Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti pedagogika kafedrasi muzey pedagogikasi fani boʻyicha

Maktabda muzey pedagogikasi. Ushbu blok maktabdagi ma’ruzalar, shuningdek, muzey xodimlarining ma’lum bir muzeyning oʻziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi fakultativ oʻquv kurslarini oʻtkazish boʻyicha individual tajribalarini oʻz ichiga oladi. Muzey ma'ruzasining oʻziga xos turi mavjud boʻlib, u har qanday ma'ruza kabi akademik bilimlarni va umumiy tarixiy va madaniy ma'lumotlarni oʻzlashtirishga moʻljallangan, ayni paytda ochiq yoki yopiq shaklda – jamoatchilikni ekspozitsiyaga va uning idrokiga tayyorlashga moʻljallangan. Muzey sifatida materiallarni tanlash va topshirish tamoyillari tufayli bunday ma'ruzalar muzeyning oʻzi va tashqarisida ma'ruza auditoriyalari uchun moʻljallangan boʻlib, tinglovchilarning barcha guruhlari uchun ijtimoiy - professional va yosh xususiyatlariga moslashgan. Aynan muzey boʻlganligi sababli, material tanlash va taqdim etish tamoyillari tufayli bunday ma’ruzalar bir xil darajada muzeyning oʻzida va undan tashqarida ma’ruza tinglovchilari uchun, tinglovchilarning barcha guruhlari uchun moʻljallangan va ularning ijtimoiy-professional va yosh xususiyatlariga moslashtirilgan.

Ta’limni insonparvarlashtirish va rivojlantirish, oʻqituvchilarning maktabda eksperimental, innovatsion ishlarga tayyorligi va muzeyning ta’lim faoliyatini umumiy pedagogik jarayonning bir qismi sifatida tushunish muzey va maktab oʻrtasida intensiv hamkorlikka oʻtishga imkon berdi. Hozirgi kunda maktab va muzey pedagogikasining yutuqlari asosida muayyan ta'lim muassasasining oʻquv-tarbiya tizimini yaxlit tarzda muzey-maktab hamkorligining koʻp yillik tajribasini hisobga olgan holda oʻzgartirish vazifasi qoʻyilmoqda.

Ta'lim jarayonida talabalar bilan ishlashning uchta shakli qoʻllaniladi: muzey ekspozitsiyasidagi mashgʻulotlar, sinf-auditoriya va amaliy mashgʻulotlar. Ushbu jarayon vositasida oʻquvchilarda quyidagi sifatlar shakllanadi:

• tasviriy san'at va me'morchilik asarlari, faol ijodiy idrok etish qobiliyati bilan muloqotda barqaror va chuqur qiziqishni rivojlantirish;

  
  

• san'at asarlarining paydo boʻlishi va mavjudligining madaniy-tarixiy mazmunini aniqlash boʻyicha koʻnikma va malakalarni shakllantirish;

  
  

• badiiy qadriyatlar yaratuvchisining shaxsiga boʻlgan qiziqishni shakllantirish, uning shaxsiy va odatiy ijtimoiy tarixiy xususiyatlarini tushunish va tahlil qilish qobiliyati;

  
  

• yagona tabiatni va turli san'at oʻrtasidagi munosabatlarni tushunish, inson madaniyatini yaxlit hodisa deb bilish;

  
  

• auditoriya muzey madaniyatini tarbiyalash, zamonaviy badiiy madaniyatni klassik meros bilan bogʻlash;

  
  

• shaxsiy qobiliyatlarni har tomonlama rivojlantirishga koʻmaklashish, oʻquvchining individualligini amalga oshirish, haqiqatga ijodiy munosabatni shakllantirish.

  
  

Muzey va maktabning chuqur oʻzaro hamkorligining muhim va zarur bosqichi bu oʻquvchilarning umumiy gumanitar rivojlanishiga yoʻnaltirilgan yagona ta’lim dasturini yaratish boʻlib, unda tegishli oʻquv kurslari va darsdan tashqari mashgʻulotlarning tematik va konseptual muvofiqlashtirilishi va oʻzaro hamkorlik koʻzda tutilgan. Muzey va maktabning chuqur hamkorlik samaradorligi quyidagi omillarga bogʻliq:

- muzey va maktab boshqaruvi tomonidan bunday hamkorlikning maqsadi va vazifalari haqida xabardorlik darajasi;
- muzeyda koʻzda tutilgan ilmiy-amaliy dasturni amalga oshirishga qiziqqan va muzey va maktab pedagogikasining yondashuvlarini birlashtirishga qodir boʻlgan xodimlarning yetarli soni mavjudligi;
- maktab va muzey pedagogikasining yondashuvlarini birlashtirishga qodir boʻlgan bir guruh oʻqituvchilarning mavjudligi (1.8.1-rasmga qarang).
Muzey-pedagogik dasturlari muzey xodimlari va maktab oʻqituvchilarining ijodiy hamkorligini nazarda tutadi. Ular vizual fikrlash va shaxslararo muloqot koʻnikmalarini shakllantirishdan, tasviriy san'atning oʻziga xosligi va tarixi haqida bilimga ega boʻlishdan va uni talqin qilish qobiliyatini rivojlantirishdan iborat boʻlgan bir qator vazifalarni hal qilishadi. Shunga koʻra, muzey-pedagogik dasturi bolaga quyidagi koʻnikma va malakalarga ega boʻlish imkoniyatini beradi:

• rivojlangan vizual fikrlash;

  
  

• vizual ma'lumotlarning tobora ortib borayotgan oqimi sharoitida vizual tasvirlarni talqin qilish va baholash;

  
  

• mustaqil hukmlarni taqdim etish;

  
  

• jamiyatning badiiy yutuqlarini tushunish;

  
  

• atrofdagi dunyoga ijodiy va faol munosabat.

  
  

Ushbu koʻnikma va qobiliyatlarning roʻyxati muzeydagi pedagogik jarayon san'at qonunlariga muvofiq qurilganligini va pedagogik improvizatsiyaga asoslanganligini isbotlaydi. Bu sizga ma'ruzalar, ekskursiyalar, didaktik koʻrgazmalar, seminarlar kabi ta'lim faoliyatining an'anaviy shakllarini yangi mazmun bilan boyitish, ta'lim jarayoniga zamonaviy video va multimedia texnologiyalarini kiritish imkonini beradi.

Zamonaviy muzeyning ta'lim muassasasi bilan oʻzaro hamkorligini ta'minlashda quyidagi prinsiplarga rioya qilish zarur:
- jamiyatning barcha ijtimoiy va yosh guruhlari uchun muzey kolleksiyalarining maksimal ochiqligi va mavjudligi;
- muzey ekspozitsiyasida muzey yodgorliklarida aks ettirilgan dunyo suratining timsoli,
- oʻtgan davrlarning tarixiy-madaniy dalillari;
- muzey ekspozitsiyasining ta’siri (oʻtmish va hozirgi muloqot, yodgorlik va mehmon, muzey xodimi, oʻqituvchi, talaba va boshqalar);
1980-yillarda koʻplab mamlakatlarda insonning ma'naviy dunyosini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida oʻtkazilgan maktab ta'limini insonparvarlashtirish va insonparvarlik, ta'lim mazmuni va shakllarini yangilashga olib keldi, va maktab oʻquv tizimidagi muzeyning yangi manzilini tushunishga imkon berdi. Oʻz navbatida, muzeyning ushbu vaziyatga tayyorligi yuqori darajada, maktab islohotiga toʻgʻridan-toʻgʻri kiritilishi, har ikki tomon uchun ham zarur shart-sharoitlar yaratilgan taqdirda muvaffaqiyatli boʻlgan oʻzaro hamkorlik qilish istagi haqida gapirishga asos boʻldi.
Maktabda bu shartlar quyidagicha aniqlandi:
- ta'lim muassasalariga oʻquv rejasining oʻzgaruvchan boʻlimlarini mustaqil ravishda aniqlash huquqini berish;
- oʻrta ta'lim muassasalarining muntazam nomenklaturasini kengaytirish (xususan, ilmiy ishlar va badiiy-estetik ta'lim boʻyicha direktor oʻrinbosarlari lavozimlarini, shuningdek, psixolog, shifokor, sotsiolog va boshqalar);
- ta'limni insonparvarlashtirish va insonparvarlik jarayonlarini rivojlantirish, pedagog guruhlarning eksperimental, innovatsion ishlarga tayyorligi;
- oʻqituvchilar jamoasida muzey bilan kompleks hamkorlik muayyan maktab oʻquv-tarbiya tizimini innovatsion oʻzgartirishning mumkin boʻlgan tarkibiy qismlaridan biri ekanligiga ishonch hosil qilish.