma//yigirmi, yigit, 
yigitlik, yig‘ishtur-, yig‘la-, yiqil-, yil, yilliq, yiroq, yo‘q, yo‘qlug‘, yo‘l, yo‘luq-, 
yo‘sin, yo‘sunluq, kabi, kez-, keyin, kel-, kes-, ket-, kech-, kecha, kechimlik, kiyiz, 
kim, kimsa, kir-, kirpik, kichik, kichiklik, kishi, kiy-, ko‘b, ko‘z, ko‘zgo‘, ko‘zidek, 
ko‘zluk, kuy-, ko‘k, ko‘ks, kul, kul-, kulku, kumush, kun, ko‘n-, ko‘ngil//ko‘ngul, 
ko‘ngulluk, kunduz, kun, ko‘p, ko‘r-, ko‘ra, ko‘rub-ko‘rmas, ko‘tar-, kuch, kuchli, 
man, men, mendek, min-, ming, nayla-, net-, necha, nechuk, nechun, nimarsa, 
og‘iz, og‘a, og‘ri-, oyoq, oz, ozroqcha, oy, oydek, oyin, oq-, ol,
ol-, oli-da, olti, olti-yetti, omiylig‘, ona, onsiz, oncha, ora, orqali, ort-, 
ortug‘//ortuq, os-, osonlik, ost, ot, ot-, ota, ota-ona, otar-tutar, otlan-, otlig‘, och-, 
ochiq, osh, oshliq, pufla-, sakkiz, sakson, saqol, sana-, san, sanch-, sari, sarig‘, 
sekkiz, sekri-, sekson, sen, sig‘-, siz, sila-, silki-, sin-, sovur-, sovut-, sol-, soch-, 
suv, sug‘ur-, sudra-, so‘z, sun-, sur-, sustay-, so‘r-, so‘zla-, so‘ng, so‘nggi, 
so‘ngok, so‘ngra, so‘ngrag‘i, tayog‘la-, tanga, tangri, tani-, tarqal-, tashla-, teg-, 
tegra//tegru, tez, tezlik, teng, tengri, tengriliq, tep-, tiy-, til, tila-, til-, tin-, tirguz-, 
tirik, tog‘, toy-, tom-, ton-, tong, top-, topshir-, toriq-, tort-, tortquvchi, tosh, 
toshqari, tub, tug‘-, tuga-, tuganchi, tuz, tuz-, tuzat-, tuzguchi, tuk, tul-, tun, tur-, 
turk, turkman, turkcha, tur-, tut, tut-, tutash-, tufrog‘-, tush-, tutosh-, , to‘k-, to‘y, 
to‘qquz, to‘qson, to‘la, to‘lun, to‘n, to‘r, to‘rt, u, uyot, uz-, uzra, o‘z-o‘zi, uzun, uy, 
uyqu, uyla, uylakim, o‘yna, ulg‘ay-, ulug‘, ulus, ulcha, un, una-, unut-, ur-, urush, 
urush-, ust, uch, uchqun, o‘chog‘, uchun, uchur-, ushbu, ushmundoq, ushoq, uyu-, 
uyat, uyatlig‘, chayna-, chaq-, chala, chal-, chek-, cherik, chiq-, chin, chirma-, 
chiroylik, chog‘, chog‘ir, chog‘lik//chog‘liq, chok, chol-, chop-, shu, shundoq, 
evrul-, ega, egalla-, egn, edi, ey, ekan//ekon, el, ellik, elt-, elchilik, emas, emdi, 
emish, en-, endi, er, er-, erdi, erish-, erkan//erkin, ermas, ermaslig‘, ermish, ersa, 
erur, esa, et, et-, etak, eshak, eshik, eshit-, yubor-, yuz, yuz, yuzlan-, yuzluk, yuqori, 
yumala-, yur-, yut-, yuxlaqu, yayoq, yakdastlik, yalang, yamog‘liq, yamon, yana, 
yangi, yanglig‘, yara, yarash-, yarim, yarmoq, yasa-, yasoq, yasol, yaxshi, yaxshi-
yomon, yasha-, yashurun, o‘g‘il//o‘g‘ul, o‘g‘urla-, o‘z, o‘zbek, o‘k, o‘ksuk, o‘ksu-, 
o‘q, o‘qi-, o‘l-, o‘n, o‘p-, o‘rgan-, o‘rta-, o‘t, o‘t-, o‘tluq, o‘tru, o‘ttiz//o‘ttuz, 

---

13 
o‘xsha-, o‘yun, qayon, qazoqlig‘, qazon, qay, qayg‘u, qaysi, qayt-, qalin, qani, 
qanot, qari, qariliq, qaro, qarong‘u//qaronqu, qarshiliq, qatiq, qattig‘//qattiq, 
qachon, qil, qilg‘ondek, qilg‘onlaricha, qilg‘uv, qilg‘udek, qil-, qiluvchi, qirq, 
qirog‘, qiron, qisqa, qoz-, qol-, qon, qon-, qotil-, qoch-, qosh, qo‘buz-, quyi, qo‘l, 
qullug‘//qulluq, qul-, quloq, qum, qo‘p-, quruq, qurchuq, qutqar-, qutul-, qo‘sh, 
qo‘y-, qo‘rg‘on, qo‘rq-.