O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi



Yüklə 15,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə83/130
tarix12.04.2023
ölçüsü15,97 Mb.
#105246
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   130
Снимок экрана 2023—04—01 в 08.32.00

indekslash
deb 
ataladi. Indekslash natijasida har bir hujjatga IQTdagi ta’rif shakli yoziladi. 
Mazkur ko’p bosqichli jarayonda deskriptorli informatsion qidiruv tillari 
ishlatiladi. Hujjat mavzusi deskriptorlarning birlashuvi bilan yoziladi. 
Deskriptorlar
sifatida so’zlar, terminlar, muayyan sohadagi boshlang’ich 
tushuncha va kategoriyalardan foydalaniladi. Deskriptorlarni kalit so’zlar deb 
nomlash ham mumkin. Deskriptorli til bilan ishlaydigan tizimlardan biri M.Taube 
tomonidan yaratilgan 
UNITERM
tizimidir. Bu tizimda deskriptorlar sifatida 
hujjatning kalit so’zlari – unitermlar ishlatiladi. Demak, muayyan sohaning 
terminologiyasi, ya’ni deskriptorlar qidiruv tizimi va tezauruslarning asosini 
tashkil etadi.


100 
Matnning asosiy mazmun-mundarijasini aks ettiradigan kalit so’zlar, 
terminlar, tayanch tushunchalar bazasi asosida kompyuterda lug’at tuziladi. 
Bunday lug’at 
informatsion qidiruv tezauruslari
deb ataladi. Tezauruslar 
ensiklopedik va izohli lug’atlardan farqli ravishda til birliklarining matnda 
qo’llanish chastotasi va matnning predmet mundarijasini aks ettirish darajasiga 
qarab tuzilda. Bunda terminning mazmuniy tavsifi orqali bazadagi ma’lumotlar 
qidirilishiga mo’ljallangan bo’ladi. Terminlar tezaurusga qat’iy semantik prinsiplar 
asosida kiritiladi, bunda ularning 
gipo-geperonimik (tur-jins), holo-meronik 
(butun-bo’lak), iyerarxik (pog’onali)
munosabatlari hamda assotsiativ mazmuniy 
bog’lanishlari e’tiborga olinishi lozim. Masalan, Wikipedia sahifasidan “tezaurus” 
terminining tavsifini olaylik: 
Теза́урус
(
от
 
греч
.
 
Θησαυρός
 — 
сокровище

в
 
современной
 
лингвистике
 — 
особая
 
разновидность
 
словарей
 
общей
 
или
 
специальной
 
лексики

в
 
которых
 
указаны
 
семантические
 
отношения
(
синонимы

антонимы

паронимы

гипонимы

гиперонимы
 
и
 
т

П
.) 
между
 
лексическими
 
единицами

Таким
 
образом

тезаурусы

особенно
 
в
 
электронном
 
формате

являются
 
одним
 
из
 
действенных
 
инструментов
 
для
 
описания
 
отдельных
 
предметных
 
областей

В
 
отличие
 
от
 
толкового
 
словаря

тезаурус
 
позволяет
 
выявить
 
смысл
 
не
 
только
 
с
 
помощью
 
определения

но
 
и
 
посредством
 
соотнесения
 
слова
 
с
 
другими
 
понятиями
 
и
 
их
 
группами

благодаря
 
чему
 
может
 
использоваться
 
в
 
системах
 
искусственного
 
интеллекта
.
В
 
прошлом
 
термином
 
тезаурус
 
обозначались
 
по
 
преимуществу
 
словари

с
 
максимальной
 
полнотой
 
представлявшие
 
лексику
 
языка
 
с
 
примерами
 
её
 
употребления
 
в
 
текстах

Также
 
термин
 
тезаурус
 
употребляется
 
в
 
теории
 
информации
 
для
 
обозначения
 
совокупности
 
всех
 
сведений

которыми
 
обладает
 
субъект

Категории

Морфология
(
лингвистика
)

Синтаксис

Разделы
 
лингвистики
 | 
Уровни
 
языка
 
Тезаурусы
 

Амара
-
коша
(
Словарь
 
Амары
) — 
первый
 
и
 
наиболее
 
важный
 
санскритский
 
тезаурус
 (III—IV 
век


Первым
 
тезаурусом
 
в
 
современном
 
смысле
 
слова
 
стал
 
английский
 
Тезаурус
 
Роже
 (XIX 
век

около
 15000 
синсетов
). 

Викисловарь

многоязычный
 
свободно
 
пополняемый
 
словарь
 
и
 
тезаурус
(2004-
наст
.
вр
., 
проект
 
фонда
 
Викимедиа

в
 
Русском
 
Викисловаре
 
(
дамп
 — 
январь
 2009) 
содержится
 250 
тыс

понятий
, 67 
тыс

отношений
[1]



101 

РуТез
 — 
тезаурус
 
русского
 
языка
(
был
 
создан
 
Центром
 
информационных
 
исследований
 
как
 
инструмент
 
для
 
автоматического
 
индексирования

разрабатывается
 
с
 1997 
года
 
по
 
настоящее
 
время
, 45 
тыс

понятий
, 107 
тыс

слов
 
и
 
выражений
, 177 
тыс

отношений

См

Также
 

Викисловарь
 

Идеографический
 
словарь
 

Русский
 
семантический
 
словарь
 

Семантический
 
анализ
 

Семантическая
 
сеть
 
Ссылки
 

www.thesaurus.com — 
Тезаурус
 
английского
 
языка
 

Захаров
 
Н

В
., 
Луков
 
А

В

Школа
 
тезаурусного
 
анализа
 // 
Знание

Понимание

Умение
. — 2006. — 

 1. — 
С
. 231-233. 

Лесников
 
С

В
., 
Лесникова
 
Д

С

Информационно
-
поисковый
 
тезаурус
 

Луков
 
А

В

Фрактальность
 
тезаурусов
(
в
 
статье
 
делается
 
заключение
 
о
 
фрактальности
 
тезауруса
 
лишь
 
на
 
основании
 
перевода
 
слова
 
«
фрактал
») 

Луков
 
Вал

А
., 
Луков
 
Вл

А

Тезаурусный
 
подход
 
в
 
гуманитарных
 
науках
 
Virtual ensiklopedia sanalgan Wikipediada keltirilgan “tezaurus” so’ziga 
bag’ishlangan lug’at maqolasida semantik munosabatlar, assotsiativ bog’lanishlar 
hamda iyerarxiya munosabati yaqqol ko’zga tashlanadi. Shu o’rinda ta’kidlash 
zarurki, keyingi paytlarda qidiruv tizimlari bazasidagi tezauruslar giperhavolalar 
bilan ham ta’minlanmoqda, bu esa userga bir muncha qulayliklar yaratadi. Ya’ni 
qidirilayotgan terminlarga aloqador bo’lgan boshqa yaqin tushunchalar bilan 
bog’liq ma’lumotlarni ham oson topish imkonini beradi. 
Ilm-fan, texnika taraqqiyoti intensiv ravishda rivojlanyotgan bu davrda 
terminlar dinamikasini e’tiborga olgan holda tezauruslar bazasini muttasil to’ldirib, 
boyitib borish zarur. Chunki til ochiq dinamik tizim hamda jamiyat taraqqiyotining 
“barometri” hisoblanadi, ya’ni ayrim tushunchalar eskiradi, ularning o’rniga yangi 
tushuncha va terminlar yuzaga keladi. Informatsion qidiruv tezauruslar yaratishda 
mana shuni doimo e’tiborga olish lozim. Xalqaro 
INFOTERM
(Xalqaro 
terminologik markaz, Avstriya)
tashkilotining ma’lumotiga ko’ra hozirgi kunda 
tillardagi terminlar miqdori 50 million, mahsulot nomlari miqdori 100 millionni 
tashkil etadi. Lekin ushbu statistik ma’lumot turg’un emas, u jamiyat taraqqiyoti 
bilan yonma-yon o’zgarib turadi.


102 
Kompyuter lingvistikasida inqilobiy o’zgarish yasagan yangilik bu 
gipertekst texnologiyasi hisoblanadi. Chunki bu tizim Guttenberg asos solgan kitob 
bosish texnologiyasiga zid ravishda yangi turdagi matn strukturasini vujudga 
keltirdi. Gipertekst g’oyasi AQSH prezidenti F.Ruzveltning fan va ta’lim bo’yicha 
maslahatchisi Vannevar Bush nomi bilan bog’liq bo’lib, u foydalanuvchiga matn 
va uning fragmentlarini turli assotsiativ munosabatlar asosida bog’lashga imkon 
beruvchi 
“MEMEKS”
tizimini nazariy jihatdan asoslab berdi. U 1945 yilda “The 
Atlantic Monthly” jurnalida “Memeks” deb atalgan kelajakdagi xayoliy qurilma 
haqida 

Yüklə 15,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   130




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə