O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

JONATAN SVIFT

(1667 — 1745)

O‘zining „Gullivårning sayohatlari“ romani bilan jahonga tanilgan Jonatan Svift Irlandiyaning poytaxti Dublinda ru- honiy oilasida tavallud topdi. 1689- yilda ona yurti Angliyaga kåldi. Bu yårda yaqin qarindoshi, yozuvchi, davlat arbobi si- fatida faoliyat ko‘rsatayotgan Vilyam Tåmgaga kotiblik qildi, yaxshi-yomon odamlar bilan tanishdi. Dublinga qaytgan Svift bu yårda univårsitåtning diniy fakultåtiga o‘qishga kirdi. Uzoq yillar Dublin ibodatxonasining noziri vazifasida xizmat qildi, badiiy ijod bilan shug‘ullandi. Richard Stil tomonidan nashr etiladigan „Laqma“ satirik jurnalida shå’r va hikoyalari bilan ko‘zga tashlana boshladi.

Natijada adibning „Kitoblar jangi“, „Bochka haqida
ertak“, „Movutfurush maktublari“ kabi romanlari yuzaga kåldi. Svift o‘nlab roman, ochårk, pamflåt va boshqa asarlar yozgan bo‘lsa-da, ammo u faqat „Gullivårning sayohatlari“ asari bilan kång kitobxonlar ommasiga tanildi.
„Gullivårning sayohatlari“ zamirida Svift o‘z zamonasi- dan, o‘sha davr Angliyadagi chirkin turmushdan, urf-odat- dan, davlat siyosatidan, fan va madaniyatning tubanligidan qattiq kuladi. Asar mazmunining hayratomuzligi, obrazlarning quymaligi, lavhalarning ma’no va mazmunga boyligi uch asrdan ziyodroq vaqtdan båri yosh kitobxonlarga katta eståtik shavq va zavq bag‘ishlab kåladi.
Asar qahramoni mittivoylar o‘lkasida tog‘ odamga ayla- nadi. Oyog‘i ostida minglab liliðutlar uymalashadi. Gullivår- ning ro‘molchasida chavandozlar ot o‘ynatadi, qahramon 600 ta to‘shak ustida uxlaydi. Darozlar o‘lkasida esa Gullivår- ning o‘zi mitti bo‘lib qoladi. Kichkina quticha-sandiqchada yashaydi. Sandiqchani burgut changalida osmonga olib chiqib

328
kåtadi. Gullivår otlar o‘lkasiga borib qoladi. Bu yårda otlar odamlarni minib yuradi. Gullivår turli afsonaviy joylarga bo- rib, ajoyib-g‘aroyib fantastik voqåalarni boshidan kåchirsa-da, uning xaraktåri, få’l-atvori, ichki dunyosi nihoyatda haqqo- niy, råalistik bo‘yoqlarda chiziladi. U liliðutlar o‘lkasidagi ah- moqona tartib-qoidalarga norozilik bildirmaydi, ularga barcha fuqaro qatori bo‘ysunadi. Faqat hayoti xavf ostida qolgandagina quvlik bilan ish tutib, qochib kåtishga muvaffaq bo‘ladi.

Sviftning qahramoni zamonasining sofdil, insonparvar, haqiqatgo‘y vakili. U Liliðutiyada ekan, bosqinchilik urushlariga qarshi chiqadi. Gullivår yårli aholiga yordam bårishga, masla- hatlarini ayamaslikka tayyor. U o‘zining kamtarligi, samimiy- ligi bilan kitobxonning muhabbatini qozonadi.
Gullivår o‘tkir aql egasi, u hamma yårda ko‘rgan-kåchir- ganlarini chuqur idrok etadi. Qahramon o‘zi sayohat qilib yurgan mamlakat amaldorlarining zolim, bosqinchi ekanligiga qarshi bo‘lsa, o‘tmishning Brut singari ajoyib råspublikachi- lari bilan faxrlanadi. Qahramon obrazidagi bu xususiyatlar yozuvchining erkin ijtimoiy tuzum tarafdori ekanligini ko‘r- satadi. Gullivår obrazining xalqchilligi ham ana shunda.
Gullivår obrazi orqali muallif liliðutlar, olimlar va yåxu- larning Angliyadagi barcha prototiðlariga qashqatqich zarba båradi. Liliðutiya mamlakatidagi båma’niliklar ustidan kulish, olimlarning soxtaligini fosh qilish, maymun qiyofasidagi in- sonlar — yåxulardan nafratlanish roman qahramonining oliy- janob insonligini anglatadi.
Jonatan Svift asarlari bugungi o‘zbåk bolalarini yaxshi o‘qishga, måhnatkash bo‘lishga, o‘z yurtlarini ko‘p va xo‘p såvishga da’vat etadi.


Darsni mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   Svift kim?
   
2. 
   Svift asarlari?
   
3. 
   „Gullivårning sayohatlari“da qanday voqåalar tasvirlangan?
   

329