Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti pedagogika kafedrasi muzey pedagogikasi fani boʻyicha

MUNDARIJA
1.	OʻQUV MATERIALLAR
	Ma’ruza matni
	Seminar mashgʻulot ishlanmasi
2.	MUSTAQIL TA’LIM TOPSHIRIQLARI
3.	GLOSSARIY
4.	ILOVALAR
	Fan dasturi
	Ishchi fan dasturi
	Tarqatma materiallar
	Testlar
	Baholash mezonlari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
«MUZEY PEDAGOGIKASI»


FANIDAN
MA’RUZA MASHG‘ULOTLARI
Bilim sohasi: 100 000 –Gumanitar soha

Ta’lim sohasi: 110000 – Gumanitar fanlar

Ta’lim yo’nalishi: 5110900 – Pedagogika va psixologiya

Farg‘ona 2022


1-Mavzu. Muzey pedagogikasining maqsadi va vazifalari. Muzey pedagogikasi jarayonida oʻqituvchining roli.
(2 soat)
Reja:
1. Muzey pedagogikasining yangi fan sifatida yuzaga kelishi
2. Muzey pedagogikasining maqsadi, mazmuni va mohiyati
3. Neyropedagogikaning asosiy holatlari

Bugungi kunda, tobora ortib borayotgan axborot oqimi sharoitida jamiyatning maqsadli, tasdiqlangan va qulay axborotga boʻlgan ehtiyoji har qachongidan ham katta. Asrlar davomida insoniyatning sivilizatsion tajribasini toʻplagan muzeylar universitetlar va ilmiy-tadqiqot institutlari bilan bir qatorda bunday ma’lumotlarning bebaho manbaidir. Ilmiy muassasalardan farqli oʻlaroq, muzeylar jamiyatning yanada keng doirasi uchun ochiqdir. Shaxsning madaniy rivojlanishi va ijtimoiylashuviga koʻmaklashuvchi eng muhim ijtimoiy institut muzeydir. Oʻziga xosligi tufayli muzey madaniy muassasa sifatida qudratli salohiyatga ega, bu ayniqsa yosh avlodning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Muzeyning oʻquv faoliyati turli davrlardagi ma’naviy-moddiy madaniyat yodgorliklarida toʻplangan ijtimoiy tajribani saqlab qolish va keyingi avlodga yetkazishga asoslanadi.

Muzey (lotincha museum, yunoncha museion - muzalar ibodatxonasi) san’at, texnika tabiat namunalarini, tarixiy va ilmiy-tabiiy ahamiyatga ega boʻlgan narsalarni yigʻish, saqlash, oʻrganish va xalqqa namoyish qilish bilan shugʻullanadigan muassasa¹.
Butun dunyo boʻylab muzeylarning rivojlanishiga koʻmaklashish, merosini saqlash va madaniy boyliklarning taqiqlangan savdosiga qarshi kurashish, muzey hodimlarining kasbiy kompetensiyalarini oshirish, muzey muassasalari va turli mamlakatlar mutaxassislari oʻrtasida hamkorlik aloqalarini oʻrnatish boʻyicha tadqiqotlar 1946-yilda Parijda (Fransiya) tashkil etilgan Xalqaro muzeylar kengashi ICOM (International Council of Museums – Международний совет музеев) nodavlat professional tashkilot doirasida amalga oshirilmoqda. Mazkur tashkilot YNESKOda va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashida “A” toifasidagi eng yuqori maslahat maqomiga ega. Xalqaro muzeylar kengashi – bu jamiyatni va dunyodagi tabiiy va madaniy merosni, bugunni va kelajakni, moddiy va nomoddiy merosni saqlash, rivojlantirish va oʻzaro aloqalari bilan shugʻullanadigan muzeylar va muzey mutaxassislarining xalqaro tashkilotidir.
Shuningdek, Madaniy mulkni saqlash va tiklash boʻyicha xalqaro tadqiqot markazi (ingl. International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property, ICCROM) ta’lim, axborot tarqatish, tadqiqot, hamkorlik va jamoat tashkilotlari orqali jahon madaniy merosini asrab-avaylashga bagʻishlangan xalqaro tashkiloti, dunyodagi eng qadimgi muzeylar uyushmasi hisoblangan Londonda faoliyat olib boruvchi Muzeylar assosiasiyasi (Museums Association, MA) muzey, galereya va meros tashkilotlari va muzeyda ishlaydigan kompaniyalar uchun professional a’zolik tashkilotlari tomonidan ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Muzey va ta’lim muassasasi hamkorligini qaror toptirish yoʻlidagi muayyan qadam ICOM tomonidan chop etilgan "Muzey va oʻqituvchilar"² monografiyasi pedagogika oliy oʻquv yurtlari oʻqituvchilari va talabalariga qaratilgan edi. Qoʻllanmada muzeyning ta’lim jarayonidagi oʻrni koʻrib chiqiladi va turli mamlakatlar muzeylarida oʻqituvchi tayyorlashning turli usullari haqida ma’lumot beriladi. Xususan, X.Rouz muzeyni "tasavvur uygʻotuvchi tirik ragʻbat" deb ta’riflab, uning tarix, geografiya, adabiyot, aniq tabiiy fanlar, san’at, dizayn, qoʻshiqchilik kabi maktab fanlarini oʻzlashtirishdagi imkoniyatlariga alohida e’tibor berdi. Uning fikricha, muzey ashyolari bilan bevosita tanishish bolalarning boshqa xalqlar madaniyatlariga boʻlgan tushunchasi va hurmatini shakllantiradi hamda uning barcha koʻrinishlarida goʻzallikka muhabbat uygʻotadi.
Shuningdek, muzey va oʻqituvchi oʻrtasida hamkorlikni tashkil etish uchun "ideal model" taklif etildi, unga koʻra oʻqituvchilar kasbiy tayyorgarligi jarayonida ham muzeyni "salohiyatli kadrlar zaxirasi" boʻlib qoladilar. Maktabda faoliyat olib borayotgan oʻqituvchilar muzeydagi tegishli kurslarda zarur bilim va koʻnikmalarga ega boʻlishlari lozim. Oʻz navbatida pedagogik ma’lumotga ega boʻlmagan muzey xodimlari ham maktabda stajirovkaga muhtoj.
1963-yilda Germaniya Xalq ta’limi vazirligi qoshida "muzey va maktab" guruhi tashkil etildi. Uning vazifalariga muzeylarning pedagogik faoliyatini rejalashtirish va yoʻnaltirish, maktablar bilan muloqotini tashkil etish hamda muzey pedagogikasi sohasidagi nazariy tadqiqotlar kiritilgan. Gʻarbiy Germaniyada ta’lim tizimini erkinlashtirish va gumanistik pedagogikaning ta’siri tufayli muzeylarning oʻquv faoliyati tizimli rivojlandi. Maktab bilan hamkorlikni chuqurlashtirish maqsadida Myunhen, Nyurnberg, Kyoln, Gʻarbiy Berlin, Hamburg va boshqa shaharlarda yirik muzey-pedagogik markazlar tashkil etildi. Muzey-pedagogik faoliyatini muvofiqlashtirish va takomillashtirish vazifasi qoʻyilgan Butun Germaniya muzeylari va pedagogik uyushmasi tashkil etildi. Ular oʻz faoliyatlarida quyidagi vazifalarga e’tibor qaratdilar:

• jamoatchilik bilan ishlash (ommaviy axborot vositalari bilan oʻzaro hamkorlik, matbuotda muhokamalar, kataloglar va axborot materiallarini ishlab chiqarish);

  
  

• tashrif buyuruvchilarning turli toifalari uchun muzey oʻquv kurslari (ma’ruzalar, ekskursiyalar, badiiy hunarmandchilikni oʻrganish, boʻsh vaqtni tashkil etish);

  
  

• maktab bilan aloqa qilish va barcha yoshdagi bolalar bilan ishlash (bolalar muzeylari va didaktik koʻrgazmalar, bolalar uchun axborot-oʻquv nashrlarini chiqarish).

  
  

1981-yilda muzey pedagogikasi boʻyicha birinchi nemis oʻquv qoʻllanmasi chop etildi, uning mualliflari muzey pedagogikasini, muzeylar turidan qat’iy nazar, barcha muzeylarning faoliyat sohasi deb hisobladilar³. Darslikda muzey mutaxassislari va maktab oʻqituvchilariga auditoriyaga ta’sirining oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda amaliy yordam koʻrsatish koʻzda tutilgan edi. Taklif qilingan yondashuvga koʻra, maktab oʻqituvchisi oʻz kasbiy vazifalaridan kelib chiqib, oʻquv jarayonini amalga oshirishning mavzu va vositalarini tanlab, oʻquvchining xulq-atvori va bilimini nazorat qiluvchi mutaxassis boʻlishi kerak. Muzey oʻqituvchisi oʻquvchilar bilan hamkorlikda boʻlib, ekspert vazifasini bajaradi.

Muzeyning oʻquv faoliyati turli matnlar, koʻrgazmali qurollar, audio, video va kompyuter texnikasi, shuningdek pedagogik jarayonda aql va hissiyotlarni oʻz ichiga oladigan texnologiyalarni jalb qilgan holda muzey yodgorligi asosida muayyan tashkiliy shakllarda (individual, guruhli, jamoaviy) amalga oshiriladigan pedagogik jarayon orqali amalga oshiriladi. Ma’lumki, emotsional yondashuv koʻproq san’atga xos, lekin amaliyotda pedagogikaning ijodiy tabiati — oʻquv faoliyati asosida amalga oshiriladigan ilmga urgʻu berib, "oʻqituvchi san’ati" iborasi tez-tez uchrab turadi. K.D.Ushinskiy pedagogikani fan emas, balki san’at, nafaqat eng keng va murakkab, balki barcha san’atlarning yeng zaruri deb hisobladi⁴.
Milliy va jahon madaniyati qadriyatlarini saqlash va koʻpaytirishni, tarixiy xotirani shakllantirishni va madaniy-tarixiy taraqqiyotning davomiyligini ta’minlashni oldindan belgilab beradigan keng faktlar tizimida muzeylar alohida oʻrin tutadi. Asrdan asrga qadar ular jamiyatning ma’naviy hayotida, ma’rifat, ta’lim va axloqiy-estetik tarbiyada, axborot-komunikasiya jarayonlarida tobora koʻproq rol oʻynamoqda. Biroq, muzeylarda jahon va milliy tarix va madaniyatning millionlab bebaho eksponatlarining mavjudligi oʻz-oʻzidan muvaffaqiyatni kafolatlamaydi. Ushbu ma’naviy boylikni aholining turli qatlamlari ongiga olib kiradigan ilmiy mazmunli ijtimoiy-pedagogik va ijtimoiy-madaniy tadbirlarga ehtiyoj bor. Ushbu muammoning dolzarbligi aniq. Biroq, uning hal qilinishiga muzeylar muhitida sodir boʻlayotgan madaniy-pedagogik jarayonlarni ilmiy tushunishda sustkashlik, muzeylarning axborot-kommunikasiya faoliyatini texnik jihozlashning sustligi, bir qator xodimlarning aholining turli guruhlariga psixologik-pedagogik ta’sir koʻrsatishning zamonaviy texnologiyalarini yetarli darajada bilmasligi toʻsqinlik qilmoqda.
XX asrning mashhur rus pedagogi va muzey xodimi M.V.Novorusskiy muzeyni "qudratli ta’lim vositasi" deb atadi va uning ulkan madaniy ahamiyatini ta’kidladi: “muzey boshqa ta’lim muassasalari orasida sharafli, ammo mutlaqo mustaqil oʻrinni egallagan jonli va faol muassasadir. U jonsiz narsalarda ishlaydi, lekin u har bir shunday obyektni hayotga olib kirish va har bir tomoshabin uchun mazmunli qiladigan tarzda ishlaydi”.
Muzey muhiti sharoitida pedagogik kategoriyalar quyidagicha belgilanadi:

• tarbiya - estetik idrokni, muzey madaniyati va badiiy didni shakllantirish;

  
  

• rivojlanish - shaxsning ijodiy takomillashuvi va uning qadriyatli yoʻnalishlarini shakllantirish;

  
  

• ta’lim - muzey yodgorligi bilan muloqot tajribasini va ijodiy faoliyat koʻnikmalarini shakllantirish.