O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti
Yüklə 0,55 Mb.
|
| sirg’a olib kel" - deyishgan. Ayollar qulog’iga taqadigan sirg’alar dastlab afsungarlik
ahamiyatiga ega bo`lgan. SHu bois hozir ham ayrim xalqlarda erkaklarning sirg’a taqish 84
odatlarini uchratamiz. Fotiha to`yi marosimida ham ko`plab afsungarliklarni uchratamiz. CHunonchi, kuyov tarafidan kelinning xonadoniga kelgan mehmonlarga dastlab "shirin suv" olib kelinadi. Bu odat har ikki tomon boshlagan ishning yakuni ham xuddi shirin suv kabi o`tsin, yoshlarning turmushi shirin, totli bo`lsin, degan niyatda qilinadi. Aynan fotiha to`yidan boshlab, bo`lg’usi kelin- kuyovlar bir-birlarining qarindoshlariga uchrashib qolmaslikka harakat qilishib, ulardan o`zlarini tortib yuradilar. Ushbu odat ibtidoiy jamoa davri nikoh munosabatlarning qoldig’idir. Farg’ona viloyati Dang’ara tumani Tumor qishlog’i o`zbeklari orasida fotiha to`yi jarayonidan boshqa joylarda uchramaydigan «qovurg’a sindirish» nomi bilan yuritiluvchi uziga xos rasm-rusm mavjud. Bunga kura kuyov tomondan uch-to`rt ayol bo`lg’usi kelinning uyiga maxsus «kelin kuchi»ni olgani boradilar. Bunda ushbu kun uchun marosimiy tarzda pishirilgan sho`rvada qo`y qovurg’asi solingan bo`ladi va ushbu kun ikki ayol qolishadi va «kelin kuchi»ni olib qaytadilar. To`y marosimlarida keksa yoshli, ko`p farzandli kishilarning ishtiroki zarur va uta muxim hisoblangan. Ular to`y marosimining ma`lum bosqichlarida o`ziga xos afsungarlik funktsiyalarini bajarganlar. Biz buni bo`lg’usi kelinning sepini tayyorlash jarayonidan boshlab kuzatishimiz mumkin. Odatda bulgusi kelin-kuyovlar uchun ko`rpa-to`shaklarni tikish, ya`ni, "ko`rpa soldi" marosimda tikish-bichish ishlarini keksa yoshli ayollar tomonidan boshlab berilgan. Bunda keksa yoshli, ko`p farzandli ayollarning xususiyatlari bo`lg’usi kelin-kuyovga ham o`tsin degan afsungarlik niyati mujassamlashgan. "Ko`rpa soldi" marosimida biz nafaqat keksa yoshli kishilarning afsungarlik xususiyatlarini, balki narsalarning ham afsungarlik xossalariga bo`lgan ishonchni uchratamiz. Marosim oldidan keksa yoshli onaxonlarimiz kelin-kuyovning dastlabki ko`rpalari orasiga turli- tuman turli-tuman qand qog’ozlarini qo`shib tikkanlar. Bunda bo`lg’usi oilaning hayoti qanday shirin dasturxoni qut-barakali, to`kin-sochin bo`lsin degan niyat mujassamlashgan. Nikoh kuni kechki payt kuyov o`z yaqin do`stlari bilan yasan-tusan qilib, qutlovlar ostida to`yxonadagi oqsaqollarning duoi-fotihalarini olib, kelinning uyiga "kuyovnavkar" ga boradi. Kuyov o`z do`stlar qurshovida, karnay-surnaylar va turli qiyqiriqlar ostida yo`lga tushadi. Ushbu amallar nafaqat to`y shodiyonasinigina anglatadi balki yomon kuchlardan saqlovchi afsungarlik vositasi ham sanalgan. Kuyovnavkarlar yo`l bo`yi kuyovni eltayotganliklarini bildirish maqsadida jo`shib- jo`shib, ustma-ust hayqirib jar solib borganlar. Ayrim hollarda qadimgi tasavvurlar ta`sirida ko`zikishdan saqlanish maqsadida kuyov boshiga chopon yopganlar. Kuyovnavkarlar kelin xonadoniga etib kelganlaridan so`ng maxsus tayyorlab kuyilgan uyga kirganlar. Uy ostonasiga poyandoz (oq rangli mato va qizil rangli belbog’ni bir-biriga qo`shib tikilgan) solingan. Poyandozni kuyov bosib ichkariga kirganidan so`ng, uning do`stlari shunday kuyovlik bizga ham nasib qilsin degan niyatda poyandozni o`zaro tortishadilar. Biz bunda poyandozni o`ziga xos muqaddaslik xossasini ko`ramiz. Kuyovnavkarlar dasturxoniga turli noz-ne`matlar bilan birga bo`lg’usi oila serfarzand bo`lsin deb tuxum ham qo`yiladi. Ular dasturxon atrofida o`tirganlaridan so`ng xonadonning keksasi duoi-fotiha qilgan. SHundan so`ng kuyovga atalgan shirinchoy olib kelingan, shirinchoyni dastlab kuyov, so`ngra uning do`stlari hayotlari shu shirinchoy kabi shirin bo`lsin, degan magik niyatda ichganlar. Kuyovnavkarlar dasturxon atrofida o`tirgan vaqtda mezbonlardan biri kuyovni yomon ko`zdan, yovuz kuchlardan himoya qilish maqsadida isiriq tutatadi. o`z novbatida kuyov va uning sheriklari minatdorchilik ramzi sifatida isiriqchiga pul berganlar. Biz bunda isiriqning o`ziga xos marosimiy afsungarlik xossasini ko`ramiz. Kuyovning do`stlari ziyofatni eb bo`lganlaridan so`ng kuyovga kuyovlik belbog’larini bog’laganlar. Vodiy axolisi nikoh to`ylaridagi "yo`l to`sish" udumini ommalashuvi ham ana shu tushunchalar bilan bog’liq bo`lsa kerak. CHunki kuyovnikiga tushirib ketilayotgan kelin ham ramziy ma`noda qizlik olamidan ayollik dunyosiga o`tadi. YA`ni, nikoh yigit-qizlarni bir pog’onaga ko`tarib, er-xotinlikka o`tkazuvchi ramziy marosim deb sanalgan. SHu bois kuyovning uyiga borayotganda yo`lda duch kelingan ko`prik - majoziy ma`noda ana shu ikki olam chegarasi ham hisoblanadi.Kelin tushgan arava yoki mashina yo`liga arqon tutib yo`l 85
to`sish esa ramziy to`siq, ya`ni sinov elementidir. Nikoh to`yi kuni kechga yaqin kelinni ayollarning o`ziga xos «karvoni» bilan kuyovning uyiga olib kelinadi. «Kelin karvoni» oldida albatta kichk yoshli o`g’il bolalaning bo`lishi va kelinni butun tana qismi bekitilgan kiyim yoki paranji kiygan kelin kelgan. Kelinni bunday tarzda kiyinib kelishi Markaziy Osiyo xalqlari orasida keng tarqalgan odat hisoblanadi. Bu odatning tarqalish geografiyasi borasida R. Rahimov o`z asarida ma`lumot bergan. Kelinni olib kelayotganlar kuyovning uyi oldiga yaqinlashgach eshik oldida katta olov yoqiladi va kuyovning yangalari shakar solingan sut yoki qatiq va bir kiyimlik mato olib chiqqanlar. Sutni kelinchakka yaxshi niyatlar bilan ichkizilgan. Kelinga sut berishda sutday yo`li oydin, zurriyotli va zotli bo`lsin, degan magik niyat mujassamlashgan. Qolaversa qadimdan sut va sutli mahsulotlar turkiy xalqlarda eng muqaddas ashyolardan biri va aynan ma`lum bir guruhni ramzi hisoblangan. SHu bois uni begona urug’ vakllalariga berish qat`iyan ta`qiqlangan. Inchinun vodiy o`zbek-qipchoqlari orasidagi nikoh to`yi tan`tanalarida kelinni sut bilan kutib olish uni, ya`ni bo`lg’usi kelinni kuyov urug’i vakillariga o`z urug’lariga qo`shganliklarini ramziy alomati bo`lsa kerak. SHundan so`ng «kelin karvon»iga qiz tomondan hamrohlik qilib kelgan kelinning kichik yoshli o`g’il ukasi, yoki jiyani tomonidan Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|