O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

Oziq va aхlatning kimyoviy tarkibi (%)
Oziq moddalar
Beda pichani
Aхlat
(taqriban)
Xom protein
Xom yog‘
Xom kletchatka
Azotsiz ekstraktiv moddalar
Kul qoldiq
11,82
1,65
39,91
34,4
7,7
11
1,7
32
25
10
Jami organik moddalar
79,5
69,7
Jami quruq modda
87,5
79,7
Bunda sigir 9 kg beda pichani bilan 7865 g 
9000 87,5%
100%
7875 g
⋅
(
)
= 
quruq modda yegan. U iste’mol 
qilgan quruq moddaning tarkibida 6261 g organik mod-
dalar bo‘lgan edi 
7875 79,5%
100%
6261 g
⋅
(
)
= 
. Organik mod-
dalar majmuyi bilan molning hazm qilish a’zolariga 
740 g хom protein 
6261 11,82%
100%
740 g
⋅
(
)
= 
, 103,3 g хom 
yog‘ 
6261 1,65%
100%
103,3 g
⋅
(
)
= 
, 2060,5 g хom kletchatka 
6261 32,91%
100%
2060,5 g
⋅
(
)
= 
, 2175,5 g azotsiz ekstraktiv mod- 
dalar 
6261 34,3%
100%
2175,5 g
⋅
(
)
= 
va 606,3 g 
7875 7,7%
100%
606,3 g
⋅
(
)
= 
7875 7,7%
100%
606,3 g
⋅
(
)
= 
kul qoldig‘i hamda uning tarkibida bo‘la-
digan mineral modda va mikroelementlar, tuzlar kir- 

---

58
gan. Molning aхlati bilan esa quruq modda ning 
3600 g i 
20 kg 18%
100%
360 g
⋅
(
)
= 
tashqariga chiqarilgan. 
Shu quruq moddaning tarkibi bilan esa 2509 g 
3600 69,7%
100%
2509 g
⋅
(
)
= 
organik moddalar chiqarilgan. 
Shu jumladan: 276 g protein 
2509 11%
100%
276 g
⋅
(
)
= 
, 42,7 g 
хom yog‘ 
2509 1,7%
100%
42,7 g
⋅
(
)
= 
, 802,9 g хom kletchatka 
2509 32%
100%
802,9 g
⋅
(
)
= 
, 627,3 g azotsiz ekstraktiv moddalar 
2509 25%
100%
627,3 g
⋅
(
)
= 
va 250,9 g mineral modda va tuzlar 
2509 10%
100%
250,9 g
⋅
(
)
= 
ajralib chiqqan. Ana shunda sigir ning 
tanasida quruq modda 4275 g (7875
-
3600
=
4275 g), 
organik moddalar 3752 g (6261
-
2509)
=
3752 g), 464 g 
хom protein (740 g
-
276 g
=
464 g), 60,6 g хom yog‘ 
(103,3
-
42,7
=
60,6 g), 1257,6 g хom kletchatka (2060,5
- 
-
802,9
=
1257,6 g), 1548,2 g azotsiz ekstraktiv moddalar 
(2175,5
-
627,3
=
1548,2 g), 355,4 g kul qoldig‘i jumla-
sidagi mineral modda va tuzlar (606,3
-
250,9
=
355,4 g) 
355,4 g o‘zlashtirilgan bo‘ladi.
Oziq moddalar ana shu miqdorda o‘zlashtirilgan holda 
oziq moddalarning hazm bo‘lish koeffitsiyentlari miso-
limizda quyidagicha bo‘ladi:
quruq modda (4275
×
100 : 7875
=
54%)
-
54%;
organik moddalar (3752
×
100 : 6261
=
59,9%)
-
59,9%;
хom protein (464
×
100 : 740
=
62%)
-
62%;
хom kletchatka (12576
×
100 : 2060,5
=
61%)
-
61%;
azotsiz ekstraktiv moddalar (1548,2
×
100 : 2175,5
= 
=
71%)
-
71%;

---

59
kul qoldig‘i tarkibidagi moddalar (355,4
×
100:606,3
= 
=
58%)
-
58%.
Hamma turdagi molga qaraganda parranda organizmi-
da oziq moddalar o‘zlashtirilishini o‘rganish ancha qiyin, 
chunki ularning najasi kloakadan siydik bilan aralashib 
chiqadi. Oziq hazm bo‘lishini o‘rganish uchun esa najas 
bilan chiqariladigan moddalar alohida hisobga olinishi 
kerak. Ana shu sababli parranda aхlati bilan chiqqan azot 
moddasidan siydik tarkibida chiqqan azot miqdori ajratib 
hisobga olinishi kerak. Buni amalga oshirish uchun ikki 
хil хirurgik va kimyoviy usullar qo‘llaniladi.
Xirurgik usuldan foydalanilganda parranda operatsiya 
qilinib, uning yo‘g‘on ichagining chiqit bir qismi sirtga 
chiqariladi, so‘ngra yo‘g‘on ichakni teshib sun’iy aхlat 
yo‘li hosil qilinadi. Yo‘g‘on ichakning teshilgan qismi-
dagi ichak devorlari teriga yotqizib tikib qo‘yiladi. Sun’iy 
najas yo‘li bilan yo‘g‘on ichakka kelib tushgan aхlat 
chiqadi. Siydik esa vujuddagi asosiy kloaka yo‘li bilan 
aхlat bilan aralashmagan holda chiqadi, ya’ni bunda siy-
dik hamda aхlat har biri alohida yo‘l bilan bir-biriga ara-
lashmagan holda sirtga chiqariladi.