O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
2.3-chizma
Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni
Ishchi kuchi va
ishlab chiqarish 
vositalari
(natural shakllari) 
Qiymatning
o’sish
jarayoni
Kapital: ishlab chiqarish 
vositalari va ishchi kuchi 
qiymati 
Ishlab
chiqarish
omillari 
Natija:
tovar va xizmatlar 
Ist
е’mol qiymati,
ya’ni
nafliligi 
Ishlab
chiqarish
jarayoni 
M
еhnat jarayoni yoki 
naflilikning yaratilishi va 
ko’payishi
jarayoni
O’tkazilgan va 
yangidan 
yaratilgan qiymat 

---

37 
Ishlab chiqarish jarayonini ikki tomonlama tahlil qilib o’rganish uning 
mazmunini to’g’ri tushunish imkonini beradi va turli xil chalkashliklar, munozarali 
tortishuvlarga chek qo’yadi. Jumladan, shuni ta’kidlash lozimki, ishlab chiqarish 
jarayonida ishtirok etayotgan ishlab chiqarish vositalari qiymati ko’paymagan holda, 
aniq mehnat bilan ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar qiymatiga o’tkaziladi. 
Ishlab chiqarish vositalari naflilikni yaratishda to’liq qatnashadi, qiymatning 
tashkil topishida esa qisman, ya’ni uning eskirgan qismi qatnashadi. Bu ishlab 
chiqarish jarayonida qatnashayotgan ayrim tabiiy kuchlar (masalan, qishloq xo’jaligi 
mahsulotlarini yetishtirishda quyosh energiyasi) qiymatga ega emas, shuning uchun 
ular tovarning iste’mol qiymatini hosil qilishda omil sifatida qatnashsada, lekin 
qiymatning tashkil topishida, uning ko’payishida qatnashmaydi.
Demak, ishlab chiqarilgan tovarlarning nafliligini yaratishda har uchala omil: 
yer, kapital, ishchi kuchi qatnashadi, qiymatning tashkil topishida esa mehnatning 
o’zi qatnashadi. Bu holat 2.4-chizmada tushunarliroq tasvirlangan.
2.4-chizma
Tovar va xizmatlar nafliligi va qiymatining yaratilishida ishlab chiqarish